134. LES GILETS JAUNES.

 Ze zetten Frankrijk in rep en roer, in november 2018, de gilets jaunes. Het was en is een grootscheeps burgerprotest naar aanleiding van de voorgenomen zoveelste stijging van de brandstofprijs in Frankrijk en dat voelen Pierre en Paul in hun portemonnee. Blokkades van wegen over het hele land en uitdijend tot een volks protest van het France profonde tegen het beleid van president Macron, weggezet als de president van de rijken. Macron kwam aan de macht dankzij massale mobilisatie langs de sociale media. Hij krijgt nu een koekje van eigen deeg. De beweging is (nog) niet gestructureerd en ontstond buiten de georganiseerde overlegstructuren om van politieke partijen en vakbonden, die protest per definitie inkapselen. President Macron liet zich aanvankelijk niet zien. Hij spiegelde zich aan de tactiek van generaal De Gaulle in mei 1968 : laten overwaaien en afreizen naar het buitenland, in dit geval naar Berlijn, Brussel en Buenos Aires. Zijn binnenlandminister diaboliseert intussen op tv bij herhaling de manifestanten, het is crapule. Ter verdediging van zijn beleid haalt de president er de Handelingen van het Parlement bij, waaruit blijkt dat het parlement, in drie verschillende jaren en met wisselende meerderheden, gestemd heeft voor een ecologische revolutie, die inderdaad veel geld kost, maar al lang beslist werd. Hij bestrijdt de manifestanten dus met juridische argumenten ! Hij voelt het verschil niet aan tussen legaliteit en legitimiteit. Nochtans hadden de gilets jaunes in de beginfase de steun van 70 % van de bevolking en even later zelfs van 84 %. Naarmate de protesten aanhouden, sluiten zich boeren, vrachtwagenchauffeurs en studenten aan. De president benadrukt telkens weer het recht op vrije meningsuiting. Protesteren en betogen mag, punt aan de lijn. Maar het is een theoretisch recht, protesteren in het luchtledige, want hij trok er zich aanvankelijk niets van aan, er ging van hem zelfs een dédain uit voor de achtergebleven landgenoten, ze zijn niet mee en zelf heeft hij een Visioen van Verandering en Moderniteit ! Democratie als dooie mus.

Na een dag van straatgeweld in Parijs, vernielingen en brandstichting komen dan toch de toegevingen. Altijd weer hetzelfde : geweld leidt tot toegevingen… Echter, het is te laat en te weinig. De beweging En marche ! is een marche en arrière geworden… Zijn politiek krediet is weg.

De media voeren experten aan om de toestand te duiden. Ook dit doet denken aan mei 1968. Ook toen hadden politici, sociologen, historici, economen, politicologen het niet zien aankomen. Krak hetzelfde nu. Maar ze pakken vervolgens uit met diepgaande analyses vanuit hun vakgebied. In die ooit zo degelijke krant Le Monde leidt dat op 04/12/2018 tot een lachwekkende uitschuiver. Met name de bewering van zo’n expert dat de beweging van de gilets jaunes een uitbarsting is van de frustratie van de Afgunstige Burger. Hij is afgunstig op de werkloze, die zich installeert in een sociaal vangnet, op de vreemdeling, die de Fransen verdringt bij de toekenning van banen en voorzieningen, op de buurman, die in het zwart werk en sowieso belasting ontduikt. Eigenlijk zegt deze auteur dat de Franse burger een verwend kind is. Deze auteur snapt de onderliggende frustratie niet. Het is de gigantische herverdelingsmachine van de overheid, die in haar mechanismen van fiscale aftrekposten voor de beter gesitueerden, eindeloze subsidies en een gulzig overheidsbeslag op hol is geslagen en waarin alleen superspecialisten nog hun weg vinden. De Franse burger ziet alleen maar zijn koopkracht dalen.

Een ander expert attendeert dan weer gewichtig op de dubbele kloof van een gebrek aan politieke en van economische vertegenwoordiging. Het systeem is te ingewikkeld, Pierre en Paul snappen het niet meer. De realiteit is dat Pierre en Paul het beter snappen dan de auteur. Moe getergd wenden ze zich ten slotte tot extreme partijen van links en rechts, die vervolgens uitgesloten worden. Dat noemen diezelfde sociologen in hun hoogdravende cursussen en boeken identificering en uitstoting en blaming the victim.

