In de nacht van 11 op 12 augustus 2022 hadden we een supermaan. Zo noemt men de maan, wanneer zij dichter dan gemiddeld bij de aarde staat, zo’n 356.000 kilometer. Het valt op en het is uitnodigend, zou ze knipogen?
Voor dichters is het aanleiding voor een romantische beschouwing. In mijn mailbox landde deze boodschap:
Er was een zwoele voornacht.
Er was een grote ronde maan.
Er was een dichter Jan Engelman.
Ambrosia, wat vloeit mij aan?
uw schedelveld is koeler maan
en alle appels blozen.
Een treffende combinatie, super! Al weten we niet of Engelman het zo bedoeld heeft, maar dat is bijkomstig. Het past gewoon goed bij die volle, blinkende maan.
Op de middelbare school werd ermee gelachen. Wat een onzin! De leerlingen wisten nog niet beter, ze moesten het nog leren; dit is poésie pure, waar het niet zozeer om de betekenis gaat, maar om klank en gevoel. Als je iets dergelijks op papier krijgt, dan kan je wat! En dat voor een dichter uit het diepe Holland, land van nuchterheid en weinig verbeeldingskracht.
Ik liet het op mij inwerken.
Er borrelden bedenkingen op.
Vervolgens zocht ik naar een antwoord.
Was de maan vannacht koel? Kunnen appels blozen?
De grote Portugese dichter Fernando Pessoa confronteert je met de toekenning van gevoelens aan dingen. Hij was geen romanticus, eerder een filosoof-dichter. Een van zijn gedichten gaat als volgt (1):
Soms, op de dagen van perfect en precies licht,
Waarop de dingen zo werkelijk zijn als ze maar kunnen zijn,
Vraag ik mezelf af, langzaam,
Waarom ik niet eens schoonheid toeken aan de dingen.
Een bloem bijvoorbeeld, heeft die toevallig ook schoonheid?
heeft een vrucht misschien schoonheid? ?
Nee: ze hebben kleur en vorm
En bestaan amper.
Schoonheid is de naam van iets dat niet bestaat
Die ik aan de dingen geef in ruil voor het plezier dat zij mij geven.
Het betekent niets.
En dus, waarom zeg ik dan van de dingen: ze zijn mooi?
Ja, zelfs tot mij, die alleen van leven leeft,
Komen, onzichtbaar, de leugens der mensen
Over de dingen,
Over de dingen die eenvoudigweg bestaan.
Hoe moeilijk is het jezelf te zijn en alleen het zichtbare te zien!
Zo! Ga er maar even voor zitten!
Is dit een gedicht? Wis en warempel wel. Maar niet uit de romantische sfeer, die, zeker bij jongeren, als vanzelf verondersteld wordt bij poëzie. Wat Pessoa zegt, kan je niet even treffend verwoorden in proza, tenzij in een gortdroog filosofisch betoog.
De dichter heeft gelijk! Wij kennen schoonheid toe om onszelf te vermaken.
Dat is zinvol. Zonder zingeving was het allemaal zinloos.
Als we het maar beseffen.
Want toekennen van gevoelens en waarden aan de dingen is oorzaak van veel ellende in de wereld: mijn schoonheid, mijn aanvoelen, mijn idee, mijn ideologie, mijn belang, mijn macht, mijn slaaf, mijn oorlog.
Dat kan beter! Dwars door de dingen heen kijken, het schuim wegspoelen en zien wat overblijft. Daar is moed, oefening en introspectie voor nodig. Maar niet in de modieuze psychologische betekenis van graven naar je diepste zelf - narcistisch! - maar in de oorspronkelijke filosofische betekenis van het Griekse ken uzelf. Is mijn waarneming selectief, gekleurd door gevoel, omgeving, cultuur? Is mijn denken vrij of besmet door ideologische infiltratie? Is het waar wat in de media oeverloos wordt ingelepeld? Of is het populaire praat, populisme? En waar sta ik dan, in samenleving en maatschappij? Heb ik een mening?
Deze denkhouding staat haaks op de commerciële massacultuur van vandaag, waarbij waarheid nog nauwelijks in tel is. Daarom is de intellectuele houding net nu hard nodig! Zij is kritisch voor de non-cultuur van ons tijdsgewricht, dat zichzelf door veel te veel afleiding in de gracht heeft gestuurd en daar ten slotte nog fanatiek bezig is met de speeltjes die het overleefd hebben - want zien, lezen, denken zijn grotendeels gesneuveld, zij remmen consumptie en commercie af. Ik koop dus ik besta.
Het gaat niet daarom.
Het gaat niet om de leugens in de reclame, de indoctrinatie door de media, het wijsvingertje van hen die het beter weten. Allemaal schuim.
Het gaat om de essentie.
Beschouwende zielen neigen naar het mystieke pad, naar zen.
Rationele geesten schuren de kei, verweerd door tijd, elementen en tijdgeest tot wat hij is: een kei. Ze zetten de bril van vandaag af om echt te zien.
De maan is de maan.
Niets meer en niets minder.
Noot:
(1): Pessoa, F., Poemas Completos de Alberto Caeiro, XXVI, 1914, in: Obra Poética, Biblioteca Luso-Brasileira, Editora Nova Aguilar, 1992, Rio de Janeiro, eigen vertaling.
Herman van Schoten, Schoten, België, na de supermaan van 11/08/2022.
Alle rechten voorbehouden: vanschotenherman@gmail.com.
Geen opmerkingen:
Een reactie posten