55. OVER STILTE.

Lawaai hoort bij zuiderlingen, dat is bekend. Spanjaarden bijvoorbeeld, dat praat niet, dat kwekt en roept. Toch is daar veel stilte. Dat komt omdat er zo’n uitgestrekte natuurgebieden zijn. Ook hier in de Portugese Algarve ben je zo in de stilte, als je dat wil. Zowel aan de kust als in het binnenland, althans in de winter. Die stilte is als een balsem. Je voelt je opgenomen in de natuur. Ervan deel uitmaken, dat is toch de essentie van leven ?!

We gingen op reis. Met de eigen auto helemaal naar Portugal en dat is een behoorlijk eind weg. We deden er meer dan een volle week over : Rouen, Tours, Biarritz, Burgos, Salamanca, Cáceres, Sevilla, dat was ongeveer de route. Overal was van alles te zien en te beleven, zodat het een week werd, overladen van indrukken. Reizigers, die we kort ontmoetten op rustplaatsen langs de snelweg, ontvouwden ons keer op keer hun plan : drie dagen, hooguit vier, met twee chauffeurs, rijden maar. Wij wisten wel beter ! In plaats van drie-vier dagen doorjakkeren als een automaat, zonder te genieten van de voorbij flitsende natuur en al helemaal in het ongewisse over het historisch-culturele aanbod onderweg, namen wij dag na dag een gevuld programma tot ons, tot en met culinair. Kwaliteit dus tegenover kilometers malen. Op die manier hadden wij als het ware al een vakantie achter de rug tegen dat onze bestemming zich meldde. En heel die tijd geen radio, zalig ! Konden we een dagrit lang bekomen van de culturele geneugten van de avond tevoren. Praten was er al evenmin bij. De stilte in de auto hing een lange week als een zacht deken over ons heen, sluimerend op het monotone motorgeluid. Af en toe brak Suzanne daar storend doorheen : u bevindt zich op een doodlopende weg, keren aub. Ook zij was van de wijs, van die stilte wellicht.

De hotels onderweg waren erg verschillend. Op een na echter hadden ze wel iets gemeenschappelijks : overal muziek. In de lobby, de lift, de ontbijtzaal, het restaurant, soms in de hotelgangen, overal die repetitieve mechanische muziek, die lounge genoemd wordt. Die hotelbazen waren allen naar dezelfde bijscholing geweest en hadden als afscheidsgeschenk dezelfde cd mee gekregen. Alleen de uitbater van ons klein hotel in een Frans provinciestadje was er koppig niet naartoe geweest, dat was net zo fijn.

Gerrit Komrij (1) veegt er ongenadig de vloer mee aan : ik heb gehoord dat van muzak de kippen beter gaan leggen en de koeien meer melk geven. Zo weten we precies welk beeld artsen, restauranthouders, hoteliers en zij die de scepter zwaaien over openbare nutsgebouwen van ons hebben : het beeld van legvee, van een clientèle die moet worden gemolken.

Vlaanderen reikte een prijs uit voor het stilste dorp ! Lampernisse was de winnaar ! Wij er naartoe, helemaal naar de Westhoek. Een klein dorp met verspreide boerderijen en stil, inderdaad. Tot een brommer met als het ware dubbele uitlaat die stilte verscheurde. Geen champetter te zien om deze onverlaat in de boeien te slaan. 

Een prijs voor het stilste dorp ! Een dubbele bodem van formaat ! Zo iets als de laatste tjiftjaf, de laatste waterloop met schoon water, de laatste wilde haag met meikevers. Natuurpunt ontfermt er zich over, gelukkig wel. Er is aandacht tegenwoordig voor natuurbehoud en -herstel. Maar de nog altijd toenemende bevolkingsdichtheid is een bedreiging van jewelste. Zoveel mensen op een kluit bijeen en dan nog met veel minder discipline dan vroeger. We hebben in Vlaanderen de stilte verbannen, gewoon, achteloos, omdat we met zovelen zijn en iedereen recht op de productie van persoonlijk lawaai is gegeven. Je moet al haast de taalgrens over, de Ardennen in, naar zo’n echt afgelegen dorp met huizen van natuursteen en stilte. Een oudere dame, met wie ik toevallig aan de praat raakte, was het volkomen met mij eens, we voelden elkaar helemaal aan. Tot ze zei : en dan de zee, al dat lawaai van die golven, bah. Toen dreven we weer uiteen.

Een vriendin nam me mee in haar blits autootje ergens naartoe. Ze startte de wagen en automatisch schoot de radio in actie, oorverdovend luid. Ik schrok me een hoedje en zag me genoodzaakt te vragen of het wat stiller kon. Om haar ertoe te bewegen haar passagier enigszins te ontzien vertrouwde ik haar toe dat in onze auto de radio zelfs nooit wordt aangezet. Daar begreep ze niets van en het spoorde haar evenmin aan de decibels nog wat extra te verlagen. Zonder muziek, ze zou er zenuwachtig van worden ! Het werd een beproeving. Ik had me er nochtans op verheugd, een half uurtje met haar alleen, dat zou een vertrouwelijkheid geven die je met zijn vieren niet kan hebben. Konden we wat persoonlijke wissewasjes uitwisselen en de vriendschap aanvoelen, ofschoon we extreem verschillend zijn. Er kwam niets van. Ik zweeg en telde de kilometers af naar onze bestemming. Op de terugweg was het opnieuw van dat. Terug thuis beloofde ik haar : de volgende keer is het mijn beurt om te rijden !

