58. OOK DE TURKEN TREKKEN DE GRENS.

Op 16/04/2017 stemden de Turken in een referendum in met een uitbreiding van de bevoegdheden van de president. Dit resultaat heeft gevolgen voor Turkije en voor Europa.

Eerder, op 23/06/2016, stemden Engeland en Wales voor de brexit. Dit resultaat had eveneens gevolgen voor Groot-Brittanië en voor Europa.

Gemeenschappelijk aan de beide referenda was het beroep op de volkswil. Ten gronde beoogden ze verschillende doelstellingen. In het Britse geval was soevereiniteit ten opzichte van Europa de inzet, in het Turkse geval de macht van zittend president Erdogan.

De interne gevolgen van deze referenda zijn in de beide gevallen problematisch. In Groot-Brittanië stemden Schotland en Noord-Ierland voor behoud van het Europees lidmaatschap. Ze zullen zich niet zonder slag of stoot overgeven aan de Engelse volkswil. Het referendum verdeelde het land in ongeveer de helft pro en de andere helft contra. De jeugd stemde massaal voor remain. Voorlopig ziet het er gelukkig niet naar uit dat deze vaststelling tot interne onlusten aanleiding zal geven. Sommige waarnemers houden echter rekening met de mogelijkheid van het terugdraaien van het resultaat wegens de grote Europese belangen van Groot-Brittanië. Dit zou kunnen gebeuren aan het einde van de onderhandelingsperiode van twee jaar, indien duidelijk zou worden dat een overeenkomst met Europa onhaalbaar is. Voorlopig houdt de politiek het bij de leuze brexit means brexit, een straffe opstelling vermits het referendum slechts raadgevend was.

De interne gevolgen van het Turkse ja over de machtsuitbreiding van de president laten zich voorspellen. Ook hier haalde het ja-kamp slechts de meerderheid met de hakken over de sloot, zodat ook hier kan worden gesteld dat het land politiek zwaar verdeeld is. De barnum-campagne van de president heeft het binnenland en de Turken in het buitenland gemobiliseerd, zodat de steden het nakijken hadden. Turkije heeft, anders dan Groot-Brittanië, een geschiedenis van gewapende vrede rond de democratische verworvenheden van Atatürk. Het is waarschijnlijk dat de stedelijke bevolking de overgang naar een presidentieel regime niet zomaar zal aanvaarden. Bovendien kan worden verondersteld dat het leger, ondanks de zuivering door Erdogan, nog steeds een democratische factie telt. Het referendum heeft de verdeeldheid opgepookt. Interne onlusten en in het slechtste geval een burgeroorlog zijn niet ondenkbaar. De Koerdische minderheid zal naar verwachting haar gewapende oppositierol verder uitbreiden.

De referenda in Groot-Brittanië en Turkije waren bijgevolg ten gronde uiterst verschillend. Toch is er een overeenkomst. Er werd een nieuwe grens met Europa getrokken. In het geval van Groot-Brittanië was het de inzet van het referendum, in het Turkse geval een toekomstig neveneffect.

Na de brexit vormen Engeland en Wales de nieuwe grens met Europa. Hoe die grens eruit zal zien, hangt af van overeenkomsten over visa en handel. De grens met Noord-Ierland en Schotland wordt, hangende de brexit-onderhandelingen, voorlopig nog niet gewijzigd. De status van het eiland Man en van de Kanaaleilanden is eveneens onduidelijk. Zij blijven tot de Britse Kroon behoren, maar behoren niet tot Groot-Brittanië. Wat wordt hun relatie tot Europa ?

De Britse kwestie betreft soevereiniteit en economie. De Turkse kwestie betreft democratie. De overgang van een parlementair naar een presidentieel regime is frontaal in strijd met de Europese standaarden. Nu kent ook Frankrijk een presidentieel systeem, maar de uitgebreide macht van de Franse president kan worden afgeblokt door het parlement. Een Franse president zonder parlementaire meerderheid is een lamme eend. Voor presidentskandidaart Martine Le Pen is dit vooruitzicht weinig rooskleurig. De Turkse president Erdogan ziet het niet zo, hij wil zijn parlement buitenspel zetten, althans vervangen door ja-knikkers.

