Salammbô is een historische roman van Gustave Flaubert. Ik tikte het boek op de kop in het antiquariaat Demian in Antwerpen. Dat is nog een zeldzame kwaliteitswinkel van tweedehandsboeken. Je grasduint van rek naar rek en je ziet wat. Zo hebben ze een gehandtekende uitgave van een werk van Walschap, vroeg werk van Campert en Kouwenaar en natuurlijk de onvermijdelijke Louis-Paul Boon met Op zoek naar de nozems en Mieke Maaike’s obscene jeugd. Maar ook wereldliteratuur als Svevo, Moravia en de Russen natuurlijk. Een winkel om een uurtje door te brengen en op te leven te midden van vele boeken uit je jeugd en je volwassen leven. Het boek van Flaubert kostte 7 euro, alstublieft!
Salammbô is de (fictieve?) dochter van de Carthaagse veldheer Halmilcar Barcas, tevens vader van de ons meer bekende Hannibal. Om haar draait het. Maar haar dramatische geschiedenis is in werkelijkheid slechts voorgrond tegen een achtergrond van maatschappelijke tegenstellingen. De Carthagers tegen de barbaren! Deze strijd speelde zich af tussen 241 en 238 vóór Christus.
Barbaar was iedereen die geen stadsburger was van Carthago. In werkelijkheid waren de barbaren door Carthago ingehuurde groepen krijgers van uiteenlopende origine: Libiërs, Egyptenaren, Cantabriërs, Romeinse vluchtelingen, Galliërs, Balearen, Liguriërs, Negers, Lusitaniërs. Zij werden ingezet tegen de Romeinen tijdens de eerste Punische oorlog, maar ook om omringende volkeren te onderwerpen aan Carthago. Ze kregen beloften van zware betaling voor hun diensten, maar, toen het er op aankwam, was de stadskas leeg en werden de huurlingen met een kluitje in het riet weg gestuurd. Dat pikten deze doorwinterde krijgers niet en ze beraamden een aanval op Carthago. Die mislukt. Nu haar lief verslagen is verkiest Salammbô de dood boven een gedwongen huwelijk.
Flaubert ging niet over een nacht ijs, al is dat een merkwaardige woordspeling voor een warm land als het huidige Tunesië. Hij bestudeerde grondig de geschiedschrijvers en in het bijzonder Polybius. In 1858 reist Flaubert naar Carthago en doet er gedurende 3 maanden naspeuringen. Het boek verschijnt in 1862.
Zijn beeldende stijl vraagt een inspanning van de lezer. De beschrijvingen van de natuur, van het leven binnen de muren van Carthago, van de barbaren, van gedetailleerde kenmerken van kledij en wapenuitrusting gaan op de duur vermoeien, het is overdadig en je vraagt je af waar hij het allemaal vandaan haalt. Het is veel, te veel en het boek kon allicht gedijen omdat er in die tijd geen andere afleiding was.
Het boek heeft twee thema’s. De strijd van een beschaving tegen een horde barbaren gaat gepaard met onvoorstelbare wreedheden. In onze tijd wordt Hitler weggezet als nuchtere organisator van ongeziene wreedheden. Hij had evenwel bekwame voorgangers, het verschil waren de beschikbare middelen en wellicht ook de schaal waarop. Tweede thema is een verboden liefde, wat uiteraard een klassiek thema is.
Je kan er nog een derde thema in zien: godsdienst. De goden zijn gids en leidraad en men moet ze de vriend houden door het brengen van offers. Het is van alle tijden en het bevestigde de macht van machthebbers. Voorbeelden zat: de Inquisitie en de mensenoffers bij Azteken en Maya’s. Merkwaardig dat het leger van de barbaren bestond uit vele afzonderlijke groepen strijders, met elk hun eigen godsdienstige rituelen. Het gemeenschappelijk belang van deze uiteenlopende culturen was vechten voor geld. Moord en plundering werden op die manier een manier van zijn. Godsdienst diende als legitimering en de goden als steun en partij.
Salammbô is een titel uit de wereldliteratuur, zo wordt betoogd door de promotoren van het boek. Flaubert zette een model neer voor andere historische romans. Het is een steengoed verhaal met weliswaar nogal veel vermoeiende tierelantijnen over het dagelijks leven toen.
Dat het boek voor een prikje te koop is, is een meevaller. Maar wellicht tevens een signaal dat grote literatuur niet meer zo goed verkoopt. Een foto zegt zoveel meer en dergelijke onzin van luie consumenten, weet je wel…
Herman van Schoten, Schoten, België, 22/04/2023.
Alle rechten voorbehouden: vanschotenherman@gmail.com.
Geen opmerkingen:
Een reactie posten