De oorlog tussen Israël en Hamas woedt verder. Europese politici reageren emotioneel, berekend electoraal of praten de Amerikanen na. De Europese Unie projecteerde de vlag van Israël op het Berlaymontgebouw. Hetzelfde op het stadhuis van Amsterdam, waar de vlag na protest werd vervangen door de vredesvlag. Antwerps burgemeester De Wever schurkte dan weer tegen de lokale Joodse gemeenschap aan en verklaarde zich solidair. Zijn critici zien hierin electorale bedoelingen. Meneer De Wever, het conflict is veel te ingewikkeld om zomaar een kant te kiezen, dat moest u als historicus en intellectueel weten en dat weet u ook.
De beide partijen provoceerden en provoceren elkaar voortdurend. Israël behandelt haar Palestijnen als tweederangsburgers, geeft kolonisten de vrije hand op Palestijns gebied, breidt zijn territorium gestaag uit. De Palestijnen ontberen die macht en nemen hun toevlucht tot terroristisch geweld, niet alleen recent maar bijvoorbeeld ook tijdens de Olympische Spelen in München en de intifada. Yasser Arafat vond het vliegtuigterrorisme uit, als gevolg waarvan wij op de luchthaven die controles door moeten. Het zijn geen lieverdjes, geen van beide partijen.
Even naar het begin. In wereldoorlog 1 strijden Russen, Britten en Fransen tegen het Ottomaanse Rijk, dat de kant van Duitsland had gekozen. Met de goedkeuring van de Russen verdelen Britten en Fransen de buit in het Sykes-Picotverdrag van 1916. Ze trekken een lijn van Akka in Noord-Israël naar het Iraakse Kirkuk. Een groot gebied ten noorden valt toe aan de Fransen, met o.a. de steden Beiroet, Aleppo en Damascus. De Britten krijgen het zuiden met als belangrijke stad Basra en vooral: uitzicht op de oliebronnen! In 1917 verklaart de Britse buitenlandminister Balfour in Palestina een nationaal thuis voor het Joodse volk te willen maken, tegen afspraken met de Arabieren in. De Conferentie van San Remo van 1920 verleent aan het VK mandaat over Mesopotamië en Palestina (=huidig Jordanië en Israël!). Frankrijk krijgt mandaat over Syrië en Libanon. In 1922 bevestigt de Volkenbond dit akkoord. In wereldoorlog 2 worden de Joden door de nazi’s zwaar vervolgd, met de bedoeling hen uit te roeien. In 1948 loopt het Britse mandaat af. Eén dag eerder roept het Jewish Agency de staat Israël uit.
De historische feiten vloeien bijgevolg voort uit de Duitse oorlogsmanie van 1914-18 en 1940-45. De Duitsers hebben alles in brand en in gang geschoten. Voor de uiteindelijke officiële erkenning van de Staat Israël was er in Londen grote twijfel. Er werd gewaarschuwd dat het een bron voor toekomstige conflicten zou zijn. Dat was niet moeilijk voorspelbaar want de dag na de uitroeping van de Staat Israël reeds vielen Arabische troepen binnen.
De Amerikanen deden enkele vergeefse pogingen om tot vrede te komen. De Camp David-akkoorden onder president Carter slaagden voor het luik vrede tussen Israël en Egypte maar faalden voor wat betreft het Palestijnse luik. De Oslo-akkoorden onder president Clinton mislukten, vooral door de starre houding van Israël om invulling te geven aan het akkoord. Het was telkens een eenzijdige pax americana, zonder Arabische inspraak. Israël voelde geen druk om haar deel van de overeenkomst waar te maken, men voelde zich machtig genoeg om op het terrein de bezettingspolitiek voort te zetten.
Joden en Palestijnen confronteren elkaar met hun eigen grote gelijk. Wie Joodse familiebanden of belangen heeft, kiest partij voor Israël. Wie Palestijnse familiebanden of belangen heeft, kiest partij voor Palestina. Samen vrede vinden is bij herhaling onhaalbaar gebleken. Je kan de beide partijen dan wel gelijkwaardig vinden, maar ze zijn niet gelijk. Israël is een moderne westerse democratie - weliswaar met invloedrijke religieuze hardliners - , bestuurlijk op orde en militair tot de tanden gewapend door de Amerikanen. Palestina ligt aan het infuus van buitenlandse hulp en toont weinig bestuurlijk vermogen. De Palestijnen zijn bovendien verdeeld.
Voor een serene kijk is het nodig afstand te nemen van de beide partijen en te trachten buiten de klassieke paden te denken. Het zicht op een oplossing zit immers vast in schematisch denken: Israël en Palestina zullen ooit weer samen om de tafel moeten om een tweestatenoplossing te vinden. Het is een steriele manier van denken over twee extreem ongelijke partijen. Alsof die als gelijken aan de onderhandelingstafel komen?! Dat leidt uiteraard tot niets. Is er niets creatiever denkbaar?
