In een recent tv-gesprek bestreden voormalig Europees
president Herman Van Rompuy en voormalig EU-commissaris Karel De Gucht unisono
het verwijt dat de EU niet democratisch zou zijn. De burgers hebben immers hun
nationale mandatarissen verkozen en dezen stellen een Belgisch eurocommissaris
voor. De burger kiest vervolgens ook nog zijn vertegenwoordiger in het Europees
Parlement. Wat is dan het probleem ? Te weinig democratie ? Onzin !
Deze twee oudgedienden hebben niet in de gaten – of
willen het mordicus niet onder ogen zien – dat er wel degelijk een probleem van
legitimiteit is. Zij bevestigen onbewust hun imago van ouderwets regent. Zij
zijn niet mee.
De Nederlandse politieke partij D’66 – ooit
wegbereider van politieke inspraak – effende de weg naar de afschaffing van het
consultatief referendum. Te lastig in Europa. Zij zijn niet mee.
De politieke partijen vragen zich vertwijfeld af hoe
ze de electorale neergang en de versplintering van het partijpolitiek landschap
kunnen keren. Zij lanceren voorstellen zoals een hogere kiesdrempel, het
toekennen aan de burger van 5 stemmen in het kieshokje (Geens), het
herfederaliseren van bevoegdheden, allemaal om hun positie te kunnen handhaven.
Die hogere kiesdrempel is intussen van de baan wegens bedreigend voor henzelf.
Ze snappen het niet. Ze zijn niet mee.
Ook onze politieke commentatoren zijn niet mee. Ze leven
in hun eigen bubbel rond Wetstraat en Haags Binnenhof. Dagelijks hebben ze een
nieuwtje nodig, een quote, liefst een incident en ze rapporteren daarover
gedreven in termen van hij heeft gezegd enz. En dan : wat bedoelde
hij daarmee ? Ze spelen op de vierkante centimeter en missen de bredere
kijk. Voorbeelden : Kathleen Cools
(Terzake, VRT) en Ivan De Vadder (Terzake op vrijdag, VRT). Ze zijn niet
mee.
Waarmee zijn ze niet mee ?! Met verder kijken dan de
waan van de dag. En met de onstuitbare opkomst van de burgerdemocratie ! Wanneer
nodigen ze de burger uit in hun tv-studio ?!
Het fenomeen zelf kennen de politici wel want ze
hebben er zwaar last van. Democratie is een moeras voor beroepspolitici.
Inperken die inspraak dus, verkiezingen : nee !! Konden ze die burger maar
terug in zijn kot krijgen….
De hang naar inspraak in het politiek-maatschappelijk
domein dateert van recente datum. Alles was immers keurig geregeld. De burger
mocht zijn stem uitbrengen en vervolgens zwijgen. De politieke elite had
voldoende gezag om te bepalen wat goed voor de burger was. Het waren de
hoogtijdagen van de traditionele partijen. De burger werd betrokken langs
vakbonden en ziekenfondsen. In België kende men het tripartite-overleg
tussen vakbonden, werkgevers en overheid. Nederland kende het poldermodel.
Beide waren instrumenten van de compromiscultuur, geënt uiteraard op de
specifieke nationale situatie.
Dit model van inspraak lijkt, neen, is uitgeput. De
burger wil meer. Hij heeft het inzicht verworven dat hij financieel mag
bijdragen aan door anderen bekokstoofde compromissen, maar dat hij zelf niet
mee mag beslissen. Zelfs de verkiezingsuitslag wordt niet gerespecteerd, vindt
hij. Een gestudeerd iemand uit mijn vriendenkring : mijn stem is waardeloos,
ik stem niet meer. Het vanzelfsprekende gezag van de politieke
vertegenwoordiger is weg, hij moet zich verantwoorden.
Pim Fortuyn gooide als eerste een bommetje, dat een
tsunami veroorzaakte in het stilstaande water van de vijver rond het Haagse
Binnenhof. Politiek Den Haag stond perpleks. Fortuyn werd vermoord - het
schot kwam van links. Die datum wordt gezien als het einde van de gezapige
regentencultuur en het begin van iets nieuws. De burger kwam in opstand en
begon zijn mars doorheen het electorale speelveld. Tot radeloosheid van de
gevestigde partijpolitiek.
