We
zijn in Praia da Luz. In de winter best een aardige verblijfplaats in de
westelijke Algarve. Er is een korte wandelboulevard en een mooi zandstrand
tegen de achtergrond van een steile en hoge bergwand. Daar bovenop staat een
antenne, waarlangs het wandelpad loopt. We hebben het ooit gedaan, vanuit Ponte
da Piedade helemaal naar boven en dan steil omlaag naar Luz. Het is een
vermoeiende wandeling met prachtige vergezichten. Luz moet lang geleden een
aandoenlijk vissersdorp zijn geweest, dat zie je aan de aanleg van straten en pleintjes.
Maar zoals in zovele kustdorpen, Luz is Luz niet meer wegens te veel
toeristische voorzieningen, die de ziel van het dorp danig hebben aangetast. We
zien zelfs niet één vissersbootje. Maar de oceaan kabbelt vredig naar het
strand en de paar senioren houden het rustig.
Praia
da Luz heeft in de Portugese publieke opinie een zwarte stempel. Hier verdween
Maddie McCann op 3/05/2007. De zaak haalde de wereldpers. Het meisje werd nooit
gevonden. De media maakten er grote ophef over, het werd een mega-zaak voor de
pers. De ouders maakten er een heus spektakel van : bezoek aan de paus,
georganiseerde blogs in de sociale media, geldinzameling om alsnog het kind te
vinden, tv-optredens en dies meer. De populaire pers en in het bijzonder de
Engelse tabloids smulden ervan, zowel pro als contra. Ten gronde deden zich
merkwaardige ontwikkelingen voor. Zo viel het gebrek aan medewerking van de
ouders met Justitie op, het werd snel een publieke strijd tussen de ouders en
de Portugese recherche, die zij van incompetentie verdachten. Dat culmineerde
in een regelrecht gevecht tussen Portugese en Britse media en later ook tussen
Portugese en Britse recherche. Dramatisch dieptepunt was de Portugese
beslissing om hoofdinspecteur Gonçalo Amaral (1) van het onderzoek te halen. De
hoofdinspecteur verliet daarop de gerechtelijke politie en schreef een boek
over de zaak. De gemoederen liepen vervolgens zo hoog op dat de ouders een
publicatieverbod loskregen in Engeland en Portugal. De Nederlandse uitgave was
tweedehands altijd verkrijgbaar en ook circuleerde altijd een elektronische,
Engelse versie, onder redactie van Anna Esse :
goncaloamaraltruthofthelie.blogspot.com.
En
op de site www.maydaymaddie.net haalt auteur Tony Bennet 60 redenen aan waarom de
ontvoeringstheorie niet klopt. Deze auteur schrijft echter om effect te
sorteren, niet alle redenen snijden hout, maar in essentie ondersteunt hij
gedetailleerd de theorie van Gonçalo Amaral. Er zijn ook wilde theorieën gelanceerd, o.a.
dat moeder Kate in een woede-uitbarsting, naar aanleiding van het flirterig
gedrag van haar man, het kind per ongeluk te hard geslagen zou hebben, twee
dagen voor de zogenaamde verdwijning, waarna de ontvoeringstheorie zou zijn
opgezet. Feit is wel dat Maddie de ouders problemen bezorgde en ervaren werd
als een moeilijk kind.
Deze
en dergelijke speculatieve theorieën hebben geen begin van bewijs, kleuren
uiteraard de perceptie en verhitten de gemoederen tussen voor- en tegenstanders
van de ouders. De zaak werd uiteindelijk door de Portugezen als onoplosbaar
officieel gearchiveerd. Maar in 2013 heropende de Engelse recherche het dossier
en brak de polemiek opnieuw los. Het gaat nu niet meer over het kind, maar over
de schuld of onschuld van de ouders, die hun these van ontvoering met alle
middelen willen doordrukken en de Portugese auteur van het boek definitief
willen uitschakelen. Daartoe werd een eis tot schadevergoeding ingediend bij
een Portugese rechtbank. De rechtbank van eerste aanleg veroordeelde Gonçalo
Amaral tot een schadevergoeding van € 500.000 en tot een publicatieverbod van
zijn boek. En alzo is de enige die in
deze zaak vervolgd werd de man die de waarheid zocht. Merkwaardigerwijs
hebben de eisers nadien een verzoek tot minnelijke schikking ingediend, een
juridische zeldzaamheid. Op 19/04/2016
werd Gonçalo Amaral in beroep vrijgesproken van de Engelse aantijgingen
en werd het publicatieverbod ingetrokken. Een week later lag er een nieuwe
Portugese druk van het boek in de winkel.
