Escape from Alcatraz is een klassieke ontsnappingsfilm met Clint Eastwood in de hoofdrol. Alcatraz was de zwaarst bewaakte gevangenis in de VS, op een eilandje in de baai van San Francisco. Al Capone was een bekende gevangene. De film toont het strenge regime en de ontmenselijking van de gevangenen. Vluchtpogingen mislukten alle, tot deze uit de film. Ofschoon daterend van 1979 blijft de film tot de verbeelding spreken. Vluchtpogingen zijn van alle tijden. Renault-Nissan-topman Carlos Gohn ontsnapte aan de Japanse justitie in een vioolkist, die het land werd uit gesmokkeld. Recent ontsnapten Palestijnen uit een Israëlische gevangenis door geduldig met lepels een uitweg te graven naar een ondergronds gangenstelsel.
De behoefte aan ontsnappen is ook actueel. De verplichte bubbel ingevolge corona woog zwaar. Ik kan mijn kleinkinderen niet eens zien ! Ik wil graag knuffelen ! Ik wil op reis ! Ik zit in een gevangenis ! Ze pakken onze jeugd af ! We zijn veroordeeld tot verveling ! Verzuchtingen, die deels de behoefte aan intimiteit vertolken, maar ook de wens om uit te breken, te ontsnappen.
Psychologen zien escapisme als een passieve manier van omgaan met stress (1). Voorbeelden : dance-muziek en xtc-pillen, hippies, vandalisme, reizen, joggen, yoga. Vandaag populair : gamen. De gamer sluit zich op in een fictieve werkelijkheid, waarin hijzelf de hoofdrol mag spelen.
Je kan het ook positief zien. Ontsnappen uit een eentonige, drukkende realiteit kan heilzaam zijn ! De jaarlijkse vakantie is daarvan een klassiek voorbeeld. Ontsnappen als ventiel om te ontkomen aan de stress van alledag. Maar ook sprookjes, romans, kunst in het algemeen, dromen, het laat je toe het elementaire niveau van overleven te overstijgen. Je wordt er mens door !
Media en reclame maken van succes en gezondheid een dwingende ideologie, de ideale twee-eenheid ! In de Japanse variant is succes en aanpassing aan de norm tot maatschappelijke plicht verheven, de druk op jongeren om een succesvol groepslid te worden is enorm. Naar schatting twee miljoen vooral jonge Japanners stapten uit deze tredmolen en sloten zich op in hun kamer, maandenlang, jarenlang. Een extreme vorm van ontsnappen uit extreme prestatiedwang. Tom Waes maakte er een reportage over en had een ontmoeting in een opvangcentrum voor deze hikikomori. Je kan het zelfdestructie noemen, de geestelijke variant van zelfverminking. In de grond is het protest. In het opvangcentrum probeert men hen te leren hopen, weer zin te krijgen in leven, maar dan weg van de meedogenloze prestatiedrang. Het is zowel actief als passief protest, zowel negatief als positief : ik pik dit niet, ik laat me niet ontmenselijken in deze dolle tredmolen van aanpassing en consensus.
Die prestatiedrang zie je ook in de sport, maar daar is het min of meer een vrije keuze. De succesverhalen halen de media, de gymnaste Nina Derwael op de Olympische Spelen van Tokio bijvoorbeeld. Wie niet succesvol is, verbijt de frustratie en trekt zich anoniem terug. Het komt echter ook voor op de gewone werkvloer. Peek en Muntz (2) schrijven over gast- en seizoensarbeiders in Nederland. Een aantal onder hen gebruikt feta. Dat staat niet voor de bekende Griekse kaas, maar voor amfetamine. Wie het gebruikt werkt als een robot en haalt de prestatienorm. Een manier om te ontsnappen aan sancties of boetes. Merkwaardig genoeg mag de Arbeidsinspectie er niet op controleren omwille van privacy ! Soms komt het misbruik op spectaculaire wijze in de openbaarheid. In november 2020 botste in Velsen een bestelauto van Albert Heijn op een personenwagen. De bestuurster van de personenauto, een zwangere vrouw van 34, overleed ter plaatse. De Bulgaarse chauffeur van de bestelwagen zat onder de cocaïne en de methadon, naar bleek werkgerelateerd. Er is nu wetgeving in de maak om werkgevers toe te laten te testen op drugs.
De Fransen, altijd bedreven in sublieme beschouwingen en woordspektakel, gaven er een filosofische draai aan. De drang om te vluchten maakt deel uit van wat zij la condition humaine noemen. We willen blijkbaar niet leven in het dagelijks leven van nu, we willen weg, naar het verleden, de toekomst, een andere plek. Je verschuilen voor de grillen van het bestaan is legitiem. We willen ontsnappen en zoeken naar geschikte middelen. Camus : We leven in een leeg en betekenisloos universum en proberen daar de hele dag betekenis aan te geven. De ruimte is leeg, koud en zinloos, op onbereikbare planeten en ruimtegruis na. Je bent hier heel even, als een speldenknop in een flits van de ruimtetijd. Je kan proberen te ontsnappen ! Even voor veel geld met Elon Musk of Richard Branson mee de ruimte in is een korte roes. Daarna : wat nu ? Want zoeken naar ontsnapping buiten jezelf is jezelf bedriegen, het is sensatie ter afleiding van jezelf.