Fortuyn kreeg navolgers : Wilders en Baudet, die de
rauwe standpunten van Wilders afdekte met een intellectueel-culturele saus. In
Vlaanderen ontpopte De Wever zich als vaandeldrager van het burgerprotest. Zijn
partij NVA groeide als kool. Recent getwijfel en gedraai en vooral zijn toetreden
tot de federale regering in 2014 deden zijn reputatie geen goed. Hij en zijn
partij worden nu ervaren als Belgisch. Als hij blijft schipperen tussen de twee
strekkingen in zijn partij in plaats van te luisteren naar zijn electoraat,
wordt hij de doodgraver van zijn eigen succes. Zijn slappe houding bij de
Vlaamse regeringsvorming is koren op de molen van zijn concurrenten op rechts,
het Vlaams Belang. Die partij dook in het gat. Ofschoon nog steeds autoritair
geleid, toont het Vlaams Belang-nieuwe-stijl dat het voeling heeft met de
burger langs de sociale media. Dat was doelmatig, zij het niet origineel, ze
keken het af van de Amerikaanse president Obama ! Hun combinatie van harde
migratiestandpunten en een anti-Belgisch betoog met vooruitstrevende sociale
standpunten scoort bij jonge kiezers. Wat je er ten gronde ook van denkt : zij
zijn mee !
Waar komt dit vandaan, wat is er aan de hand ? Disruptie
! Ik inspireer me op een artikel van Steven de Waal (1). Disruptie is het
ontwrichten van de gevestigde orde in een bedrijf, de media, de politiek, de
samenleving. Het begon met de platformgiganten Google en Facebook. Zij vielen
de klassieke markteconomie aan. Markteconomie werd stilaan platformeconomie. Langs
hun platformen op internet trekken ze de klant aan. Reisbureau’s ervaarden het
direct, de kleinhandel in het algemeen werd het slachtoffer van kopen op het
internet. Een vriendin, die tegelijk moeder is en professioneel druk : ik
bestel zes paar schoenen, kies er een uit en stuur de rest terug. Deze
nieuwe technische mogelijkheden maken dat de burger bovendien het idee krijgt
dat hij gehoord wordt. Men peilt voortdurend naar zijn mening, over triviale
zaken als zijn hotelervaring of de wijze waarop hij werd behandeld in een
winkel, maar ook over politiek-maatschappelijke kwesties. Kranten vragen hun
lezers contact op te nemen als ze iets willen delen ! Het motto is : het
is wat jij denkt ! Dwarsliggende burgers snappen het en slingeren hun emotionele
commentaren op de sociale media en maken politici uit voor poenpakkers en graaiers,
wat ze tot op zekere hoogte ook wel zijn...
Dan heb je de burgerinitiatieven. Ook zij benutten de nieuwe
mogelijkheden om hun ideeën vaart te geven en om zich te mobiliseren. Dat heeft
zo’n omvang aangenomen, dat het de klassieke, gedelegeerde en getrapte inspraak
geregeld omver gooit. Sprekend voorbeeld voor Vlaanderen is Oosterweel, het
megaplan voor de Antwerpse mobiliteit. Aanvankelijk was het bedisseld tussen de
hoofdkwartieren van de politiek en de wereld van grote aannemers, er waren
zelfs al vergaande verbintenissen. Toen kwamen enkele actiegroepen opzetten en
ze slaagden erin de politiek rond de tafel en tot vergaande tegemoetkomingen te
dwingen. Voor Vlaanderen staat dit symbool voor de Kracht van Verandering, een
slogan van de partij NVA, maar in praktijk gebracht door de burgerdemocratie.
Goed, het is niet allemaal perfect verlopen, binnen die actiegroepen speelden
ook persoonlijke belangen, het was niet altijd fraai. Maar de politiek plooide
en dat is een breuk met de traditie.
Nu is ook de aanval ingezet op de particratie. Hier
komt de persoon van president Trump performant naar voor. Hij lanceerde zichzelf
middels de sociale media naar een presidentskandidatuur. Hij werd al snel binnengehaald
door de Republikeinen, die geen andere keuze meer zagen. Zijn opponente Hillary
Clinton, ongetwijfeld meer ervaren en met meer dossierkennis, verloor door een
gebrekkig contact met de Amerikaanse kiezer, zij was niet mee. Trump heeft het
politieke schaakspel veranderd. In Frankrijk deed president Macron het ook.