Deze te verwachten evolutie is onaanvaardbaar voor Europa. De evolutie naar een meer autoritair regime in landen als Polen en Hongarije heeft de Brussels-Europese nomenclatuur al meer dan genoeg hoofdbrekens bezorgd. De reacties hebben duidelijk gemaakt dat dergelijke stappen niet passen in de Europese politieke geest. Daar deze twee landen al lid zijn, is het moeilijk schipperen. Men kan niet zomaar een ultimatum stellen. Dat ligt anders met Turkije, dat slechts kandidaat-lid is. De tegenstanders van Turkse toetreding zullen de door Erdogan aangereikte munitie uitspelen. De voorstanders van toetreding zullen gaan twijfelen. Turkse toetreding zal zo goed als zeker niet aanvaard worden door de bevolking van een aantal lidstaten, waaronder bijna zeker Nederland, dat er wellicht een referendum aan zou wijden.

Het Turkse referendum zal leiden tot het stopzetten, althans voor lange tijd bevriezen van de toetredingsonderhandelingen. Europa zal haar Turkije-politiek moeten herzien. Met name zal een alternatief gevonden moeten worden voor de Turks-Europese regeling van het vluchtelingenprobleem. De Griekse eilanden bewaken en het afgrendelen van deTurkse kust is een militaire optie. Praten met Erdogan heeft, op grond van zijn recente verleden, nauwelijks nog zin. Kortom : eerst handelen en daarna zien of de man bijdraait. De Turkse oppositie steunen zou daarbij een rol van de westerse geheime diensten kunnen zijn. Uit oogpunt van wederkerigheid mogen wij immers in Turkije doen wat Erdogan in onze landen doet : invloed uitoefenen.

De doorvoer van Russisch aardgas doorheen Turkije naar Europa is een ander probleem. Europa heeft dit probleem zelf gezocht door zich eigenzinnig op te stellen in de onderhandelingen over de doorvoer doorheen de Zwarte Zee naar Bulgarije. De Russen zouden die pijplijn moeten openstellen voor andere spelers, overeenkomstig Europese regels. Een kortzichtige opstelling, waarvan Turkije onmiddellijk profiteerde. De Turken zijn met de Russen een pijpleiding doorheen de Zwarte Zee naar Turkije overeengekomen, de zogenaamde Turkstream. Er is gelukkig een Europese ontsnappingsclausule mogelijk ! De aanleg van de tweede pijplijn van Rusland doorheen Wit-Rusland en Polen naar Duitsland, de zogenaamde Nord Stream 2, kan soelaas bieden. Het project, waartegen veel protest rees, ligt momenteel stil, maar zou door de Turkse situatie opnieuw geactiveerd kunnen worden. Afhankelijkheid van Duitsland is uiteraard geen punt en van Rusland zou het dat ook niet mogen zijn. De Europese politiek laat zich te veel voor het Amerikaanse karretje spannen, tegen de eigen Europese belangen in.

We kunnen bijgevolg zonder Turkije, al zal de economische verbondenheid rimpellingen over de Middellandse Zee veroorzaken en misschien zelfs tijdelijk meer.

De Europese politieke klasse zal hopelijk eindelijk de aansporing vinden om de Turkse invloed aan banden te leggen. De lakse Belgische overheid stond bijvoorbeeld stilzwijgend toe dat Erdogan op 10/05/2015 in de Ethias Arena in Hasselt een verkiezingsmeeting hield voor zijn landgenoten uit België en de omringende landen ! Belgisch staatssecretaris Francken heeft anderzijds reeds visa geweigerd voor Turkse import-imams voor niet-erkende moskeeën. Het is hoogtijd om de invloed van het Turkse ministerie voor religieuze zaken, het Diyanet, in Europa af te blokken. Belgisch-Turkse burgers stemden met 75 % in met de Turkse grondwetswijziging ! Wordt het overigens ook niet tijd om de dubbele nationaliteit aan te pakken, desnoods tegen Europese regels in ? Of wil men nog meer munitie geven aan rechts-extremistische partijen ?!

Het uitsturen van gezagsgetrouwe Turkse imams naar Europa is slechts het topje van de ijsberg. Er is meer aan de hand. Daartoe neem ik u even mee in een verhaal van Orhan Pamuk (1), Turkse Nobelprijswinnaar literatuur in het jaar 2000. Hij voert de denkbeeldige dichter Ka op, die, na 12 jaar Duitsland, terugkeert naar Noordoost-Turkije. Hij doet er onderzoek naar het verloop van lokale verkiezingen en naar zelfmoorden onder jonge meisjes. Hij raakt er betrokken in een dorpsaffaire rond een familie, waarin een meisje de hoofddoek wil gaan dragen en haar zusje net niet. Met dat laatste meisje begint hij een relatie. Dat en zijn bemoeienis met zaken die hem niet aangaan, geven dermate spanningen, dat de dichter zich bedreigt voelt. Godsdienstfanatici buiten de kwestie uit. Het dorp bemoeit er zich mee. Sneeuwval sluit het dorp hermetisch af, zodat de spanningen uitbarsten als in een defecte hogedrukpan. De dichter voelt zich genoodzaakt terug te keren naar Duitsland. De lange arm uit het dorp vindt hem echter. Hij wordt in Duitsland vermoord.

