42. CASA DA MÚSICA.

Nu we toch in Porto zijn, willen we dat gebouw van Koolhaas zien !  Het Casa da Música, een naam die klinkt als een klok.

De taxi rondt de Rotunda da Boavista en door de bomen heen van deze rotonde ontwaar je de contouren van het gebouw. Maar de taxichauffeur eist eerst nog even de aandacht op. Hij spreekt zijn biecht ! Taxichauffeur is hij slechts uit noodzaak. In werkelijkheid is hij fado-zanger. Meteen trakteert hij ons op een fado, gevoelig, zeer goed gezongen en vooral lang. We laten het gebeuren, het is aandoenlijk en het Casa da Música loopt niet weg...

Dan staan we pal voor het gebouw : een verbaasde fluittoon ontsnapt mijn lippen. Alsjemenou ?! Een monumentaal blok beton verheft zich boven de vervallen wijk, waarvan het een enorme hoek heeft ingepalmd. We lopen er omheen, maar dat is slechts aan één kant mogelijk en het verkeer verhindert de wenselijke afstand voor een globaal beeld.

De inplanting, het gebouw is gewoon niet ingepland ! Ze hebben daar gewoon een blok beton uit de hemel gedropt. Het gebouw grenst aan een rondpunt en direct ook aan een oude buurt. Men heeft daar gewoon een deel van de wijk op de schop genomen. Ik grom haast van humane verontwaardiging. Maar moet toch toegeven dat het zo erg niet is. Want hier stond de vervallen tramremise, niks geen asociaal beleid dus. Van harmonie met de omgeving is uiteraard geen sprake. Wel van een stedenbouwkundige schok.

Het Casa da Música is het paradepaardje van cultureel Porto. Ter gelegenheid van Porto Europese hoofdstad 2001 wilde men aan culturele vernieuwing doen. Porto kon niet achterblijven op Lissabon, begrijp je. Dus speelde geld geen rol. Dat moet architect Remco Koolhaas geroken hebben ! Architecten moeten niet alleen technische en creatieve genieën zijn en meer en meer ook ingenieurs – Calatrava bijvoorbeeld ! - , maar ook verkopers ! De idee moet immers worden verkocht aan saaie, zichzelf overschattende gemeentebesturen. Dat is niet alleen in Portugal hoor, dat is overal zo. Koolhaas heeft het goed aangepakt. Hij kreeg zelfs een vrijgeleide voor zijn fantasie, nuchter onderbouwd, dat wel. Het budget werd keer op keer overschreden, te wijten aan onderschatting van de technische hoogstandjes en slordige planning, Portugal op zijn best dus. Het gebouw gaf stof tot discussie gedurende jaren, vooral omwille van het concept. Gewoon lelijk, zeiden me enkele Lissabonners, maar die zijn niet helemaal objectief natuurlijk...De opening had plaats op 14.04.2005, vier jaar na de geplande datum.

Het binnentreden van het gebouw geschiedt over een brede trap. Je riskeert je al gelijk het hoofd te stoten bij de voordeur. De lobby is kaal en wordt bevolkt door de kassa, een winkeltje, liften, garderobe. De verkenning van het gebouw verloopt niet vlot. De liften zijn verschillend geprogrammeerd, zodat het afwachten is welke lift naar jouw bestemming gaat. Overal zijn wegwijzers naar diverse cafetaria, uiteindelijk komen ze na een omweg alle op dezelfde troosteloze ruimte uit. Het restaurant boven is een raamloze ruimte en het menu oogt zoals op een station of bij het voetbal. Verbindingsgangen zijn smal, je waant je in een spelonk of in een gevangenis. Hoe indrukwekkend de buitenkant ook is, de binnenkant is een bunker, op de Sala Suggia na, waarover meteen meer.

Het ontwerp van het gebouw heeft vele pennen in beweging gezet voor hoogdravende intellectualistische beschouwingen. Wat bijvoorbeeld te denken 
van :

Enerzijds is er de perspectivisch muterende en geperforeerde monumentaliteit van buiten naar binnen en anderzijds de ruimtelijke kadrering van binnen naar buiten(...)De ruimtes die zich rondom de concerthal bevinden zullen sommigen allicht, en dat omwille van het heersende absolutisme van de architecturale intellectuele luiheid, als 'deconstructivistische ruimtes' omschrijven, daarbij vergetend dat enkel een pure notie van de absolute constructieve logica deze ruimtelijke vrijheid mogelijk maakt (citaat : Bouw en Wonen).

Dat is gesneden koek, toch ?!

Er is een uitvoering vandaag en wij hebben kaartjes !

