Vlaams gezondheidseconoom en docent in Oxford Jan-Emmanuel De Neve (1) lanceert een ideetje : laat de ouderen de pandemie betalen ! De ouderen zijn dan wel de eerste slachtoffers van de gezondheidscrisis, maar de economische last komt bij jongeren terecht !
De Neve kreeg betaald antwoord. De Belgische pensioenen zijn al zo laag, klaagde een correspondent. En moraalfilosoof Benjamin De Mesel (2) reageerde met overwegingen van verbondenheid en het belang van grootouders voor kleinkinderen. Tegenargumenten, ja, maar niet doorslaggevend. Net zo min als de Grote Waarden van Gelijkheid en Broederschap. Gelukkig is er wetgeving ! Het handvest van de Grondrechten van de E.U. verbiedt discriminatie, ook op grond van leeftijd (art. 21.1). Einde discussie, zou je denken.
Publicisten doen er nog een schep bovenop. Journalist Jort Kelder lanceerde een gedachtenexperiment. Het hield in het verschepen van alle 70-plussers naar een Waddeneiland. Zogenaamd om hen te beschermen terwijl de actieve bevolking terug aan de slag gaat en voor hen het geld verdient. Journalist Maarten Keulemans (3) kelderde het gelukkig meteen. Je zou er nog een bijtende kritiek aan toe kunnen voegen : zet de ouderen een coronastempel op het voorhoofd en voer hen af. In hun eigen belang ! Journalist op rust Jan Van Rompaey maakte zich publiekelijk erg boos. In een tweet stelde hij dat honden straks beter beschermd worden dan de oudere burger. Je doorziet zijn boosheid, zijn tweet was een emotionele uitbarsting, maar je voelt wel met hem mee.
Belangrijker dan deze media-gillers was de politieke aanpak van de gezondheidscrisis. In Nederland en het Verenigd Koninkrijk werd aanvankelijk gepleit voor inzetten op groepsimmuniteit. Handhaving geschiedde langs zelfregulering. Het werd intelligente lockdown gedoopt, wat inhoudt dat andere landen het op een niet-intelligente manier aanpakten…
Ze kwamen er snel op terug. De zelfdiscipline bleek een rommeltje en de Britse eerste minister Johnson raakte zelf besmet. Het doorzetten van de aanvankelijke keuze voor groepsimmuniteit zou het Verenigd Koninkrijk op 500.000 doden zijn komen staan (4). Het zou een dodelijke tsunami hebben veroorzaakt bij ouderen. Bovendien wist men er niets van, noch van het noodzakelijke percentage immune burgers, (50 – 80 % ?), noch over de aard van de immuniteit zelf, noch over de duur ervan. Het was gokken in het casino. Bourgeron (4) : immunité collective is een risicovolle weddenschap.
De Volkskrant wijdde er een artikel aan (5). Achter de intelligente lockdown zou een mensbeeld schuilgaan. De burger is verantwoordelijk en zorgt voor zichzelf en bijgevolg ook voor de samenleving. De overheid moet niet autoritair uit handen nemen wat de volwassen burger zelf kan. Zodoende leven we in een ontspannen democratie.
Het doet een belletje rinkelen. In de troonrede van 2013 liet eerste minister Rutte koning Willem Alexander deze woorden uitspreken : het is onmiskenbaar dat mensen in onze huidige netwerk- en informatiesamenleving mondiger en zelfstandiger zijn dan vroeger. Gecombineerd met de noodzaak om het tekort van de overheid terug te dringen, leidt dit ertoe dat de klassieke verzorgingsstaat langzaam maar zeker verandert in een participatiesamenleving. Van iedereen die dat kan, wordt gevraagd verantwoordelijkheid te nemen voor zijn of haar eigen leven en omgeving.
