Op 30/06/1960 werd Belgisch Kongo onafhankelijk. Bij die gelegenheid hield koning Boudewijn een toespraak. Hij hield zijn hoofdzakelijk Kongolees gehoor de weldaden van koning Leopold II voor. Hij was een uitzonderlijke persoonlijkheid, niet gekomen als veroveraar, maar als brenger van beschaving. Vervolgens nam de allereerste Kongolese eerste-minister Patrice Lumumba het woord. We hebben van de ochtend tot de avond de ironie, de beledigingen en de slagen gekend omdat we negers waren. We hebben gezien hoe de wet nooit gelijk was maar zich plooide naar de kleur van de huid (1). Hiermee tekende Lumumba, naar achteraf bleek, zijn doodvonnis. Belgische veiligheidsdiensten (onder de regering Eyskens) en Amerikaanse veiligheidsdiensten (onder president Eisenhower) bereidden de eliminatie van Lumumba voor. De moord werd uitgevoerd door een vierkoppig executiepeloton onder aanvoering van een Belgisch kapitein in het intussen met Belgische steun afgescheiden Katanga, rijk aan ertsen (2). Sindsdien blijven hardnekkige geruchten de ronde doen over de rol van het Belgisch koningshuis in deze kwestie.
De rest is geschiedenis. Mobutu Sese Seko kwam aan de macht en ontpopte zich tot dictator en zakkenvuller. Zijn opvolgers, de Kabila’s, volgden zijn voorbeeld. Kongo, door België totaal niet voorbereid op een bestuurlijke overname, is er vandaag nog slechter aan toe dan bij de onafhankelijkheid van 1960. De Belgen deden veel kwaad, maar bouwden ook een zekere infrastructuur op, waarvan vandaag de dag nog weinig over is.
Kongo was een speelbal in de Koude Oorlog. Daarom werden de Kongolese dictators door het westen gesteund. Het feit dat Mobutu zich uitgaf voor katholiek, maakte op Boudewijn indruk…
Kongo is 60 jaar onafhankelijk. Koning Filip blijft thuis, officieel omwille van het corona-virus. Een handige uitvlucht, het zou een ongemakkelijk bezoek worden. Er wordt geopperd dat België excuses moet aanbieden. Koning Filip zou de meest aangewezen figuur zijn. Er komt een onderzoekscommissie en een debat. Parlementsvoorzitter Dewael geeft mee dat excuses ook schadeloosstelling inhouden. Dat vooruitzicht zal het komende debat ernstig bezwaren. Overigens, bij de viering van 50 jaar onafhankelijkheid zweeg koning Albert.
Je ziet de bui al hangen. Te vrezen is dat gemakkelijkheidshalve de Belgische belastingbetaler wordt aangewezen. Dit zou onaanvaardbaar zijn om minstens twee redenen.
Welke schadeloosstelling er ook komt, het geld zal zo goed als zeker verdwijnen in de zakken van de corrupte Kongolese toppolitici. Als financiële hulp wordt aangeboden, dan behoort dat te gebeuren onder directe Belgische controle. Dat zal meteen worden afgewezen als neokolonialistisch.
Even belangrijk is de vraag wie de meest aangewezen instantie is voor het toekennen van schadevergoeding. De Vlaamse belastingbetaler al zeker niet, vermits de kolonisatie een aangelegenheid was van de Franstalige bourgeoisie en van het Franstalige koningshuis. De Vlaming werd in die tijd nota bene in eigen land gekoloniseerd door het Franstalig Belgicistisch bestuur. Wij Vlaamse burgers hebben part noch deel aan de kolonisatie. Onze bijdrage bestond uit brave missionarissen, die de Kongolezen gingen beschaven en bekeren. Het Frans werd overigens opgelegd als officiële taal, niet het Nederlands.
