Het is een boekje van Agatha Christie uit 1939. Ik nam het gratis mee van een tafeltje in de erker van een huis in de Lindelei in mijn gemeente. Je ziet het meer en meer, boeken die publiek worden uitgestald om gratis mee te nemen en het is sympathiek. Grote literatuur mag je niet verwachten, maar een gekregen paard mag je niet in de bek kijken! En ten slotte, Agatha Christie is niet niks! Haar tien kleine negertjes zijn bekend, maar ik moet bekennen het verhaal nooit te hebben gelezen. Tot vandaag!
Wat is er boeiend aan? Je leest het als ontspanning, voor de spanning en je wil weten hoe het afloopt. De ontknoping is het hoogtepunt van elke detective. En deze schrijfster kent er wat van, dat blijkt nog maar eens.
Normaal reserveer ik dergelijke lectuur voor de vakantie. De kleine negertjes waren een uitzondering op deze gewoonte. Ik las het meteen in één ruk uit! Ik kon er niet afblijven en de reden is deze. Naast het klassieke verhaal vergast de auteur ons ook nog op een aantal overwegingen, die zij soms wel soms niet in de mond legt van haar personages. Ze komen smakelijk bij me binnen. Agatha Christie verlekkert mij op een manier van zijn, die vandaag de dag is uitgestorven. Ik kan het niet nalaten u er deelachtig aan te laten worden, ook als u van deze eeuw bent, want dan is het hoog tijd om te beseffen wat verloren is gegaan aan stijl en levenskunst! Ik citeer:
Waarde mejuffrouw Brent, ik begin dit jaar een eigen pension op een eilandje aan de kust van Devon. Ik meen dat er behoefte is aan een gelegenheid, waar men goed en eenvoudig kan eten en waar aardige, ouderwetse mensen komen. Niet van die schaars geklede juffrouwen, die halve nachten de grammofoon spelen.
De tegenwoordige generatie liet zich schandelijk gaan - zowel in houding als op ieder ander gebied. Iedereen maakte tegenwoordig overal zo’n drukte van! Voor het trekken van een kies moest men een injectie hebben - als iemand niet kon slapen nam hij slaapmiddelen in. Iedereen had gemakkelijke stoelen en kussens nodig en de meisjes hadden geen reserves meer, vooral niet aan het strand.
Zenuwen! De dokter trok zijn wenkbrauwen op. Die vrouwen met haar zenuwen! Met de helft van de vrouwen, die hem raadpleegden, was er niets anders dan dat zij zich verveelden. Maar zij zouden hem niet dankbaar zijn geweest als hij haar dit verteld had. En je kon altijd wel wat vinden.
Een zeer beschaafde oude heer, dacht zij, helemaal niet het type man, dat je gewoonlijk aantreft in pensions aan de kust.
Ze sliep zo slecht. Dat dokters dat tegenwoordig zo maar geven. Er bestaat er niet één meer die jonge vrouwen in zo'n geval de raad geeft schaapjes te gaan tellen of op te staan en een beschuit te eten of brieven te gaan schrijven tot ze slaap krijgen. Er moet altijd direct iets aan gedaan worden.
Het schept een sfeer uit een verloren tijd, het is een tijdsdocument. Want het was tegelijk de tijd van boven en onder, wat je vandaag de dag in Engeland nog steeds volop hebt. Upstairs downstairs is nog altijd ingebakken in dat land, dat nochtans prat gaat op haar democratische traditie. Weet u dat er daar exclusieve scholen bestaan, waar van de leerlingen verwacht wordt dat zij te paard naar school komen?! Wat zou Agatha Christie daarvan denken?! Of behoorde zij ook tot die klasse? Het was en is een schijnheilige wereld, waarin geld, omgangsvormen en beschaafd leuteren de (geld)aristocratie onderscheidden van het plebs. Die wereld is er nog altijd, wellicht meer verborgen dan vroeger. De massacultuur heeft er alleen weet van in zijn romantische gedaante van tv-programma’s over koningshuizen en feuilletons-met-kleren aan. De omgangsvormen in die films zijn een curiositeit, wie gedraagt zich nog?!
De tien kleine negertjes uit het verhaal voelden zich om de tuin geleid, in een valstrik gelopen, misbruikt door hem of haar die hen hadden uitgenodigd op een eiland, waar ze niet meer vandaan konden. Letterlijk gevangen. Elke ochtend uitkijken naar de boot, die niet komt. Irritatie en onbegrip. Opstandigheid en berusting. Dood.