Deze woorden lokten commentaar uit tot in Amerika. De Nederlandse koning had het einde van de Verzorgingsstaat aangekondigd, was de internationale conclusie. Kern van de boodschap : de Staat wil en moet zuinig zijn en de burger moet zijn plan trekken. De toespraak van de koning markeerde symbolisch de afslag naar het angelsaksisch denken van de markt en niets dan de markt.
Nu staan die Nederlanders en die Britten niet alleen met hun groepsimmuniteit. Zweden voert een ontspannen corona-beleid en dat kan omdat de Zweedse burger zich braaf gedraagt naar wat de overheid hem vraagt te doen. Zegt men. Zweden heeft intussen driemaal meer corona-doden dan Denemarken, Finland en Noorwegen samen.
In Vlaanderen orakelt politiek voorman De Wever dat een tweede lockdown absoluut niet meer kan. Zal hij dan de volksgezondheid opofferen en concreet de meest kwetsbaren ? Sinds hij tweemaal in Downing Street op schoot mocht bij toenmalig eerste minister Cameron, lijkt hij zijn ideaal van Vlaamse zelfstandigheid te hebben ingeruild voor een harde liberale marktpolitiek.
De Verenigde Staten lopen hier uiteraard aan kop. Vooral daar wordt Leven gezien als een volstrekt individuele aangelegenheid, trek je plan ! Nochtans zijn er harde feiten. Ongeveer 27,5 miljoen Amerikanen heeft geen ziekteverzekering terwijl een dag ziekenhuis van $ 1.500 tot 3.800 kost (diverse bronnen). Medische zorg is hier een persoonlijke verantwoordelijkheid, geen collectieve. Over de enorme uitwassen van dit systeem : zie Soenens (6). Conclusie : is er een beter pleidooi pro verzorgingsstaat ?!
Bundestagpresident Schäuble is dan weer een verrassende bondgenoot (7). In een interview met een Berlijnse krant maakt hij de inzet duidelijk : er moet een evenwicht worden gevonden tussen publieke gezondheid en economie en sociale gevolgen. Onderschikking van alles aan het doel levens te redden, is in zijn absoluutheid niet correct.
Even de puntjes op de i, Herr Schaüble ! U bent 77 jaar en gehandicapt. In uw logica zouden we u, naar Eskimo-gebruik, op een ijsschots moeten zetten en afduwen, omwille van het belang van de jongeren ? En wat denkt u hiervan : als het Leven niet meer absoluut is, zouden we dan de doodstraf niet opnieuw invoeren ? Vanuit rendementsdenken zou je toch zeggen : al die zware misdadigers, geen eten meer in steken, tegen de muur ermee…
Nog vanuit rendementsdenken : het opofferen van een deel van de ouderen zou de sociale zekerheid ontlasten, met name pensioenen en zorg. De ouderen eten immers het geld van de jongere generaties op ! Maar ja, als ze er niet meer zijn, verliest de corona-taks haar nut…
Kern van dat denken is het primaat van de economie. In theorie klinkt het redelijk : je moet de taart eerst bakken, voor je ze kan aansnijden. De praktijk toont wat anders : winstmaximalisering voor weinigen. Onder druk van de globalisering heeft dit denken terrein gewonnen. Maar er zijn nog altijd nationale systemen van sociale bescherming, zelfs in Nederland. De tendens naar afbouw is echter onmiskenbaar. Privatisering van wat des overheids was, is aan de orde van de dag. Privatisering zie je zowel in de zorg (gezins- en bejaardenhulp, pensioenvoorziening, laboratoriumtesten corona – waardoor men het nationale overzicht kwijtraakte), als in het onderwijs (studieleningen), als in het arbeidsrecht (zzp’ers), als in de openbare orde (bewakingsfirma’s) als in infrastructuur (beheer van luchthavens, van de post en van spoorwegen). Nederland is daar onder tien jaar Rutte verder in gevorderd dan andere landen, maar die neigen ertoe te volgen. Nederland is slechts koploper in een algemene tendens tot privatiseren. Daar ik Nederland beter ken dan andere Europese landen en dan het Verenigd Koninkrijk, gaat mijn kritiek naar dit voormalige gidsland. Het angelsaksisch denken is immers wijd verspreid en besmettelijk. De opvatting over ouderen als mikpunt van belasting en bezuiniging komt voort uit dit onzalige denken.
