7. WAAR ZIJN DE JONGEREN ?

De jeugd heeft de toekomst maar heeft de toekomst ook nog een jeugd ?

In mijn puberjeugd zat mijn schamele bezit in een persoonlijk kastje op de slaapzaal van het internaat. Mijn belangrijkste bezit hing aan de binnenkant van het dunne deurtje. Het was een foto van Conny Froboess. Zij had mijn hart veroverd om haar liedje over Zwei Kleine Italiener en omdat ze zo mooi en puur was. Daaronder hing een gedicht over Wankja. Dat ging als volgt :

Zeven zonen had moeder :                                                          
Allen heetten Peter,                              

Behalve Wankja die Iwan heette.                                                                                                                    

Allen konden werken :                                                                  
Een was geitenhoeder,                                                                  

Een vlocht sandalen,                                                                     
Een zelfs bouwde kerken,                                                          
Maar Iwan die Wankja heette,                                                   
Wilde niet werken.

Op een steen in de zon gezeten                                          
Bespeelde hij zijn schalmei.

O mijn lieve,                                                                                
Mijn lustige,                                                                                
Laat mij spelen.                                                                              
In de schaduw van mijn                                                             
Korte rustige vallei.                                                                     
Laat andren werken,                                                            
Sandalen maken of kerken.                                                     
Wankja heeft genoeg aan zijn schalmei.

Het gedicht was van de hand van Jan Slauerhoff, wiens foto er echter niet naast hing, dat kon ik Conny Froboess niet aandoen. Het gedicht drukte de absolute gevoelens uit van een pril en romantisch jongenshart.

In hogere sferen spelen op de schalmei bleek echter in mijn verdere leven niet zo op prijs te worden gesteld door omgeving en samenleving. Er moest aangepakt worden, studeren of werken. Dat werd mij recent nog eens ingewreven door de vriendelijke dame van de bloemenwinkel in Schoten. Ze kondigde aan te zullen sluiten omdat zij geen personeel vindt voor haar zaak, die per definitie haar omzet in het weekeinde maakt. Jongeren willen niet meer werken meneer. Hetzelfde verhaal van een bakker in een dorp verderop; hij zal noodgedwongen sluiten op zondag, nochtans de wekelijkse hoogdag voor Vlaamse bakkers, waarop mannen trouw het ritueel beoefenen van geduldig op straat aanschuiven voor de warme broodjes en croissants en koffiekoeken en kramiek, terwijl vrouwlief nog in bed ligt. Een uitbater van een supermarkt bevestigde het lauwe arbeidsethos van een zekere jeugd. Je mag ze niet meer commanderen en als het ze niet zint, komen ze niet opdagen.

Eminent cultuurfilosoof George Steiner is al evenmin mals voor de jeugd, maar om een andere reden. Het tokkelen op de schalmei is vervangen door tokkelen op de smartphone. Jongeren werken en relaxen, maar ideeën en utopieën, neen. Het is een generatie die zich laat afleiden in oppervlakkig vertier. Computerspelletjes, elektronische gadgets, Facebook en andere interfaces als levensdraad. Brood en spelen in de overtreffende trap. Wat moet er van een land, van een cultuur, van een beschaving worden met een generatie, die niet meer weet waar ze vandaan komt en wellicht ook geen idee heeft waar ze naartoe wil ? Een generatie die zich laat leven op de impulsen van een commerciële cultuur, aangedreven door winstbejag ? Een generatie die instinctief leeft in het hier en nu, zonder grote streefdoelen noch idealen ? Een generatie die de indruk wekt te leven in geestelijke leegte, als een halve mens, alsof ze terugkeert in de evolutie ?

Ik vond Steiner een cultuurpessimist. Was hij niet mee met deze tijd ? Zijn hoge leeftijd bij dit fatwa over de jeugd is een excuus, toegegeven. Maar ongenuanceerd inhakken op de jeugd die per definitie de toekomst heeft, wekt het vermoeden van nostalgie naar een voltooid verleden tijd, die altijd beter wordt voorgesteld dan hij in werkelijkheid was.

Of heeft hij misschien toch een punt ?

Jongeren gooien me voor de voeten dat mijn generatie hen heeft opgescheept met grote staatsschulden. Mijn generatie heeft hun toekomst deels opgegeten. Ons potverteren breekt hen zuur op. Terwijl wij royaal leven van een ruimhartig pensioen, moeten zij werken tot 67 jaar, aan arbeidscontracten zonder rechtszekerheid, in een economie waarin een dubbel inkomen noodzakelijk is voor een goed leven, aan een tempo dat zowel het lichaam als de geest schroeit en extra uren of doorwerken thuis normaal wordt bevonden. Plus een gezin op poten zetten, een huis bouwen, op vakantie gaan, elk gezinslid zijn hobby, familie en vrienden, kortom : de dag is te kort voor de optelsom van deze ambities. Begin er maar aan.

De conclusie van George Steiner over de jongeren is hard en ongenuanceerd. Hij ziet de achtergrond niet van hun uitgangssituatie. Zij zijn geboren en getogen in het ik-tijdperk, hun hoofd is van kinds af aan volgegoten met ik en met elektronica. De tijdsgeest is niet denken maar consumeren.

Maar, is dat een excuus ? Misschien toch niet want een zelfbewuste en moedige jongere kan daar bovenuit stijgen, net als wij onze erbarmelijke jeugd in een verstikkend Vlaanderen zijn ontstegen. Maar het geeft wel begrip voor hun situatie. Ouderen, die ik spreek, zeggen haast in koor : ik zou nu niet jong willen zijn. Dat zegt veel over henzelf natuurlijk, maar toch ook iets over het huidige tijdsgewricht.

Jongeren zetten zich af tegen ouderen. Het verwijt van ouderwets en gepasseerd is hun klassieke verwijt. Het is een uitvlucht. Doorheen een Amerikaanse bril is de jeugd compromisloos, illusieloos, realistisch. Vanuit de Europese geest is de jeugd materialistisch en defaitistisch. Misschien heeft Fukuyama gelijk, niet met zijn voorspelling van het einde van de geschiedenis, maar met een variant erop : het einde van de beschaving.

Het cultuurpessimisme van Steiner - ik zeg het ongaarne - is helaas gefundeerd. De Amerikaanse consumptiezondvloed is over de wereld gegaan en is niet meer te temmen. Europa naar de uitgang ? Dat is wellicht wat kort door de bocht. Maar hoe dan ook beleven we een terugval in cultuur en beschaving, zeker in het westen. De cultuurbarbaren hebben het publieke domein bezet, de media en de straat zijn het bewijs. Terugtrekken in je beschermde getto voor wie het kan, is het nieuwe ordewoord.

En de jongeren ? Niet zeuren en keihard werken is hun lot. Daarom dat een goede privé-relatie misschien nog belangrijker is dan vroeger. En natuurlijk, de jeugd heeft nu mogelijkheden om de wereld te verkennen, waarvan mijn generatie alleen maar kon dromen. Zo slecht is het dan toch niet. Nu jong zijn ? Mits keihard aanpakken gaat de wereld open ! Jazeker !

Herman van Schoten, Lagos, 23/01/2017.

alle rechten voorbehouden : Herman van Schoten.