In
deze hetze waren de hoofdrolspelers de Britse media, de Portugese politiek, de
Engelse recherche en de politiek. Vooral de sociale media hebben een kwalijke
rol gespeeld : het opzetten van partijen tegen elkaar. Het is een kwestie geworden
van believers en non-believers. De feiten
worden daardoor naar de achtergrond verdrongen. Een haast koloniale rol speelde
de Engelse overheid, die de Portugezen via diplomatieke weg als het ware dwong
om de hoofdinspecteur van het onderzoek te halen. En de ouders bleken in het
bezit te zijn van politie-informatie en politiehandboeken, die niet publiek
behoren te zijn.
In
een gemediatiseerde en verpolitiekte verdwijningszaak als deze lopen de emoties
hoog op. Je krijgt al snel behoefte aan een nuchtere samenvatting van de
feiten. Die zijn niet evident want per definitie gekoppeld aan leugen en waarheid. Maar Gonçalo
Amaral is een doorduwer en geen dommerik en de Engelsen zijn niet per definitie
superieur aan de Portugezen, ook al laten zij dat voortdurend voelen. Waar kan
je dan beter beginnen dan met het boek van de verguisde hoofdinspecteur ? Ik
las het meermaals, het is een intrigerende samenvatting van het gerechtelijk
onderzoek en de bemoeienissen van politiek en media. Zijn conclusies :
1. De minderjarige Madeleine McCann is in appartement 5A van
de Ocean Club in Luz in de avond van 3 mei 2007 gestorven.
2. Er is een ontvoering in scène
gezet.
3. Kate Healy en Gerald McCann worden ervan verdacht
betrokken te zijn bij het verbergen van het lijk van hun dochter.
4. De dood van het meisje kan zijn ingetreden ten gevolge
van een tragisch ongeluk.
5. Er zijn tekenen die wijzen op veronachtzaming van de zorg
voor en de veiligheid van de kinderen van het echtpaar.
Zwaar
geschut ! De agressieve reactie van de ouders is begrijpelijk. Maar zou een
hoofdinspecteur lichtzinnig tot een dergelijke conclusie komen, in strijd met
de feiten ? Dat is een lastige vraag want justitie in Portugal heeft natuurlijk
geen goede reputatie.
Een
korte vergelijking met België. Wie durft beweren dat assisenprocessen in ons
land in volle objectiviteit en sereniteit worden afgehandeld ?! Denk maar aan
de twijfelachtige conclusies van openbare aanklagers, het mediatieke optreden
van advocaten als Vermassen, die van het manipuleren van de volksjury een
aparte deskundigheid hebben gemaakt. Of ook aan de potsierlijke tegenspraak
door psychiaters onderling. Ten slotte de samenstelling van de volksjury, die
systematisch wordt geselecteerd op de criteria gewone man
en weinig ontwikkeld. De
parachutemoord was van al dit fraais een beklijvend voorbeeld. Vermassen maakte
de volksjury toen wijs dat het bewijs niet het belangrijkste is maar wel de innerlijke overtuiging, nota bene een
opvatting in strijd met Europese rechtspraak en waardoor de ouders van Maddie
al lang schuldig waren bevonden...