Tegenover het angelsaksisch ideaal van de markt staat de Rijnland-doctrine (8)(9). Sociale bescherming is de emanatie van beschaving ! Europa staat immers voor een aantal Grote Waarden (10), waarbij de Mens centraal staat. Nationale rijkdom wordt ingezet voor de sociale bescherming van de bevolking, niet systematisch afgeleid naar aandeelhouders van multinationale ondernemingen. Welnu, als de burger meer en meer wordt overgeleverd aan de Heilige Markt, dan zijn al die Grote Waarden slechts Schone Schijn, om dikke boeken over te schrijven, blabla dus. Dit verklaart een deel van de weerzin tegen Europa. Niet toevallig zijn de antisysteempartijen sociaal geïnspireerd…
Het voorgespiegelde mensbeeld van de volwassen en verantwoordelijke burger is in de praktijk een fraai theoretisch scherm voor een onderliggend belang, zijnde geld en multinationale ondernemingen. Een gelegenheidsconstructie voor de als dwingend ervaren vraag : hoe kunnen we het verkocht krijgen, in het belang van de Mammon. Ter illustratie : Nederlands eerste minister Rutte deed een mislukte poging om de dividendbelasting af te schaffen, hij outte zich als loopjongen van de multinationale ondernemingen. In maart 2019 werd Nederland, samen met Ierland, Luxemburg, Malta en Cyprus in een resolutie van het Europees Parlement geïdentificeerd als belastingparadijs. Nu zijn dit slechts de grootste zondaars, België bijvoorbeeld hanteert een lijst van 30 belastingparadijzen.
Nederland beperkte het aantal intensieve bedden tot 6,4 per 100.000 inwoners. België had er 16, Duitsland 34 en de E.U. gemiddeld 11,5. Nederland neemt een oudere patiënt niet zomaar op, er wordt gewikt en gewogen, zogenaamd in het belang van de levenskwaliteit. Kwaliteit wordt opgevoerd omdat het financieel-economisch zo uitkomt. In tal van andere aangelegenheden speelt kwantiteit immers de hoofdrol, van voeding tot voetbal, van gebruiksvoorwerpen tot tv-programma’s, het is al kwantiteit boven kwaliteit. Dokters zullen het wellicht goed bedoelen, maar een kwaliteitsnorm voor medische hulp aan ouderen is in beginsel ongeloofwaardig. En de redenering dat je je ziekenhuiscapaciteit niet moet inrichten op gebeurtenissen die zich eens in de 100 jaar voordoen is een gotspe uit het doelmatigheidsdenken. Het virus was al jaren aangekondigd. Een humane samenleving bereidt zich daarop voor en ja, zij zal permanent over een aantal ongebruikte intensieve bedden beschikken, dat is de prijs. Het voorkomt bovendien de extreem moeilijke kwestie van triage bij te veel vraag en te weinig aanbod. Hoe zou het overigens toch komen dat je op de parking van Vlaamse ziekenhuizen langs de grens tot 1/3° auto’s aantreft met Nederlands kenteken ? Dit is geen cynisme, maar teleurstellende realiteit.
