Beeldt u zich in dat u student bent aan een buitenlandse universiteit en dat u enthousiast Nederlands studeert ! Dan bent u een van de ongeveer 15.000 wereldwijd die dat doen ! Of dat u als nieuwkomer in de Lage Landen de taal van uw gastland snel onder de knie wil krijgen ! Zeg je dan azalea of azalea ?
Een moeilijk geval ! Het Nederlands maakt het je moeilijk want het kent nauwelijks accenten, waardoor in andere talen de lezer handig aan het handje wordt genomen.
Een voormalige collega, bekend met het feit dat ik wel eens een uitstapje naar Portugal ondernam, wilde me plezieren met de heuglijke mededeling dat zij haar zomervakantie had doorgebracht in de buurt van Evora. Je bedoelt Évora, zei ik, waarop ze om verschoning vroeg, vermits haar kennis van het Portugees nul was. Ik schreef de naam van die stad op en zette het verplichte accent op de É, zo zie je dus waar de klemtoon zit. Op een Azerty-klavier staan reeds wat accenten, maar niet allemaal. Dan volstaat het, althans op Safari en Chrome, een letter ingedrukt te houden om dezelfde letter met meerdere accenten te zien verschijnen, je moet dan nog alleen het juiste kiezen. Maar op Google is het net weer iets ingewikkelder, het is een kwestie van uitzoeken en even oefenen. Hoe het voor gebruikers van een Qwerty-klavier zit, weet ik niet.
In het Nederlands worden klemtonen verondersteld gekend te zijn, maar dat is niet zo eenvoudig. Soms is het ingeburgerd zoals bij camera of camera, alinea of alinea. Maar vaak ook niet zoals bij pagina of pagina, epilepsie of epilepsie, catalogus of catalogus, normaliter of normaliter, vagina of vagina, epidemie of epidemie, idealiter of idealiter, omega of omega, rodeo of rodeo, magie of magie, budget of budget, Nobelprijs of Nobelprijs, monopoliespel of monopoliespel, notulen of notulen, pergola of pergola, academie of academie, reunie of reunie, ceremoniën of ceremoniën, Helsinki of Helsinki, Panama of Panama, Caracas of Caracas. Ga er maar aan staan !
Jean-Marie Dedecker bepleitte in de Kamer de heropening van de horeca aan de kust, bedoelde hij horeca ? Je moet het gewoon van buiten leren, het is echt geen kwestie van dementie, of is het dementie ?! Soms bepaalt de klemtoon zelfs de betekenis : reservering en reservering, massagebed en massagebed, kassalade en kassalade, voorkomen en voorkomen, appel en appel, drugsmokkel of drugsmokkel, verspringen of verspringen, voetbalster of voetbalster.
Het Nederlands heeft natuurlijk vreemde woorden overgenomen met hun oorspronkelijk accent : café, scène, façade, garçon, reçu, à propos. En soms wordt een accent toegevoegd om de betekenis te verduidelijken. Hij dronk meer dan een pintje is wat anders dan hij dronk meer dan één pintje. In het eerste geval begaf hij zich misschien ook nog aan Duvel en whisky, in het tweede neigde hij ertoe meer te drinken dan goed voor hem is.
Soms volgt de uitspraak hoegenaamd niet wat er geschreven staat. Zo spreken Nederlanders Gorinchem uit als Gorkum en Woudrichem als Woerkum. Tv-kok Jeroen Meus heeft het over erwten, terwijl wij leerden dat de uitspraak erten is. Een atletiekreporter van de VRT ziet de hoogspringers altijd weer over één meter taggetig springen. Het Engels bakt het helemaal bruin, wat dat betreft. De uitspraak van die nochtans Germaanse taal moet je knal van buiten leren want met leestekens en accenten kom je er niet : Gloucester, girl, buy, headache, medium rare, dangerous, baked potatoes, glamour. Je spreekt niet uit wat er staat maar de meeste mensen krijgen het dagelijks over zich heen op tv en zijn het gewend. Uitspraak is bovendien lokaal bepaald. Een Ier articuleert anders dan een Engelsman, een inwoner van de Azoren anders dan zijn Portugese collega uit de Algarve, een Vlaamse kustbewoner en een Limburger verstaan elkaar nauwelijks. Het lijkt soms wel op een andere taal en dat klopt ook want ze hebben eigen dialectwoorden. Een seule is een emmer en in een tabbaard is het lekker slapen.