Buiten de gevestigde partijen om werd hij president, alweer dankzij het
instrument van de sociale media. Wat Trump en Macron er daarna van bakten, is
uiteraard stof voor een andere beschouwing…
Is de oplossing dan burgerdemocratie en politieke
bewegingen buiten de klassieke partijpolitiek om ? Dat is wat snel door de
bocht ! Ze bestrijden weliswaar het schuim aan de bovenkant, maar riskeren het
bezinksel aan de onderkant mee te slepen. Anti-maatschappelijken, racisten,
uitschot, dat is een reëel risico. Je wil je toekomst niet door hen laten
bepalen. Een volwassen politieke houding zoals de Zwitsers met hun referenda is
hier zeer ver weg, de bevolking is nooit politiek opgevoed. Een oplossing
vinden voor emopolitiek en onderbuikgevoel is een lastige uitdaging. Toch een
positief signaal : in het Oosterweeldossier kwamen de meer nuchtere en geïnformeerde
burgers aan bod en was emotioneel gebral zo goed als afwezig.
Hoe je het ook draait of keert, de evolutie naar
medebeslissingsmacht voor burgers is een niet te stuiten realiteit. Je er
positief op verhouden is beter dan krampachtig ontkennen en bestrijden. Wallonië
staat waarempel verder dan Vlaanderen (2)! De kandidaat met de meeste
voorkeurstemmen van de grootste partij in de coalitie wordt automatisch
burgemeester ! Kopstemmen tellen mee voor het aantal zetels van een partij,
maar die worden vervolgens toegekend overeenkomstig het aantal voorkeurstemmen.
De Walen kennen intussen ook het regionale referendum, waar Vlaanderen niet aan
wil. Wallonië, klassiek toch georiënteerd op Frankrijk ?
Het is een typisch Vlaams probleem. Nederlanders zijn
egalitair en burgerinitiatieven krijgen makkelijk de wind in de zeilen.
Vlaanderen is meer hiërarchisch en dat is een stevige hinderpaal. Je stelt het
vast in politieke partijen, in het middenveld, in het onderwijs. Toen ik in
Antwerpen kwam lesgeven met mijn Nederlandse ervaring, botste ik op die
ingeslepen hiërarchische houding. Vlamingen zijn, hoe pijnlijk de vaststelling
ook is, mentaal gehersenspoeld tot Fransen. Hiërarchie zit in de genen en dat
bemoeilijkt openheid en het toestaan van kritiek. In mijn jarenlange praktijk
als syndicus had ik de wijze gewoonte om mijn beheerraden te bevolken
met de meest kritische eigenaars, want wellicht geëngageerd. Het succes was
erop gebaseerd. Die houding is on-Vlaams. Van medewerkers in welke organisatie
ook verwacht men immers loyaliteit, waaronder verstaan wordt jaknikken en
uitvoeren wat de baas beslist. Het is aan het veranderen, zeker wel, de jeugd
pikt het niet meer zo vanzelfsprekend, maar de grondtoon blijft, de Vlaming is
hiërarchisch opgevoed in vergelijking met de egalitaire Nederlander. Dat maakt
het de partijpolitiek extra moeilijk om hun gesloten bastions open te stellen, het
gaat in tegen hun dna, terwijl het hard nodig is voor overleving.
De burger komt eraan ! Neen, verdorie zeg : hij is al
aangekomen ! Regenten en particraten : reddingsvesten aan !
Noot :
(1) : Waal, Steven de, Transformatie van publiek
leiderschap, in : Waartoe is Nederland op aarde ? (redactie : Brink, Gabriël
van den, Boom, 2018).
(2) : Maddens, B., Ik wou dat ik een Waal was op 14
oktober, VRT NWS, 08/09/2018.
Herman van Schoten, Lagos, Portugal, 27/12/2019.
Alle rechten voorbehouden :
vanschotenherman@gmail.com.
Geen opmerkingen:
Een reactie posten