Je kan ook figuurlijk gevangen worden gezet. Dat gevoel heb je vandaag de dag. Het sluimert op de achtergrond van luxe en comfort. We hebben het goed, beter dan ooit in de geschiedenis. Maar er zeurt iets. Geleerde boekenschrijvers leggen er de hand op. In hun formuleringen herken je het, ja, dat is het precies! Wat het is ? We leven in een maatschappelijke constructie, waarin machtigen de wet spellen, de burger weinig verhaal heeft en al helemaal niet kan ontsnappen. In de hoofdkwartieren van multinationale ondernemingen wordt bepaald wat wij eten, wat wij kopen, hoe we ons gedragen en ontspannen, hoe scholen lesgeven, zelfs hoe we denken, al menen we dat we een eigen mening hebben, want die suggestie hoort erbij. De politiek en de media voeren een schimmenspel op, ze spelen dat zij de regie in handen hebben, terwijl zij als poppetjes meelopen aan de draden van de Hoge Tien, om ze maar een naam te geven. De meeste burgers trekken zich terug omdat er toch niets aan te doen is. Ze leuken hun tijd op met ontspanning en afleiding. De jongste generatie lijkt het spel als normaal te beschouwen en vecht om er een eigen plek in te vinden, meer niet.
Wij komen niet, zoals de tien kleine negertjes uit het boek, terecht op een eiland, waar vandaan we niet meer kunnen ontsnappen. Maar wel op een ingebeeld eiland waarop we eveneens gevangen zitten door de eendimensionale Amerikaanse wereld, waarin de westerse burger verdoofd wordt door consumptie van producten, diensten en ontspanning. Hier wordt de burger weliswaar niet vermoord, maar wel zijn capaciteit tot denken lamgelegd en consumptie-consensus opgelegd.
Een piepklein voorbeeld op tv tijdens de recente Australische tenniskampioenschappen. Ik kreeg alleen Eurosport Duitsland binnen en zodoende zag ik de Duitse presentator elke dag - eigenlijk was het nacht - in ernstig gesprek gewikkeld met gastcommentator en voormalig tennisidool en bajesklant Boris Becker. Ze waren keurig gekleed, in pak zelfs. Dan zoomde de camera uit en kreeg je hun hele gestalte te zien. Onder dat keurige pak verscheen een stel witte sneakers! Je weet niet wat je ziet, het slaat als een tang op een varken. Enigszins formeel opgekleed en daaronder die knalwitte sneakers. Ze snappen het niet eens! En stel dat je er een opmerking over zou maken, dan riskeer je als antwoord te krijgen: iedereen zijn mening, iedereen zijn goesting! Alle mensen dragen hetzelfde. Consumptie-consensus! Witte sneakers zijn handig als je op stap gaat en casual gekleed gaat. Maar niet onder een maatpak. En wat moet je met het bezwaar van wijlen mijn moeder: turnsloefen zijn slecht voor de voeten!
Onder meer daarom zijn boeken belangrijk, ze sporen aan tot nadenken en vragen stellen. Sommige boeken zijn zelfs klokkenluiders. Er is helaas ook veel rommel en quatsch bij en Amerikaanse uitgaven worden je opgedrongen terwijl er vaak Europese gelijkwaardige of betere boeken zijn. Een voorbeeld: Reset van Mark Elchardus is een fundamentele kritiek op het eendimensionale liberale gedachtegoed en een referentiewerk voor decennia. Het einde van de geschiedenis en de laatste mens van Francis Fukuyama is een kortzichtige Amerikaanse overwinningskreet. Het eerste boek is een fundamentele analyse van ons beschavingsprobleem, het tweede ideologische onzin. Het eerste is vrijwel onbekend in de Angelsaksische wereld, het tweede overstroomde de westerse wereld. Idem dito trouwens voor Amerikaanse detectives en pulp, die Europese uitgaven verdringen.
Er eindigt buitensporig veel in de ramsj en niet slechts door productie van overbodige boeken, wat zeker ook het geval is. De ontlezing neemt toe, jongeren zijn gefascineerd door plaatjes, tekst is te moeilijk. Een beeld zegt zoveel meer, een commerciële leugen van formaat.
Is dit allemaal zwartgallig? Neen! Je moet de vinger aan de pols houden, kritisch zijn op alles! Anders gaan politiek en media met je op de loop. Echte klokkenluiders verdienen groot respect: Assange en Navalny, om twee recente treurige gevallen te noemen. We mogen ons niet in slaap laten wiegen. Anders eindigen we in het comfortabele cachot van een systeem, dat ons als pionnen op een schaakbord over en weer schuift en alleen maar aan ons wil verdienen.
De tien kleine negertjes waren erin getrapt. U verdient beter, tenminste, als u zich niet in slaap laat wiegen. Want consumptieverslaving is als de automatische piloot (cruise control) in de auto: slaapverwekkend.
Herman van Schoten, Armação de Pêra, Portugal, 15/12/2023.
Alle rechten voorbehouden: vanschotenherman@gmail.com.
Geen opmerkingen:
Een reactie posten