Ook ik kwam in die verleiding van een vergelijking met mei 1968. Ik was toen te jong om de gebeurtenissen te vatten, het bleef bij registreren. De afgelopen maand echter waren we er bij, in midden-Frankrijk en zaten enkele dagen geblokkeerd. We ontsnapten door een goed gekozen woord en de medewerking van de bezetters van een rond point. Om 4.30 uur in de ochtend mochten we uiteindelijk passeren. Ze waren echt de kwaadsten niet, want overlegden onderling voor de beste route naar zuid-Frankrijk. Bordeaux was onmogelijk, maar de bac van Royan was een mogelijkheid en verder langs tweede- en derderangswegen naar het zuiden. Je kon goed met ze praten. Een vrouw : meneer, ik ben 60 en moet hier in de kou (3°) staan te betogen. Of het wat zal uithalen, weten we niet, we zullen in elk geval geprobeerd hebben. Ik doe het voor mijn kinderen en kleinkinderen. Het is geen leven meer. Een vastberaden man : het moet stoppen, we gaan door tot het einde. Er zijn ook vriendelijke acties. De tolstations zijn bezet en sommige bezetters laten de weinige auto’s, die op de autobaan zijn geraakt, gratis door. In Pau staat een kordon van de oproerpolitie tegenover enkele honderden burgers. De agenten herkennen hun stadsgenoten, zetten de helm af, gaan naar ze toe, verbroederen, zingen samen de Marseillaise. In Cholet is er een huldebetoon van het regionale brandweerkorps. Op een gegeven moment draaien de pompiers hun rug naar de aanwezige burgemeesters…

De eisen zijn slechts deels concreet, je voelt dat er een groot malcontentement is over de evolutie van de maatschappij en over de politiek. Er zijn meerdere oorzaken, in hun samenhang treffen ze zwaar monsieur-tout-le-monde.

De koopkracht is niet meegegroeid met wat de officiële cijfers doen uitschijnen en wordt afgeroomd door hoge fiscale lasten, waarvoor het land berucht is. Het bruto Franse minimumloon bedraagt € 1.498,47 het Belgische € 1.562,59, het Nederlandse € 1.594,20, het Duitse € 1.498, het Luxemburgse € 1.999, het Portugese € 676,67. De vergelijking is echter moeilijk, gezien het verschil in aantal gewerkte uren en in sociale en fiscale afhoudingen en gezien het soms grote verschil in prijsniveau en dus koopkracht. De Franse belastingdruk is effectief de hoogste van Europa, gevolgd door de Belgische.

De bestuurlijke centralisatie is inefficiënt, duur en heeft een bureaucratisch leger van meeëters gecreëerd. Een recent en nuchter praktijkvoorbeeld : een auto, bij verkoop van particulier aan particulier, laten registreren op naam van de koper, is na 6 maanden nog niet gelukt. In die tussentijd blijft de verkoper aansprakelijk voor schade en boetes. Er is ook de ergernis om de rijkenpolitiek, die niet alleen blijkt uit het afschaffen van de rijkentaks – terwijl die bijvoorbeeld in Zwitserland probleemloos werkt zonder dat de grote fortuinen het land ontvluchten – maar ook uit het voornemen om artistieke en culturele schenkingen fiscaal te bevoordelen. De mecenas spelen i.p.v. belasting te betalen dus, op zijn Amerikaans.

Dit bevoordeligen van de rijken gebeurt niet alleen in Frankrijk. Zo werd in België in 2016  221 miljard versast naar de belastingparadijzen Monaco, Britse Maagdeneilanden, Kaaimaneilanden, Panama, Hongkong, Singapore (1). Eveneens in België werd geen enkele verantwoordelijke voor de bankenclash ten tijde van de financiële crisis gerechtelijk vervolgd, klassenjustitie zonder meer.

