Het overkwam me op een korte vlucht, die normaal niet het vermelden waard is. Ik moest even de benen strekken richting kleinste kamertje. Ik verontschuldigde me bij mijn onbekende buurman, die de stoel aan het gangpad bezette en driftig op zijn mobieltje tokkelde. Normaal neem ik die buitenste stoel, want wel zo handig, maar hij was me bij de reservatie voor geweest. Op het toilet aangekomen keek ik rond van hoe moet ik dat hier klaren, want het is bedoeld voor kabouters. En als het vliegtuig dan net een bocht maakt, moet je clowneske toeren uithalen om niet de noodrem te activeren.
Toch hield me wat anders bezig. Wie was mijn toevallige buurman? Ik ken hem van ziens, ging het door me heen, maar wie is het? Is het een gepensioneerd wielrenner, een tv-figuur, een bekende kok, een befaamd schilder, toch zeker geen politieker? Ik pijnigde mijn hersens en dat lukte op deze hoogte net zo goed als op de begane grond. Maar ik wist het niet, wie is het toch?
Onderweg naar mijn zitplaats moest ik me voorbij een stewardess wurmen, die me een vliegtuigbrede glimlach schonk. Ik aarzelde even, zou ik het ze vragen, ze kent hem vast wel? Nee, toch maar niet, bekende mensen moet je met rust laten en ik wilde deze vriendelijke hofmeesteres niet in verlegenheid brengen met een impertinente vraag. De buurman keek op, stond recht om me door te laten, ik zei goed luid dank u wel en profiteerde ervan om toe te lichten hoe vervelend ik het vond hem te moeten storen. Want u bent aan het werk, geloof ik? Hij schudde van nee, gewoon wat mails beantwoorden, u weet hoe dat gaat. Dat klopt, maar hoe kreeg ik hem aan de praat? Ik moest me haasten, want het moment om contact te maken vliegt zo weg. Er schoot me iets te binnen: als u mij toestaat, waar mag ik u situeren? Hij keek me aan en mompelde: schrijver. Zo, dat wist ik dus al! Dat treft, zei ik, ik ook! Maar ik bond gelijk in, want ik schrijf maar ben geen auteur. Dat subtiele verschil wist hij te waarderen want hij was het evenmin! Hij vertaalt boeken! Daar hadden we een gespreksonderwerp. Nog niet wetende wie hij wel is, legde ik hem mijn kritiek voor over te vrije vertalingen, waaraan o.a. wijlen August Willemsen zich bezondigde. De Fransen zeggen: traduire c’est trahir!, weet u wel?! Hij ging erop in. Sommige auteurs laten zich niet makkelijk vertalen, je moet soms afwijken van de tekst omwille van het goede begrip van de lezer! De ene vertaler gaat er verder in dan de andere, zelf zie ik het inderdaad ruimer dan de letter van de tekst! Het is een bekend probleem, maar toch maar een klein probleem want het gaat maar tussen jou en de tekst. Publieke schrijvers hebben het moeilijker, zij staan voor een levend mens!
De publieke schrijver! In Frankrijk had ik het al tweemaal gezien, een opschrift boven een winkeltje: écrivain public. Zowel in Nevers als in Perpignan ging ik kijken naar de mededelingen op het raam en in de beide gevallen bleek de schrijver zich te beperken tot vertaling van en naar het Arabisch en het Berbers, zodat ik mij maar niet aanmeldde. Bestaat het bij ons en in Nederland en Duitsland?
Ik vond niets in het Nederlands. Het Duits dan maar want Duitsers staan bekend als gründlich en je vindt inderdaad een website met een kort overzicht. Ik vind een definitie: eine Person, die Briefe schreibt, handelt, für diejenigen, die nicht schreiben können oder die das Schreiben schlecht beherrschen. Het gaat dus ruim, tot en met liefdesverklaringen, ben je geneigd te denken. Je fantaseert over een ongeletterde zoon die aan zijn ouders in een ver land kond doet van zijn belevenissen in dit vreemde land van aankomst of van een jonge vrouw, die haar lief om verantwoording vraagt voor het voortdurend op stap gaan met zijn maten, maar hem toch ook niet kwijt wil. Een brief komt binnen, anders dan een mailtje.