Om
die redenen las en herlas ik het boek van Gonçalo Amaral
bijzonder kritisch. Ik was alert op fouten, hiaten, vooringenomenheid,
manipulatie. Maar telkens opnieuw kwam ik onder de indruk van zijn
onpartijdigheid, gedrevenheid en gerichtheid op de feiten. Het was in mijn ogen
dan ook een goede zaak dat de Engelse blogster Anna Esse haar schouders onder
het boek zette. Zij neemt de conclusies van Amaral over : de ouders plaatsten
de drie kinderen overdag in een crèche en lieten ze ‘s avonds geregeld alleen in het appartement. Het meisje
overleed na een val van op de sofa over de rug van de sofa heen, waar ze
vermoedelijk was opgeklommen om door het raam naar buiten te kunnen kijken. DNA
werd gevonden in het appartement en in een huurauto. De ouders spelen een
spelletje met de waarheid, wellicht om hun gebrek aan opvang en toezicht te
verbergen. En, door het weigeren van een reconstructie, ontzeggen ze zichzelf
de mogelijkheid hun onschuld aan te tonen. Mama Kate weigerde met name te
antwoorden op 48 pertinente vragen van de Portugese politie. Zij wilde manifest
niet meewerken. Dat deed de Britse recherche aanvankelijk wel. Er kwamen zelfs
gespecialiseerde Britse honden bij te pas, die lijkgeur opvingen in het
appartement. Maar plots werkten de Britten tegen. Het is intussen een publiek
feit dat de Britse eerste minister zich persoonlijk met de strafzaak heeft
bemoeid. De Portugezen van hun kant maakten twee kapitale fouten. Zij stuurden
het DNA-materiaal naar een Engels labo, waarom niet naar bijvoorbeeld een Frans
of Belgisch ? En zij lieten zich intimideren door de Engelse politiek. Waardoor
het geloof in de Engelse these van ontvoering zo’n beetje de officiële versie werd. Zo wordt op dit moment
nog gezocht naar de plegers van diverse telefoontjes in Luz op het moment van
de feiten, een onderzoekpiste die door de Portugezen al lang als irrelevant was
geklasseerd.
Ik
heb het geval Maddie McCann van op afstand gevolgd, aanvankelijk uit
nieuwsgierigheid en omdat wij destijds tijdens onze vakanties overal in de
Algarve flyers zagen met de foto van het meisje en de tekst : wie heeft dit kind gezien ?
Ik moet geloof hechten aan de stelling van Gonçalo
Amaral. De optelsom van deels directe en deels indirecte bewijzen is
overtuigend. De Engelse reacties daarentegen zijn hoofdzakelijk emotioneel
gebral. Dat is pijnlijk. De grote stoorzender was de Britse pers en met name
het sluipende vergif van de Engelse tabloids, dat normale stuff is geworden
in hun publieke opinie. Je kan je afvragen of het beschavingspeil van Britse
politiek en media niet nog lager is gezakt dan dat van de Europese. En hun
gevoel van meerwaarde is zowel misplaatst als lachwekkend. Ook daarom past scepsis
tegenover de Engelse these. Zij schieten graag tegenstanders af - zie ook hun ordinaire schelden in het
Europees parlement - en hebben, met hun paardenbril eigen aan eilandbewoners,
bij voorbaat gelijk en leggen graag uit hoe wij het moeten zien. De
opengebarsten kritiek op het media-imperium van Rupert Murdoch naar aanleiding
van afluisterpraktijken en in de nasleep daarvan het verdwijnen van News
of the World
is een balsem op deze etterende wonde.
Ik
blijf zitten met onbeantwoorde vragen :
1. De twee andere, aanwezige kinderen - een tweeling - waren twee jaar en bijgevolg te klein om
ondervraagd te worden. Maar er is nooit een poging gedaan om wat zij hebben
gezien te achterhalen, bijvoorbeeld via een spelmoment met een
politiepsycholoog ? Misschien is daar een goede reden toe, ik wil die reden wel
kennen. Feit is dat de tweeling doorsliep toen het appartement op stelten stond
en vrienden en politie in- en uitliepen. Wat moeten we daarvan denken ? En
sliepen ze al op het ogenblik van de feiten ?
2. Maddie was een slechte slaper. Stafmedewerker Mark Warner
van het vakantiecomplex heeft verklaard dat hij de ouders op een avond
verwittigde dat een kind in hun appartement
al een uur aan het huilen was. In de Sunday
Mirror en
in The Independent on Sunday van 5/08/2007
gaven de ouders toe de kinderen avond na avond alleen te hebben gelaten. De
kinderen kregen ook geregeld een slaapmiddel toegediend door hun ouders, die
arts zijn. Volgens de vader van Kate was dit middel calpol. Hebben ze Maddie per ongeluk een overdosis gegeven of
een dosis waardoor ze haar evenwicht verloor, toen zij op de bank klom ? De
prangende vraag : was Maddie die avond door haar ouders verdoofd ?
3. Het Ierse echtpaar Martin Smith herkende de vader als de
persoon die een slapend meisje op de arm wegdroeg in de straat naast het
vakantieverblijf exact op het tijdstip van de zogenaamde ontvoering. Deze
herkenning gebeurde tijdens de rechtstreekse televisie-uitzending van de
aankomst van het gezin in Engeland. De Smiths hebben zich gemeld op 9/09/2007
en zijn slechts maanden later officieel verhoord. Er werd geen gevolg aan
gegeven. Nu de zaak toch heropend is, wat houdt de Engelse recherche tegen om
deze getuigen à charge te confronteren met de ouders ?