Wie komt dan wel in aanmerking ? Het is niet moeilijk de betrokkenen en hun rechtsopvolgers te identificeren. Op de eerste plaats het Belgisch Koningshuis. Haar koning Leopold II was soeverein heerser tot 1908 en tot dan toe persoonlijk aansprakelijk voor zijn wingewest. Sindsdien is België verantwoordelijk. Over de winsten voor het koningshuis bestaan schattingen (3)(4). Alleen al tussen 1896 en 1900 zou de Belgische koninklijke familie 50 miljoen goudfrank uit Kongo hebben betrokken en tussen 1900 en 1907 40 miljoen goudfrank, omgerekend 250 en 200 miljoen euro. Voorts zijn er de Société Générale de Belgique met haar kroonjuweel Union Minière du Haut-Katanga, Forminière, Finoutremer, de families Solvay, Lippens, Boël, Emsens, Janssens, Vandemoortele, Bertrand, De Cloedt, Van Hool, Collinet, Greindl, Van Thillo, Bekaert, Dieryck, van Baaren en wellicht nog anderen.
In deze discussie tekenen zich drie posities en bijhorende denkrichtingen af. Vanuit het Kongolese perspectief zijn excuses, schadeloosstellingen en teruggave van museumstukken de evidentie zelf. Er wordt opgemerkt dat de Belgen de Kongolezen zelfs geen Belgisch paspoort gunden. Vanuit Belgisch perspectief hanteert men de logica dat je de dingen in hun tijd moet zien en aldus tracht men de eigen verantwoordelijkheid te minimaliseren. (Je zou kunnen argumenteren dat de Atheense democratie uit de Oudheid toch ook gestoeld was op slavernij ?!) Ze zullen trachten de verantwoordelijkheid te beperken en dus de financiële aanspraken. Vanuit Vlaams perspectief is er noch verantwoordelijkheid noch aansprakelijkheid, hooguit van enkele rijke, collaborerende families. In elk van deze perspectieven blijft dat het geld hoogstwaarschijnlijk verdwijnt in de zakken van de Kongolese kleptocratie.
De Belgisch-Kongolese relaties staan op een dieptepunt. De Kongolese politiek papt aan met de Chinezen, die maar wat graag hulp aanbieden in ruil voor grondstoffen. Willen ze ons nog ? Het lijkt op de Vlaams-Waalse tegenstellingen. De Franstalige politieke klasse en de Waalse media spuwen permanent op de Vlamingen, uit wier hand ze nochtans leven. Waarom dan nog samenwerken ? Dezelfde vraag moet men durven stellen in de Kongolese kwestie. De Belgische belangen in Kongo zijn bovendien beperkt. Historische banden zijn in een dergelijke sfeer niet veel meer dan lege woorden voor de galerij.
Wat verwacht je en wat kan je verwachten ? Als België dan toch iets wil doen, dan verwacht je dat koning Filip officieel zijn excuses aanbiedt, vervolgens de eigen portemonnee trekt en de geciteerde partijen en families aanspoort te volgen, in naam van de Belgische staatsraison. Je kan echter wat anders verwachten. De onderzoeks- of waarheidscommissie of hoe het ding ook heten mag zal wellicht verdrinken in het chaotische kluwen van de Belgische politieke actualiteit. Het is moeilijk voor te stellen dat een nieuwe regering, die in de zomer 2020 met hangen en wurgen tot stand zou komen, een Kongolees hoofdstuk opneemt in de regeringsverklaring. Indien er nieuwe verkiezingen komen zou de kwestie wel eens kunnen opgeschoven worden sine die.
De Kongolese kwestie is er een van vele. Ze kadert in een beweging van kolonisering wereldwijd, van Spanje, Portugal, Nederland, het Verenigd Koninkrijk, de Arabische wereld en andere. Slavernij maakte er deel van uit. In een aantal gevallen legden de kolonisatoren ook hun taal op. Het is een historisch feit. Excuses zijn een balsem op de grote wonde. Bevoorrechte relaties met de intussen onafhankelijke ex-kolonies zijn een oplossing. Mits wederzijds respect.
Noten :
(1) : Verstraete, A., Boudewijn en Belgisch Congo : een vergeefse strijd tegen het kwade, VRT NWS, 11/06/2013.
(2) : Witte, L. De, De moord op Lumumba, Van Halewyck, 1999 en Kritak, 2020.
(3) : Busselen, T., Congo : de kerfstok van de Belgen, Solidair, 16/12/2015.
(4) : Catherine, L., Leopold II en “de Kongo”, Solidair, 23/03/2010.
Herman van Schoten, Schoten, België, 28/06/2020.
Alle rechten voorbehouden : vanschotenherman@gmail.com.
Geen opmerkingen:
Een reactie posten