De les van de mislukte Amerikaanse pogingen is nog niet geleerd. Waarnemers, waaronder ook de gewaardeerde Jonathan Holslag, stellen dat de beide partijen ooit toch met elkaar zullen moeten praten. Dat is echter slechts realistisch onder voogdij van de grote mogendheden in het gebied, zijnde de Amerikanen en de Saoedi’s. Zij samen en zij alleen kunnen een gewapende vrede opleggen. Opleggen inderdaad. Zij moeten de grote contouren van een oplossing schetsen en de beide partijen dwingen erin mee te gaan. Vervolgens moeten de twee patronerende staten ook de uitwerking op het terrein van de opgelegde vrede actief bewaken. Anders loopt het toch weer gegarandeerd mis. Bij die opgelegde vrede is de tweestatenoplossing niet de enige mogelijkheid. Het mandaatgebied Palestina omvatte Jordanië en Israël, daarop kan worden voortgeborduurd. Elementen van een oplossing zijn dan ook een grote rol voor Jordanië, dat immers overwegend uit Palestijnen bestaat, gevolgd door een internationale troepenmacht voor lange jaren en een bevriezing van het Israëlische wapenarsenaal. Een fusie van wat overblijft van Palestina met Jordanië? Een groot Jordanië, dat tevens een oplossing kan bieden voor de Palestijnse diaspora in Libanon? Er moet hoe dan ook over gedacht worden.
Is een Amerikaans-Saoedisch initiatief realistisch? Voorlopig helaas niet. De Amerikanen kiezen eenzijdig de kant van Israël om binnenlandse, electorale overwegingen. De VS kunnen geen neutrale rol spelen. Recent erkende president Trump nog Jeruzalem als Israëlische hoofdstad! De Saoedi’s van hun kant steunen Palestina weliswaar financieel maar niet of nauwelijks politiek. Zij papten recent zelfs met Israël aan, om redenen van macht en invloed in het Midden-Oosten en als geopolitieke zet tegen Iran. Het is overigens opvallend hoe weinig steun de Palestijnen krijgen van hun Arabische broeders. Zijn moslims onderling dan niet solidair? Zijn Palestijnen en Saoedi’s niet beiden soennieten? Kunnen ze niet samenwerken als Allah het wil?
Allah zit niet aan de onderhandelingstafel. Het moet komen van buitenaf en onder internationale druk. Gezien de huidige positie van de VS en van Saoedi-Arabië ligt een gezamenlijk initiatief niet voor de hand. Andere spelers die dwingend kunnen optreden zijn er niet. Jordanië zal overigens geen hoofdrol willen spelen. Maar dat land is met geld te vermurwen. De arm van de koning omdraaien en forceren is wellicht haalbaar. Het zou hem trouwens historisch prestige opleveren.
Europa staat machteloos. Het bezoek van Europese leiders aan de hoofdrolspelers was treurig. President Macron beleefde een afgang. Frankrijk was altijd op de hand van de Palestijnen, nu weten ze het niet meer. Europa moraliseert, maar humanistische praatjes vullen geen gaatjes. Europa kan nochtans een rol spelen in een Amerikaans-Saoedisch initiatief. Europa kan economische samenwerking met Israël aanbieden, die verder gaat dan het bestaande associatieverdrag. Op voorwaarde van medewerking aan vrede op het terrein natuurlijk. En, na bijvoorbeeld 10 jaar echte vrede, uitzicht op lidmaatschap van de Europese Unie? Ook weer niet vanzelfsprekend, maar je moet alle kaarten in je spel gebruiken! De E.U. wilde ooit Turkije als lidstaat opnemen, welnu dan!
Wat zorgen baart is de atoombom. Rusland, Iran en Israël zijn in dat opzicht onbetrouwbaar. Ook Israël heeft immers kernwapens. Vanuit een Europees perspectief is dat allemaal zorgelijk. Daarom hebben wij geen andere keuze dan te schuilen onder de Amerikaanse nucleaire paraplu.
De oude denkschema’s hebben bewezen niet te werken. Je moet buiten de klassieke lijntjes denken. Maar de geopolitieke geesten zijn er nog lang niet rijp voor. De Amerikaanse belangen liggen bij Israël, de Saoedi’s zijn weinig geïnteresseerd, ook hen gaat het om geopolitiek. De oorlog gaat dus voort. Israël is opnieuw bezig met het scheppen van voldongen feiten. Verontwaardiging over het geweld is terecht maar brengt geen zoden aan de dijk.
De erkenning van de Staat Israël na wereldoorlog 2 leidt altijd weer tot oorlog. Een oplossing is verder weg dan ooit. Hoewel nog niet aan de orde is denken buiten de clichés een creatieve manier om een vastgelopen conflict te ontmijnen. Hoe anders?
Herman van Schoten, Armação de Pêra, Portugal, 19/02/2024.
Alle rechten voorbehouden: vanschotenherman@gmail.com.
Geen opmerkingen:
Een reactie posten