De
zaak Maddie
McCann laat een kwalijke smaak na. Vijf slotbedenkingen :
1. De Britse politiek meent nog steeds de Portugese te
kunnen commanderen en de Portugezen, bekommerd om het Britse toerisme in de Algarve,
schikken zich als angsthazen in de intimidatie door de Engelsen. Justitie staat
nog maar eens te kijk. Gezond wantrouwen, ook met name in de Belgische
Justitie, is een aan te bevelen basishouding.
2. Niet iedere Engelse burger heeft zo’n lange arm
- tot en met prins Charles - om de Engelse politiek en justitie te beïnvloeden.
Het is een ouderwets geval van upstairs-downstairs.
3. De publieke opinie is gemakkelijk te bespelen met een
uitgesponnen emo-verhaal. De populaire pers is zwaar in de fout gegaan en hoort
thuis in de beklaagdenbank. De lezersbrieven in de Portugese pers spuien alleen
maar gal over deze manipulatie van feiten. Het is een match Portugal-Engeland
geworden. De objectiviteit zal moeilijk te herwinnen zijn.
4. In een normale rechtsstaat - onafhankelijke en bekwame
rechters en geen politieke inmenging - zouden de ouders al lang in
beschuldiging zijn gesteld, ofwel voor de dood van het kind ofwel voor het doen
verdwijnen van het stoffelijk overschot ofwel voor verwaarlozing ofwel voor
conspiratie. De Engelse politiek heeft zwaar gewogen op de Portugese justitie,
die dit toeliet.
5. Het geval Maddie McCann is een case-study voor de
toekomst. Deze dramatische kwestie mag niet vergeten worden.
Het
meisje is niet meer. Maar je kan in elk geval dit zeggen. Ouders op vakantie
behoren hun kroost liefdevol te bejegenen en hen niet de hele tijd te dumpen in
crèches, hen geregeld slaapmiddelen toe te dienen en alleen
achter te laten in de huurwoning. Misschien zijn de ouders onschuldig. Maar
goede ouders ?
Noten
:
(1) : Amaral, G., De waarheid achter de leugen.
Herman
van Schoten, Lagos, Portugal, 04/01/2008.
alle rechten voorbehouden : Herman van Schoten.
NASCHRIFT
:
Ondanks
de vrijspraak in beroep kwam er nog een nieuw geding voor het Supremo Tribunal.
Pas op 31/01/2017 kwam de
definitieve uitspraak ten gronde : Gonçalo Amaral wordt definitief
vrijgesproken van het betalen van een schadevergoeding van € 500.000. Het
hooggerechtshof motiveerde de uitspraak als volgt :
In een conflictsituatie tussen de eer (van het echtpaar
McCann) en de vrijheid van meningsuiting ( het boek van Gonçalo Amaral) valt de
afweging van de belangen, overeenkomstig het principe van de proportionaliteit
en het specifieke karakter van de zaak, uit in het voordeel van de vrijheid van
meningsuiting van de beschuldigde, die deze vrijheid niet abusief heeft
gebruikt. Het valt binnen de aanvaardbare limieten van een democratische en
open samenleving, wat de ongeoorloofdheid van het kwetsen van de eer van de
aanleggers uitsluit.
In
hun beslissing hielden de magistraten rekening met de jurisprudentie van het Europees
Hof van de Rechten van de Mens, met het publieke statuut van het echtpaar, met
de feitelijke basis van het oordeel van Gonçalo Amaral en met het publieke
belang, opgewekt in deze zaak.
Je
kan concluderen dat het Portugese Hooggerechtshof hier de Vrijheid van
Meningsuiting in ere houdt, overeenkomstig Europese jurisprudentie. Dit is
bijgevolg niet alleen een belangrijke uitspraak in deze zaak, maar tevens voor
het principe van vrije meningsuiting in het algemeen binnen de Europese Unie.
Daarom is dit arrest, ook in Europees verband, hoogst relevant voor
opiniedelicten van welke aard ook.
Herman
van Schoten, Lagos, Portugal 31/01/2017.
alle rechten voorbehouden : Herman van Schoten.
alle rechten voorbehouden : Herman van Schoten.
Excelente!
BeantwoordenVerwijderen