Al deze bedenkingen snijden hout. Maar toch een vraagteken. Ze zijn verwoord door mannelijke denkers. Is het een typisch mannelijke oprisping ? De man die van nature op verovering uitgaat, terwille van zijn onrust, zijn drang, zijn achterban, of terwille van het weg willen zijn ? Waar zijn de vrouwelijke denkers over dit thema ? Je ziet het clichébeeld van de vrouw voor je, die zich koestert aan het leven in haar gezin, in harmonie en liefde met kind en man. Zij komt niets tekort, zij moet niet ontsnappen, zij berust niet, het is gewoon goed zoals het is, zij is gelukkig. De man is een jager, altijd vooruit en ongedurig, kan hij even gelukkig zijn als de vrouw ? Heeft zij een andere condition humaine ? De carrière-vrouwen : realiseren zij zich of worden zij een beetje man ?
Het is maar een bedenking, want zelf je lot bepalen, wat het ook is, is de zin van het leven, of we nu maar een speldenknop zijn in de oneindige, zwarte ruimte, of niet. Als je je lot in eigen handen neemt, dan flikkert het licht op van mens te zijn, dat wil zeggen, het overstijgen van de dagelijkse noodwendigheden en zelf je koers bepalen, los van zowel overlevingsdrang als van de massale afleiding, die op je wordt afgestuurd. De escape-toets kan het middel zijn, om, los van maatschappij en persoonlijke omgeving, bij jezelf te blijven. Fernando Pessoa : om groot te zijn, wees jezelf (3) !
Aangepast gedrag leidt tot collectieve stilstand. Dagdromen en hoop waren in de geschiedenis altijd de motor van verandering. Ontsnappen is gezond. Het is een algemeen menselijke behoefte. Natuurlijk, je kan jezelf wat wijs maken en in vluchten en excuses een manier vinden om geen verantwoordelijkheid te moeten opnemen. Klaaggedrag kan zelfs een kenmerk van een cultuur zijn. Maar dat is een ander thema.
Een Portugese vriendin zei : jullie in het noorden leven om te werken, wij in het zuiden werken om te leven. Wij laten het ventiel eens per jaar leeglopen, zij pompen de band nooit zo extreem op. En u ?
Noot :
(1): Sahadat, I., Zou escapisme de onvermoede bondgenoot in quarantaine kunnen zijn ?; De Volkskrant, 17/01/2021.
(2): Peek, S. en Muntz, Th., Drugs op de werkvloer, goedkoper dan Aldi-bier, De Groene Amsterdammer, 25/02/2021.
(3): Pessoa, F., Para ser grande sê inteiro, Obra Poética, Nova Aguilar, Rio de Janeiro, 12° herdruk, 1992.
Herman van Schoten, Schoten, België, 01/08/2021.
Alle rechten voorbehouden : vanschotenherman@gmail.com.
LEZERSBRIEF :
Lezer Yvan Derycke stuurde een rechtzetting : Dank weeral voor je interessante analyses. Inzake het klimaatprobleem moet je echter dringend gaan bijlezen want wat je daar schrijft klopt niet.
1° Men is wel degelijk in staat om klimaatevoluties op zeer lange termijn te volgen. Dat kan o.a. op basis van het onderzoek van de ijskap, gletsjers e.d. en via de dendrochronologie. En daaruit blijkt dat we echt wel te maken hebben met een nooit geziene klimaatschok op korte termijn als men de echt grote rampen veroorzaakt door supervulkanen en meteoren buiten beschouwing laat.
2° Vanuit diverse wetenschappelijke disciplines is duidelijk geworden dat de enorme toename van de hoeveelheid CO2 sedert het begin van de industriële revolutie in combinatie met de stijgende impact van de groeiende bevolking op het ecosysteem als hoofdoorzaak moet beschouwd worden, en die stijging van de CO2 wordt door mensen veroorzaakt. Daarover is een brede wetenschappelijke consensus.
Waarvan akte ! Ongelijk is ongelijk ! Het wantrouwen is ingegeven door een aantal factoren. Over de invloed van supervulkanen en meteoren verneem je weinig. Evenmin over de afwisseling in opwarming en afkoeling, nochtans ook een historisch feit. Blijft de apocalyptische toon van het verhaal. Zei Marshall McLuhan al niet : the medium is the message ?! Ik heb een principiële afkeer van profeten, zij trokken een spoor van geweld en vernieling doorheen de geschiedenis. Ik verkies concrete maatregelen zonder de opgestoken wijsvinger van de klimaatprofeten. Ik ben niet de enige, het matige succes van een partij als Groen heeft te maken met de toon van de boodschap, die de burger niet bevalt.
Schoten, 12/09/2021.
Geen opmerkingen:
Een reactie posten