33. POST-WAARHEID.

Het woord van het jaar!  Ook op het einde van 2016 werd deze nieuwe trend opgevoerd. De redactie van de dikke van Dale liet haar lezers stemmen en winnaar werd treitervlogger. Je moet wel even moeite doen om het te vatten, maar okee, je bent mee ! Het Nederlandse Genootschap Onze Taal stelde dan weer deze 10 woorden voor, waartussen haar leden mochten kiezen : boze witte man – brexit – horrorclown – loservlucht – nepnieuws - plascontract – Pokémongekte – rolkofferterreur – treitervlogger – trumpisme. Een rare verzameling, bekeken vanuit een Vlaams perspectief. Bij enkele woorden kunnen wij ons zelfs niets voorstellen. Bij gebrek aan een begeesterend woord was onze keuze dan ook niet moeilijk : brexit ! En ja hoor, dat woord werd de winnaar !

In Engeland hadden ze meer inspiratie : post-truth ! De aanleiding voor deze keuze is de verkiezing van Trump tot president en de brexit. Niet de feiten tellen, maar de emotie en het verkooppraatje. Men stemt tegen de feiten in, men laat de buik spreken. Dat klopt. Maar de suggestie dat de verkiezing van Trump en voor de brexit een nieuwe waarheidsopvatting het licht hebben doen zien, de zogenaamde post-waarheid dus, is wel erg kort door de bocht. Buiksprekers hebben de geschiedenis immers altijd gedomineerd, in keurig intellectuele taal heet dat : de narratieve waarheid heeft het altijd gehaald op de feitelijke waarheid. Narratief is een waarheid die ontstaat in de verbeelding en langs uitwisseling door deelnemers, los van de feiten, tegenwoordig vooral in de sociale media. De een vertelt iets, een ander pikt het op, een derde geeft er een draai aan, een vierde verwoordt het pakkend en krijgt op slag duizenden volgers, een nieuwe waarheid is geboren. De sociale media bieden echter niets nieuws. Door hun omvang natuurlijk vergroten ze geconstrueerde waarheden uit op een nooit geziene schaal, dat is juist. Maar in wezen werden in de geschiedenis altijd waarheden verzonnen, gelanceerd en zelfs dwingend opgelegd. Denken we maar aan de leugens over kapitalisme en communisme (ter wille van een ideologie), over de noodzaak aan consensus (ter wille van macht), over god (ter wille van een bepaald geloof en van wereldlijke macht), over economische theorieën (ter wille van lonende financiële constructies), over producten als de laatste iphone of Senseo (ter wille van kunstmatige behoeften), over de reclame (ter wille van de commercie), over het buitensporige aandeel van sport (ter wille van brood en spelen), over zelfontplooiing (ter wille van een commercieel lonend mensbeeld), over politiek correcte denken (ter wille van het doordrukken van een ideologie). Hier in Portugal wordt de laatste maanden voortdurend het einde van de financiële crisis aangekondigd, een mooi staaltje van desinformatie en van post-truth. Je zou haast gaan denken dat liegen de grondslag van onze beschaving is. Ook in Europa is het waarheidsprincipe gaandeweg vervangen door het propagandaprincipe. 

De (jonge !) journalist Henrique Raposo schreef er een bijdrage over in de Expresso van 17/12/2016. Ik kan het niet nalaten hieruit even te citeren : Het spektakel over het woord pós-verdade is komisch. Men is verontwaardigd over de beweringen van Trump, niet zelden frontaal tegenstrijdig aan de feiten. Maar staat u me toe : wat hebben we de laatste decennia gezien ?! De pós-verdade was al uitgegroeid tot de officiële ideologie van postmodern links ! Sinds de zestiger jaren heeft het postmodernisme het concept van waarheid vernietigd doorheen een opgelegd relativisme, moreel en cultureel. De feitelijke realiteit werd ontkend en vervangen door een persoonlijke waarheid in de privé-sfeer en door een collectieve, geconstrueerde waarheid in de publieke sfeer.(…) De destructie van de morele waarheid is de essentie van het politiek correcte en van het multiculturalisme. Alle culturen, elke ontwikkelingsfase van elk volk zouden gelijk en gelijkwaardig zijn. Culturen mogen niet beticht worden als achtergebleven, ook al beoefenen ze mensonwaardige praktijken. Muzelmannen, zwarten of zigeuners mogen in geen geval bekritiseerd worden, zij hebben hun eigen evenwaardige cultuur. Wie uitkomt voor universeel fatsoen of welvoeglijkheid, riskeert te worden beticht van racisme. De emotionele reflex heeft de waarachtigheid vervangen, individueel en collectief. Met Trump verandert de wind van richting, meer is er niet aan de hand. Waarom schreeuwt links nu moord en brand ? Trump doet langs rechts wat links ons al decennia als dictaat heeft voorgehouden.

Expresso blijft erover aan de gang. In de editie van 07/01/2017 komt columnist Henrique Monteiro erop terug. Hij bestrijdt dat de schuld bij de sociale media ligt. Liegen en bedriegen omwille van oneigenlijke bedoelingen is des mensen, is dat altijd geweest. Als voorbeeld gaat hij terug naar het jaar 1506, het jaar van de slachting van Lissabon. De gelovigen waren bijeen gekomen in de kerk van São Domingos om te bidden ter gelegenheid van het einde van de droogte en van de pest. Een van de aanwezigen riep uit het verlichte gelaat van Christus op het altaar te zien. Een andere gelovige reageerde dat het de weerschijn van de zon was. Die laatste werd ter plekke doodgeslagen. Gedurende meer dan 48 uur zette zich een slachtpartij voort tussen joden en nieuwe christenen, elkaar beschuldigend van de verantwoordelijkheid voor de pest en de droogte. Dominicanen beloofden aflaten voor wie de schuldigen ombracht en koning Manuel moest tussenbeide komen en gaf bevel een aantal Dominicanen op te hangen.

In onze tijd herinneren we ons het geval Hitler. Hij zette aanslagen in scène om de Joden de schuld te kunnen geven en zich een alibi te verschaffen voor hun vervolging. De kristalnacht was daar wellicht de meest bekende episode van. Ook de zogenaamde brandstichting in de Rijksdag door de Nederlander Marinus Van der Lubbe was wellicht in scène gezet. De kwestie werd door Hitler aangegrepen om links buiten de wet te stellen. Meer recent bediende president Bush zich van de leugen dat Saddam Hoessein over massavernietigingswapens beschikte om dat land binnen te vallen, een gebeurtenis die de geschiedenis van onze tijd mede heeft bepaald.

Het is belangrijk dat wij de jeugd blijven herinneren aan deze en dergelijke historische gebeurtenissen. Het woord post-waarheid doet daaraan eerder afbreuk, het is helemaal geen mode van vandaag de dag en er is het afgelopen jaar helemaal geen nieuwe waarheidsopvatting geboren. Post-waarheid is van alle tijden, het is een beproefd en universeel middel uit de gereedschapskist van de politiek. Laat de jeugd dat beseffen.

Herman van Schoten, Lagos, Portugal, 10/01/2017.
alle rechten voorbehouden : Herman van Schoten.