De publieke schrijver vind je merkwaardigerwijs hoofdzakelijk in Frankrijk, Franstalig België en Franstalig Canada. Het is blijkbaar cultureel erfgoed in die landen! In het Frans is het inderdaad meteen bingo! Er is een website, getiteld espace-écrivain-public.be. Het blijkt een socialistisch initiatief te zijn met vestigingen in Brussel en zowat overal in Wallonië. Er zijn spreekuren en officiële tarieven! De minimale prijs bedraagt € 20 per bladzijde. Voor het opstellen van een cv wordt € 40 tot 50 per blad gevraagd, een manuscript komt op minimaal € 42 tot 46/blad. Er staat niet bij of het ook in het zxart kan. De contactpersonen worden zelfs vernoemd, bijvoorbeeld Isabel Martin in Verviers, Zoé Henrard in Hoei, Mohamed Moussaoui in Charleroi en Nadja Wyvekens in Waver. Het valt op dat de meeste publieke schrijvers van het vrouwelijk geslacht zijn en ik vraag me af of dat geen drempel daarstelt voor de godvruchtige musulman, zeker in aangelegenheden van het hart? In Dinant is er nog een andere drempel: de deur zit klem zodat je niet snel en schuw naar binnen kan glippen. Je moet ferm aankloppen en dan zal de publieke schrijver zelf komen open doen! Ze hebben vormingsdagen en ook een charter, waarin de écrivain public zich voorstelt: personne dont le métier est d’écrire avec autrui. La maîtrise de l’écrit est intimement liée aux conditions d’existence de chacun et chacune. Mooi gezegd!
In Frankrijk biedt de Sorbonne warempel een opleiding aan, een license professionelle, aan het département médiation culturelle, waardoor toch weer de indruk wordt gewekt dat het vooral om vertaling gaat naar talen van de landen van herkomst.
Maar onduidelijk blijft wat de publieke schrijver allemaal doet. Wat kan je van hem/haar verwachten? Wat je ziet is het vertalen van teksten. Dat is de klassieke insteek, tegelijk ook de achilleshiel van het beroep. Want het speelt zich toch eerder af in de schaduw. Wie wil geweten hebben dat hij niet lezen of schrijven kan? Ofschoon belangrijk voor een klein deel van de bevolking blijft het op deze manier een marginale bezigheid.
Verbreding van het aanbod is aangewezen! Hierover zou ik Isabel, Zoé en Nadja willen spreken, echter niet aan hun aangeplakte tarief. Een breed aanbod, dat kwaliteitseisen stelt aan de beoefenaars, concreet: taalkennis, ook van dialecten; menselijke belangstelling die verder reikt dan de plichtmatige luisterbereidheid uit de psychologische boekjes; administratieve vaardigheden om de klant bij voorzieningen te brengen; digitale vaardigheden om zijn boodschap bij de overheid, het ziekenhuis of nog andere bestemmelingen te brengen, die digitale communicatie langs hun website eisen. Op deze manier boort de publieke schrijver een groot publiek aan! Bingo!
De behoefte is er, maar wordt in Vlaanderen nog niet onderkend. Is de Vlaamse regering zich bewust van het feit dat onze Franstalige broeders verder staan dan wij? Moet er geen subsidie voor komen en belastingaftrek want het is een mensenrecht, toch?! En niet alleen voor de Oekraïners en andere andersculturele medemensen, maar ook voor de Vlamingen want de lees- en schrijfvaardigheid gaat steil achteruit en de administratieve en digitale drempels worden hoger.
Eens het beroep gelanceerd en wettelijk geregeld, zou de overheid best een campagne lanceren. Of in winkels een publiciteitsfolder leggen met adressen en telefoonnummers. En de VRT zou er een keer een reportage aan kunnen wijden en op het einde van het filmpje een tekst op het scherm tonen: heeft u behoefte aan een publieke schrijver, bel dan dit gratis nummer! Dat doen ze immers bij veronderstelde psychische nood toch ook!
En waarom zouden middelbare scholen niet eens een publieke schrijver uitnodigen? Want zeg nu zelf, als ze de kinderen van de studie afhouden met gender-, klimaat- en wokeprofeten, dan lijkt een publieke schrijver mij relevanter, wat u?! Je moet de mensen niet tegen elkaar opzetten, maar verbinden! Ik heb er alle geloof in!
Zou ik een winkeltje opzetten? Ik zie het al voor me, beheers voldoende talen, inbegrepen Limburgs en Westvlaams en ken overal de weg, alleen mijn digitale vaardigheden zijn voor verbetering vatbaar. Succes verzekerd! Over de tarieven breek ik me nog het hoofd want onze Franstalige collega’s vragen wel veel geld. Dat zou ik niet doen, hooguit een kleine toeslag voor speciale gevallen, bijvoorbeeld opzichtig getatoeëerden. De publiciteit is nog een knelpunt. Ik kan Guy Mortier maar niet bereiken, de voormalige hoofdredacteur van Humo, die de reclameboodschap op een hoger peil bracht. Maar misschien biedt Willem Elsschot soelaas. Want of je nu kaas verkoopt of een dienst, verkopen is verkopen! Zal ik alvast een nummertjesautomaat bestellen? Want stormlopen zal het!
Herman van Schoten, Setúbal, Portugal, 06/01/2024.
Alle rechten voorbehouden: vanschotenherman@gmail.com.
Geen opmerkingen:
Een reactie posten