Hebde gij suikerziekte ?, riep de verpleegster aan het bed van de patiënte ter voorbereiding van de operatie. De drie andere patiënten op de gemeenschappelijke kamer luisterden mee. Onze vriendin was even van slag, herpakte zich en zei : een beetje stiller aub ! Bovendien had ze reeds een vragenlijst over haar medische geschiedenis moeten invullen en het stond er allemaal op. De verpleegster keek even streng op, matigde haar toon, vinkte aan en toen aids aan de beurt was, ging ze over tot fluisteren. Nu is onze vriendin een geslaagde zakenvrouw, maar erg gesteld op bescherming van haar persoonlijke levenssfeer. Normaal zou ze een eenpersoonskamer genomen hebben, maar och, het was een kleine ingreep en ze zou dezelfde dag nog naar huis mogen. Hebde gij suikerziekte ?!
De schildklier is niet gemeten,sprak de gynaecoloog, terwijl hij naar het scherm staarde. Hij had de beschikking over de resultaten van radiologie en bloedtesten, nochtans niet door hem aangevraagd. Hij breekt dus in in het aangevraagde onderzoek van de huisarts. En verklaart dat het bloedstaal een maand wordt bijgehouden, zodat aanvullende onderzoeken kunnen worden besteld. Als patiënt heb je daar geen moeite mee. Het is voor je bestwil, zodoende.
Vroeger kreeg je geregeld een brief van een specialist mee voor de huisarts. Goed en wel dichtgeplakt. Vandaag de dag krijg je dergelijke brieven minder mee, bijvoorbeeld nog wel bij de radioloog. Je opent de brief en kopieert, zodat je kan lezen wat er over jou verteld wordt. De geheimdoenerij van de dichtgeplakte brief pik je niet meer.
Helena.care is een beveiligde omgeving voor alle medische documenten. Het is mogelijk op een veilige manier te communiceren tussen patiënt en zorgverleners. Als patiënt kan je je eenvoudig en gratis registreren op dit platform. Nu verloopt het aanmelden niet bepaald eenvoudig en wat moet je eigenlijk registreren ? Jezelf ! Vaststelling : mijn tandarts kan er niet in, ook niet als ik haar toestemming geef. Maar als je vernieuwing van een voorschrift nodig hebt van je huisarts, moet je er niet meer persoonlijk naartoe. Vroeger ging dat ook per mail, dat mag niet meer, Helena is het nieuwe instrument.
Tot zover de medische sector. Ook in andere sectoren speelt deze kwestie. Onze wegen hangen stilaan vol met camera’s, zodat Iemand weet waar je hebt rondgespookt. Verkeersveiligheid is een terechte reden. Bij een verkeersovertreding word je gefilmd, maar ook bij criminele feiten worden deze camera’s geraadpleegd. In Nederland werd een vrouw veroordeeld voor doodslag op grond van de locatiegegevens op haar smartphone, die ze niet had uitgezet. Contact tracing is alweer een manier om je gedrag te controleren. In een hotel werden we uiterst voorkomend behandeld. De baliebediende zag op haar scherm dat we hier al vaak waren geweest, we kregen een betere kamer. De supermarkt kent het koopgedrag van haar vaste klanten. Je krijgt publiciteit binnen op jouw voorkeuren. Bij een aankoop op internet gebeurt het dat men vraagt aan te vinken of je ook andere publiciteit in je mailbox wil. Persoonsgegevens zijn handelswaar, ze worden verkocht.
Een kennis in de verliefde leeftijd kreeg contact met een aantrekkelijke vrouw. Hij wilde een versnelling hoger schakelen. Bij een volgend contact verklaarde de dame dat zij het politieregister had nagekeken op zijn naam ! Hoe dat kon ? Haar vader werkte er, makkelijk zat !
Ook in de omgang met vrienden en kennissen is discretie geen vanzelfsprekendheid. Iedereen kent wel een geschikte persoon, voor het geval je een roddeltje wil rondsturen. En je kent ook mensen, voor wie je je inhoudt, om te vermijden dat persoonlijke zaken in vertrouwen worden doorgefluisterd.
Al deze voorbeelden hebben uiteraard met hetzelfde thema te maken : de bescherming van de persoonlijke levenssfeer. Er gaat geen dag voorbij of op tv kwaakt wel iemand over de teloorgang van onze praaivecy. De persoonlijke levenssfeer is nochtans een uitvinding van recente datum. Het is ook een westerse uitvinding, het individu is heilig. Hoe zou het ermee gesteld zijn in China ? Er hangt een sfeertje over van geheimdoenerij. Want wie heeft er belang bij ? Wie wat te verbergen heeft uiteraard !
Marc Zuckerberg van Facebook verklaarde dat privacy voorbijgestreefd is. Als een man in zijn positie dat zegt, is er wellicht stront aan de knikker. Hij wil alles verkopen en met name klantgegevens. Dat is een kwalijke zaak. Als mijn klantgegevens worden verkocht, dan wil ik zelf die centen opstrijken, het is mijn product, toch ?!
Banken zijn berucht voor hun zwijgen over financiële malversaties. Er was wetgeving nodig om hen te dwingen witwasserij aan te geven en dan nog… De vele belastingparadijzen leven van de geheimdoenerij.