Dit fictieve verhaal van een zo gerenommeerd auteur illustreert geruchten hier te lande. Als je bijvoorbeeld als Turks middenstander uitkomt voor je mening – met name anti-Erdogan -, dan kan je je aan represailles verwachten of valt je cliënteel plots weg. Bekend staan als sympathisant van Erdogan-opposant Gülen is ook al niet risicoloos. In Nederland hebben Turken hun kinderen al teruggetrokken uit scholen, die als Gülen-vriendelijk bekend staan. De indoctrinatie vanuit Turkije is een realiteit.

Geopolitiek ten slotte is het geen slechte zaak dat Turkije leider zou worden van een nieuw bondgenootschap, met als doel een hernieuwd Ottomaans Rijk, autoritair georganiseerd en islamitisch georiënteerd. Het zou immers definitieve duidelijkheid scheppen. Of de rijke Golfstaten, Iran en Saoedi-Arabië dit voornemen zouden dulden, is een kwestie die ons niet aangaat. Het zou voor ons hoe dan ook een evidente politiek-culturele grens zijn. Die evidente grens zou rust brengen, mits bewaakt als een Berlijnse muur. Van visavrij reizen tussen de Europese Unie en Turlije kan dan uiteraard geen sprake zijn. De Turken in West-Europa zouden een keuze moeten maken : ofwel overtuigd trouw aan onze waarden, ofwel terug naar hun land van oorsprong.

Helaas ontbreekt het de Europese politiek aan visie en durf. Men kwakkelt maar voort van compromis naar compromis. De Europese Unie is – ondanks haar evidente verworvenheden, waarover te weinig wordt bericht – een bureaucratisch monster geworden, dat stilstand produceert. Europa is echter meer dan een bureaucratisch politiek kluwen. Het is de Europese geest, gevoed door de waarden van de Verlichting. Europa is in de grond meer visie, meer waardensysteem dan politieke unie ! Het verdedigen en uitdragen van de waarden van de rechtsstaat en van de menselijkheid zijn de historische verworvenheden van dit deelcontinent. Daarover kan men uitgebreid lezen in een publicatie van het tijdschrift Nexus (2).

Deze geestelijke verworvenheden blijken echter op het terrein niet universeel toepasbaar te zijn. Europa kan niet de hele wereld verlossen, een idealistisch droombeeld van zogenaamd progressieve partijen. Nivelleren naar samen dezelfde armoede en iedereen zijn eigen keuze van rechtsstaat is geen optie. De Europese democratische welvaartsstaat heeft grenzen nodig.

Net zoals de brexit aanleiding zou kunnen zijn om eindelijk de uitwassen van het Angelsaksische sociaal-economisch model in te perken – concreet de louter egoïstische geldhonger van de City (3) - , zou de Turkse grens het Europees zelfbewustzijn ook in de praktijk vorm kunnen geven.

Dat daartoe tevens enige afstand tot de platte Amerikaanse geldpolitiek en Amerikaanse imperialistische buitenlandpolitiek wenselijk is en een voorwaardelijke en voorzichtige toenadering tot Rusland is de evidentie zelf voor wie Europa in het hart draagt.

De politiek reageert uiterst voorzichtig en de media berichten weliswaar over deze kwesties, maar niet in deze geest. Het is zoals bij de Amerikaanse presidentsverkiezingen en bij de brexit : door de provocatie wordt Europa stilaan wakker.

Noten : 

 (1)   : Pamuk, O., Sneeuw, De Arbeiderspers, 2003.
 (2)   : Nexus : De terugkeer van Europa. Haar tranen, daden en dromen, Nexus Instituut, 2015.  
 (3)   : zie artikel 13 van dit blogboek : Optimisme by default.

Herman van Schoten, Schoten, België, 17/04/2017.

Alle rechten voorbehouden : vanschotenherman@gmail.com.