Mensen verdragen geen stilte. Daar zijn minstens twee oorzaken voor. Mensen zijn geconditioneerd door een commerciële consumptiecultuur, die hen opjaagt en aanspoort tot kopen. Afleiding en verdoving worden ingezet om van de bezoeker aan het winkelcentrum een kopende klant te maken. En op het werk is er vervolgens dezelfde omgevingsmuziek, om het personeel tot volgzame medewerkers te kneden. En in de stadscentra ! Op het openbaar vervoer zelfs, om de passagiers rustig te houden. En in de auto en thuis op tv. Mensen kunnen niet meer zonder verdoving. Het eerste wat ze thuis en in de auto doen is lawaai aan zetten. De smartphone is het gadget bij uitstek. Loop over straat en je ziet overal hetzelfde : mensen hebben hun smartphone in de hand en bij de hand, zodat ze niets hoeven te missen van de impulsen van het moment. Stilte : bangelijk ! 

Dat is de tweede oorzaak. Mensen zijn bang voor de confrontatie met zichzelf. Ze zijn verbonden met de wereld maar niet met zichzelf. Bij het ontwaken, al of niet met een slaapkop, vlug wat lawaai, dan hoef je jezelf niet te ondergaan. Op vakantie valt de dagelijkse routine weg en dreigt de confrontatie. De aangeboden animatie-activiteiten zijn een uitkomst.

Ik kom wel eens in de verleiding om op straat op zo iemand toe te stappen en pardoes te vragen : bent u gelukkig ? Dat durf ik tegenwoordig niet meer. Maar ik zou me kunnen voordoen als reporter en in Wijnegem Shopping mensen bevragen : houdt u van de stilte ? Wanneer heeft u voor het laatst genoten van de stilte ? Is er genoeg stilte in uw leven ? Organiseert u wel eens een stille avond bij u thuis, zonder afleiding, alleen met een boek of een puzzel of zo ? Eet u wel eens in stilte ? Zou u overwegen mee te doen met de actie : zet een kaars voor je raam met de boodschap stille avond heilige avond ?

De mens van vandaag is teruggevallen in indolentie. Sensitieve stimuli zoals echte muziek zijn vervangen door de makkelijk verteerbare hap van lounge en streaming, zoals junk food. Het effect van de muzikale drug op het denken is verwoestend. Door dat geprogrammeerde, repetitieve lawaai wordt de geest immers verdoofd, geconditioneerd naar niet-denken en naar conventioneel reageren binnen het dwingende aanbod van commerciële, ideologische en economische profeten. Een minderheid verzet er zich tegen, protesteert politiek - de partij van de dieren bijvoorbeeld - of verschanst zich in een eigen, afgebakend bestaan.

Eminent cultuurfilosoof George Steiner (2) klaagt dat je nauwelijks nog een restaurant vindt zonder muziek en al helemaal geen zonder ratelend expresso-apparaat ! Het permanente gedreun is een nieuw soort vervuiling geworden. De afwezigheid van stilte belet ons te lezen, echt naar muziek te luisteren, met anderen echt van gedachten te wisselen. Steiner zou zichzelf niet zijn, als hij er geen verheven beschouwing aan wijdde : beschavingen produceren geluid en lawaai om de afwezigheid van een innerlijke communicatie en taal te overstemmen. Hij meent dus dat lawaai de innerlijke leegte van de hedendaagse mens moet verdrijven…

Ik begrijp Steiner helemaal ! Maar toch, zou ik hem niet een keer kunnen overhalen om samen een onwijs lekker kopje koffie - een bica - tot ons te nemen in het Mokka Café op de zeedijk van Praia da Rocha ?! Een schitterend zeezicht, het zachte geluid van brekende golven, en, een zacht streepje jazzy muziek. Zou hij overstag gaan ?

Voor wie behoefte heeft aan oases van stilte heb ik een tip. Culinaire gidsen als Michelin reiken prijzen uit, onder andere voor de beste verhouding prijs/kwaliteit. Ik suggereer ze een prijs in te stellen voor stille restaurants ! Of restaurants met een stille zaal. Met een bordje aan de deur : STILTE-ZONE. Iets als lage-emissiezone. Of met een reeks verbodsborden : geen shorts, geen slippers, geen smartphone, geen laptop, geen jengelende kinderen, niet hangen, niet kwaken, niet rondlopen, niet zuipen.

Of neen, beter alleen positieve berichten : fluisteren, lezen en sigaren roken toegestaan. En stijlvolle bediening natuurlijk, door oudere heren en een enkele blitse jongedame voor het opnemen van de bestelling. Een wensdroom natuurlijk. Maar wie weet, misschien toch wel haalbaar onder de vorm van een sociëteit, waarvoor je lidgeld betaalt. Onder de slagzin elitair mag ! Minder opdringerig dan bijvoorbeeld groen moet, zeg nu zelf ! Een voorziening zoals lounges op luchthavens. Idee ?!  

Het leven is moeilijk, tussen een lawaaierige massa, die ook nog wordt wijsgemaakt dat ze meetelt.

Noten :

(1)  : Komrij, G., Humeuren en temperamenten, p. 96.

(2)  : Steiner, G., Heeft waarheid een toekomst ?, p. 14.

Herman van Schoten, Lagos, Portugal, 15/02/2017.

alle rechten voorbehouden : Herman van Schoten.