Maar neem nu een doorsnee Vlaams gezin met twee kinderen. Wat hebben die voor geheimen ? Goed, tieners en adolescenten willen een muur om zich heen, want hun leven is privé, dat begrijp je. Maar het gaat wellicht om geheimpjes, die aan het dagboek worden toevertrouwd of aan een of ander sociaal medium, waarop het dan open en soms ook bloot verschijnt. Het gezin als dusdanig, wat heeft het te verbergen ? Het inkomen, de hypotheek, het bestedingspatroon, de schulden ? Men schaamt zich misschien over een en ander, maar om daar nu een halszaak van te maken ? Ik persoonlijk heb geen geheimen, ook niet financieel, op voorwaarde dat de anderen hun financiën eveneens zichtbaar maken. Dat is het probleem, zeker in België. De ingesteldheid hier te lande is verbergen en zwijgen, een open samenleving zijn wij niet. We beleven het niet altijd zo, maar buitenlanders confronteren je ermee. Het is gewoon waar. Zwijgen zit ons in de genen, komt het door de geschiedenis van bezetting ? De Belg zwijgt overigens over zijn inkomen omdat hij bijklust, bij voorkeur in het zwart.
Frappante toepassing is het beroepsgeheim. Artikel 458 van het Strafwetboek wil de Belg beschermen tegenover professionelen, die misbruik zouden kunnen maken. Opname in de strafwet betekent dat het om een ernstige aangelegenheid gaan, die men niet langs de burgerlijke rechtbank wil afhandelen. De praktijk is anders uitgedraaid. Met name in de medische sector wordt het beroepsgeheim wel eens ingezet om medische fouten te verbergen, tot en met voor de rechtbank ! Het beroepsgeheim wordt ook ingezet om het delen van informatie bij de coronacrisis te beletten ! België is een geheimzinnige samenleving, wat dat betreft. Hoe zuidelijker in Europa je gaat, hoe meer geheimdoenerij, hoe noordelijker, hoe meer openheid. In Portugal heeft de huisbel aan de voordeur van de mensen zelfs geen naam, als je het juiste busnummer niet kent, kom je er niet in ! Privacy werd op die manier een benepen motief om praktijken, die het daglicht schuwen, te verbergen. Of praktijken die vastgebeiteld zitten in de mentaliteit. In zuiderse landen bijvoorbeeld kom je niet snel bij mensen over de vloer, je spreekt af op café.
De obsessie met veiligheid, veroorzaakt door de reeks aanslagen in Europa is begrijpelijk. Daarom is de bescherming van persoonlijke gegevens belangrijk. Maar daarmee bescherm je ook de daders ! In de VS heeft in dat opzicht de paranoia toegeslagen. We stelden vast op een lopende band op vliegveld Heathrow dat koffers uit de VS waren opengebroken wegens geen toegankelijk veiligheidsslot. De Amerikanen zijn bezeten van veiligheid, maar schermen tegelijk het groteske financiële misbruik van multinationals af.
Het briefgeheim is nog zo’n thema. Er worden nog maar weinig brieven verstuurd, maar de praktijk dat brieven aan medewerkers met de vermelding persoonlijk door de chef worden geopend, is gewoon gangbaar. Argument : alles wat hier binnenkomt is gericht aan de onderneming. Men veroorlooft zich een afwijking op de wet !
Ook welzijnswerkers maken het bont. Zij houden studiedagen over gedeeld beroepsgeheim ! Gewoon tegen de wet in, maar gebruikelijk in de sector. Als je schulden hebt of een verstoorde relatie moet je er rekening mee houden dat de vertrouwelijkheid van het gesprek met de hulpverlener het dossier ingaat, toegankelijk voor de vervanger tijdens vakantie bijvoorbeeld. Sterker, men heeft de gewoonte aangenomen om cliënten in het team te bespreken ! Dat kan wenselijk zijn, maar het is gewoonte geworden, gewoon normaal. In een multiprofessioneel team kan je je er nog wat bij voorstellen. Bij een huisartsenpraktijk moet de ene arts bij afwezigheid van je vaste arts uiteraard in je dossier kunnen. Maar in de psychosociale sfeer heb je toch vraagtekens.
Loslippigheid is een menselijke ondeugd en discretie een aan te leren houding, die oefening vergt. Dat is de grondgedachte. Maar om daar nu een strafrechtelijk beteugeld beroepsgeheim van te maken ? Het heeft en vooral had in het verleden toch veel te maken met geheimzinnigdoenerij, afschermen van eigen verantwoordelijkheid en van onwettige praktijken. Je zou in de verleiding komen het traditionele beroepsgeheim te zien als een instrument van de heersende klasse !
Moet het beroepsgeheim op de schop ? Dat zou je sector per sector kunnen bekijken. Belangrijker lijkt een degelijke wettelijke regeling van de discretieplicht. Momenteel voorzien rechtspositieregelingen in het onderwijs met name in een discretieplicht, tuchtrechtelijk sanctioneerbaar. Maar diezelfde leerkracht staat vrij machteloos tegenover zijn Inrichtende Macht, die hem wel kan sanctioneren, maar niet verplicht is diens discretie t.a.v. door leerlingen vertrouwde geheimen te erkennen. De positie van de leerkracht is bijgevolg zwak, hij kan luisteren naar zijn leerling, maar zou verwacht kunnen worden vertrouwelijke mededelingen aan de directie door te spelen. Dat speelt bijvoorbeeld bij drugs.
Je zou ertoe neigen een algemene discretieplicht in te voeren t.a.v. iedereen die professioneel doende is, niet strafrechtelijk noch tuchtrechtelijk gesanctioneerd, maar door burgerlijke partijstelling en schadeloosstelling via een eenvoudige en snelle procedure voor de rechtbank….
Ondanks de uitdagingen van de hedendaagse communicatiemogelijkheden is het thema niet actueel genoeg voor de politiek, dat is het eigenlijk nooit. Verdient het niet grondig geregeld te worden ?
Herman van Schoten, Schoten, België, 08/12/2020.
Alle rechten voorbehouden : vanschotenherlan@gmail.com.
Geen opmerkingen:
Een reactie posten