Er is ook een keerzijde. Er zijn terecht reële vraagtekens bij de Franse samenleving zelf. De zuiderse arbeidscultuur, de 35-urenweek, de middagsluiting van de kleinhandel, de macht van de vakbonden, die van staken een nationale sport hebben gemaakt. Deze symptomen tekenen een samenleving, die zich onvoldoende aanpast aan de nieuwe tijd. Komt daarbij de blijvende stijging van het aantal senioren, van de eenpersoonshuishoudens en van de immigratie, samen goed voor een extra beslag op het overheidsbudget, dat nu al in financiële ademnood zit. De staatskas is leeg en de gewone man zit op het tandvlees.

De klassieke oplossing is economische groei. Maar die staat ter discussie ! Welzijn kan niet alleen in financiële termen worden gemeten, is een opvatting die snel veld wint. Daar is inderdaad wat voor te zeggen, maar je moet wel weten wat je wil. Als je groei wil matigen ten voordele van welzijn, dan zal het dimmen worden ! Zachte waarden, duurzaamheid en milieuzorg hebben een prijs. Misschien loopt het Feest van de Grote Consumptie stilaan naar het einde en moeten we inbinden. De media en de commercie hebben van de burger een Ongetemde Consument gemaakt. Dimmen zal nog tot meer protest leiden. Nochtans, leven we niet te materialistisch ? Een kleine oefening : kijkt u eens rond in uw woonkamer en in uw keuken : welke spullen zou u klasseren als nodig – wenselijk – luxueus – overbodig ? Kijk ook eens naar het aantal smartphones in huis, naar het internet- en tv-abonnement, het aantal auto’s, het energieverbruik, de kost van de hobby’s, de vakanties…Misschien moeten we tot bezinning komen en terugschakelen. Zelfs dat valt te overwegen, maar niet vrijblijvend : de rijken en de politieke klasse moeten eerst het goede voorbeeld geven, alleen bezuinigen op de gewone man is onaanvaardbaar. Grote schoonmaak op alle fronten dus, waarvan u weet dat het onhaalbaar is.

Helemaal ten gronde aan het Franse probleem wijst men op de globalisering en op de noodzaak het milieu te beschermen. De globalisering heeft toegeslagen, zeker, maar heeft er ook voor gezorgd dat we producten uit arme landen spotgoedkoop op ons bord kregen. Het milieu is een terechte zorg, maar wordt misbruikt om een ordinair begrotingstekort te dekken. Dit wordt ervaren als politiek cynisme en als fopspeen voor een als ongeletterd beschouwde bevolking.

President Macron kan echter niet aansprakelijk worden gesteld voor het uitblijven van performant beleid door zijn voorgangers. Maar hij maakte kapitale fouten. Hij dacht de Franse maatschappij van bovenaf eenzijdig te kunnen veranderen. Zijn publiek optreden sluit daarbij aan, hij gedraagt zich als een President-Soleil. En misschien de zwaarste blunder : verklaren dat zijn beleid juist is maar dat hij wellicht gefaald heeft in het uitleggen en toelichten. Il y a besoin de plus de pédagogie ! Hij zet dus zijn citoyens weg als kinderen, die je het extra moet uitleggen, met een tekening, want ze zijn te dom om te helpen donderen. 

Het vuur aan de lont was de verhoging van de benzineprijs per 1 januari. Franse benzine is al zo duur, Jan-met-de-baret voelt dat men het op zijn auto heeft gemunt, de heilige koe van elke consument ! In Frankrijk betaalden we een liter super 95 € 1,632, in Spanje € 1,184 en in Portugal € 1,519, alles genoteerd in de stad, niet op de autobaan !  

Het Franse probleem is deels Frans en deels Europees. De geloofwaardigheid van de politieke kaste staat al langer ter discussie. De politieke partijen hebben bij een deel van de bevolking hun gezag verloren. Proteststemmen verenigen zich op extreemlinkse en extreemrechtse partijen. Dat wil men niet onder ogen zien. We zijn terecht gekomen in een politiek en maatschappelijk klimaat van confrontatie. Pappen en nathouden, sussen, negeren en uitsluiten zijn de verkeerde reacties op reële maatschappelijke problemen. Het succes van burgerbewegingen, zie ook Antwerpen, heeft redenen.

Noot :

(1):Knack, 14/08/2017.

Herman van Schoten, Lagos, Portugal, 09/12/2018.

alle rechten voorbehouden : vanschotenherman@gmail.com.