Het Orquestra Nacional do Porto onder leiding van Christoph König vertolkt in het eerste deel de Abertura-Fantasia Romeu e Julietta van Piotr.I. Tchaikovski, gevolgd door het Concerto n° 1 para violoncelo e orquestra, em Mi bemol maior, op. 107 van Dmitri Chostakovitch. Na de pauze volgt een tweede vertolking van Romeo en Julia : de Suite de Romeu e Julietta van Sergei Prokofieff. Romeo en Julia is natuurlijk het bekendste drama van Shakespeare en een van de meest bekende thema’s uit de klassieke muziek. Meer dan twee dozijn opera’s zijn eraan gewijd en meerdere orkestrale en instrumentale werken en gezangen. 

Het verhaal is overbekend. De liefde tussen twee jongeren, behorend tot twee rivaliserende families van Verona, de Montecchi en de Capuleti. Julia wordt gedwongen een vriend van de familie te huwen en verzet zich. Ze neemt een drug, die haar tijdelijk verdooft en zo simuleert zij haar dood. Het stoffelijk overschot wordt bijgezet in de crypte van de familie. Romeo zou van het plan op de hoogte zijn gebracht door Frei Lorenzo, maar deze kon hem jammer genoeg niet bereiken!  Romeo denkt dat zijn geliefde dood is en wreekt zich door de neef van Julia te doden en zelf vergif in te nemen. Julia ontwaakt echter uit haar georganiseerde slaap, verneemt de dood van Romeo en beneemt zich het leven met diens dolk. Drama ! Ten slotte verzoenen de twee rivaliserende families zich.

Een buitengewoon klassiek verhaal, dat al van veel vroeger dateert dan van Shakespeare. Het zou om een erg oud Italiaans volksverhaal gaan, dat werd vertaald in het Engels in 1562 door Arthur Brooke. Het verhaal is vaak hernomen, bijvoorbeeld in de magistrale film van Leonard Bernstein: West Side Story.

Bijzonder in de uitvoering van vanavond is het optreden van verteller Pedro Frias na de pauze. Zijn taal is een zuiver gesproken Portugees. Genieten is dat, maar voor de niet-Portugese toeschouwer moeilijk te volgen. Een suggestie was wellicht geweest een tekstfilm in het Engels mee te laten lopen, zoals hier wel meer gebeurt.

De uitvoering is best bijzonder. De dirigent heeft zijn orkest onder controle, stimuleert, remt af, maar wil geenszins de show stelen. Het is zijn eerste seizoen hier. Een beloftevol dirigent, temperamentvol, er gaat iets van hem uit, vooral voor oudere dames. Het bijzondere komt echter vooral van de akoestiek, waarvoor de Sala Suggia befaamd is. Die faam is terecht. Op mijn stoel op de negende rij waan ik me tussen de muzikanten, nog nooit overspoelde de muziek zo mijn gehoor en mijn gemoed. Ik was haast in extase. Helaas vallen ook enkele kleine minpunten op te tekenen. Zo komt het orkest ruim op tijd de bühne op en begint kriskras door elkaar heen te spelen, elk voor zich. Met de bijzondere akoestiek en door de lange duur van het inspelen wordt het een chaotische beproeving. Daarom suggereer ik oordopjes bij de toegangskaarten aan te bieden. Een tweede minpunt vormt de vrouwelijke kapelmeester. Zij was op de onzalige idee gekomen een witte slip te dragen onder een zwarte doorkijkpantalon. Als ze rechtstaat en zich naar het orkest toe draait, licht dat achterwerk op. Wellicht inspirerend in andersoortige etablissementen, maar hier toch wel ongepast. Ten slotte nog een  leuk detail. Portugese orkesten hebben de gewoonte het publiek te groeten door voor de stoel te gaan staan, frontaal naar het publiek toe. Dat is stijlvol.

Porto – en niet Oporto, zoals de Engelsen zeggen, omdat ze niet snappen dat o het lidwoord is – bezoek je niet alleen omwille van dit muziekhuis. Er is zoveel meer te doen. Twee voorbeelden slechts. Boekhandel Lello aan de Rua das Carmelitas 144, beroemd om zijn prachtig behouden interieur, gebouwd rond een majestueuze trap. De bezoekers flitsen erop los. En café Majestic aan de Rua de Santa Catarina, nog zo’n toeristische voltreffer. Het zit er vol toeristen met reisgidsen, maar hier en daar ook een lokale dame of heer in zondags pak en dat is een goed signaal. 

De stad loopt zeer steil af naar de rivier, maar er is een kabellift. De restaurants langs de Porto-oever zijn toeristenfuiken. Die aan de overkant, op Gaia, zijn van betere kwaliteit. 

Porto is zeker een bezoek waard! Er is van alles te beleven, maar Porto is natuurlijk Lissabon niet. Porto is een havenstad, er wordt gewerkt, van liflafjes zijn ze hier niet gediend. En fado moet je hier ook al niet komen zoeken.

Porto wekt verbazing en twijfel. Het is anders dan Lissabon. Mijn voorkeur verklap ik niet.

Herman van Schoten, Porto, Portugal, 23/09/2014.
alle rechten voorbehouden : Herman van Schoten.