Een ander aspect van taal is de juiste woordkeuze. Op de Vlaamse tv heeft men het de hele tijd over tewerkstelling en werkzaamheidsgraad. Een aantal deskundigen, experten in hun vak maar niet in Nederlands, blijft dat maar herhalen en bijgevolg wordt het als ingeburgerd beschouwd. Tewerkstelling is in wezen verplicht iemand aan het werk zetten, bijvoorbeeld in een concentratiekamp. Het juiste woord is werkgelegenheid, tenzij je bedoelt dat men onwillige werklozen verplicht aan het werk zet, wat een politiek idee zou zijn. Werkzaamheid slaat dan weer op de effecten van een handeling of product : de werkzaamheid van de pil bijvoorbeeld. Goed Nederlands is werkgelegenheidsgraad, eventueel activiteitsgraad.
Het probleem is niet dat het Vlaams een eigen woordenschat ontwikkelt, maar dat het zonder nadenken gebeurt. Zo verklaren virologen dat de besmettingcijfers stabiliseren op een plateau. Maar stabiliseren betekent consolideren, duurzaam maken, evenwichtig maken. Als de dokter zegt dat de toestand van de patiënt is gestabiliseerd, halen we opgelucht adem. De virologen, en in navolging de praatjesmakers van de tv, bedoelen natuurlijk iets anders : stagneren, dat is tot stilstand komen, blijven steken, ongewenst stilstaan, vastlopen. En een plateau ? Ze bedoelen vast geen hoogvlakte, presenteerblad of verkeersdrempel. Ze willen dus zeggen dat de besmettingscijfers stagneren op een hoog niveau. Zo moeilijk is dat natuurlijk niet en ze kunnen het ook wel, maar ze zijn slordig en nemen vaak ook nog kritiekloos over wat hun Franstalige collega’s voorkauwen.
Vlaams kan nochtans mooi zijn ! Moederhuis - ofschoon aanvankelijk het hoofdhuis van een kloosterorde - geeft treffend aan wat het is, beter dan het Nederlandse kraaminrichting. En een aftrekker is sprekender dan een vloerwisser en appelspijs smaakt mij beter dan appelmoes. Vlaams is over het algemeen beeldender dan Nederlands, wij zouden zeggen sappiger ! Maar over het algemeen is taalfierheid geen Vlaamse eigenschap, kijk maar naar de taal van onze hakkelende politici, de taal van het wetgevend werk en van de verzekeringspolissen, toch wel erbarmelijk…
Stand-up comedian Bert Kruismans verbond een ernstige conclusie aan een grappig stukje in De Tijd: taal is in Frankrijk, in tegenstelling tot in Vlaanderen, een ernstige zaak. Hij herinnert zich een affiche van lang geleden: Vlaming, spreekt steeds uw taal te Brussel! In vlot Nederlands: Vlaming, spreek je eigen taal in Brussel! Nu is het echter: klapt gelijk as ge u voelt en oe dakik moet klappen, da gade gij niet bepale.
Het is erg want waar geen taal is, is geen denken. Ik zet me dan ook af tegen deze populaire verdwazing. Correct taalgebruik is tegelijk ook taalfierheid en zelfs esthetisch genieten voor wie dat in zich heeft.
Als dat elitair is, dan is dat maar zo !
Herman van Schoten, Trier, Duitsland, 26/06/2022.
Alle rechten voorbehouden : vanschotenherman@gmail.com.
Geen opmerkingen:
Een reactie posten