Doelmatigheid is een begrip dat niet in het Belgisch woordenboek staat, hier heerst de zuidelijke vakantiesfeer, wat men bourgondisch noemt. Nu is doelmatigheid een instrument van zuinigheid, dat vooral zuidelijke landen echt nog moeten leren van noordelijke landen. Zuinigheid is een beste deugd en Nederland is daarin kampioen. Maar zodra zuinigheid in eigen vel snijdt – zie ziekenhuisbedden en vooral zie afbouw welvaartsstaat - verwordt ze tot gierigheid. Het angelsaksisch model is gierig voor de bevolking en royaal voor de aandeelhouders. Fraaie woorden als mensbeeld en levenskwaliteit kunnen de essentie niet verhullen. Het gaat om het berekenen van de waarde van een leven en algoritmes zijn daarin een nieuw instrument…Welnu, extreem doelmatigheidsdenken leidt tot de reductie van de mens tot zijn gebruikswaarde, net zoals extreme doelgerichtheid ertoe leidt dat je de sociale dienst van de hele wereld wordt.
Tot slot nog enkele doordenkers.
Gezondheidseconomen vertellen weliswaar zinnige dingen, met name over preventie en efficiëntie, maar houd toch maar je zakken dicht ! Ze plakken op alles een kostprijs en spreken vervolgens geleerd over evenwichten tussen economisch belang en menselijk kapitaal. Welnu, zodra je de waarde van een mensenleven gaat berekenen in een kosten-baten-analyse staat de deur open naar het legitimeren van een historisch beladen denkpiste : het wegzuiveren van de onnuttigen, ouderen dus, gehandicapten, langdurig zieken, politieke dwarsliggers. In België toonde het euthanasieproces Nys publiekelijk tot welke aberraties een quasi-monopolie van artsen over leven en dood kan leiden.
Paolo Falaschi, emeritus hoogleraar geriatrie Rome (11) : ik ben faliekant tegen leeftijdsdiscriminatie in de zorg. Ik vind het verwerpelijk om te zeggen : deze patiënt is al 100, hij gebruikt veel medicijnen, het is niet nodig om hem een plek te geven op de intensieve zorg.
Peter Piot, voormalig directeur van UNAIDS en corona-adviseur van voorzitster von der Leyen van de Europese Commissie : In Engeland pleiten sommigen al voor het stoppen van medicatie-behandelingen voor zeventigplussers. Dan is het niet langer alleen het virus dat een gruwelijke selectie van de zwaksten in onze samenleving als slachtoffer maakt. Ik blijf erbij dat elk mensenleven in alle omstandigheden belangrijk is.
Bertrand Russell : zelfs al zijn alle deskundigen het eens, dan hoeven ze nog geen gelijk te hebben. Concreet : als je als politiek en pers in een bubbel zit, werkt denken daarbuiten verstorend. Disruptie ziet men in de economie, het zou best toegepast worden op het collectieve denken…
De Britten zijn uit de E.U. Maar het angelsaksisch denken grijpt virusgewijs om zich heen. De corona-taks voor ouderen is er een ergerlijke uiting van.
Noten :
(1) : Neve, J-E, VRT-NWS, 14/05/2020.
(2) : Mesel, B.de, VRT-NWS, 15/05/2020.
(3) : Keulemans, M., Ouderen isoleren zodat de economie kan draaien ? Dat levert mogelijk tienduizenden slachtoffers op, De Volkskrant, 05/04/2020.
(4) : Bourgeron, Th., Au Royaume-Uni, la tentation de l’inéluctable, Le Monde Diplomatique, april 2020.
(5) : Korteweg, A., Burgerdiscipline versus overheidsdwang, De Volkskrant, 25/03/2020.
(6) : Soenens, B., De Amerikaanse gezondheidszorg is doodziek, VRT-NWS, 20/01/2020.
(7) : interview Schaüble, W., Der Tagesspiegel, 26/04/2020.
(8) : Rijnlandmodel : zie mijn artikel 114.
(9) : Leterme, Y., Het Rijnlandmodel, Van Halewyck, 2009.
(10) : De terugkeer van Europa, Nexus-instituut, 2015.
(11): Falaschi, P., NOS-nieuws, 30/03/2020.
Herman van Schoten, Schoten, België, 17/05/2020.
Alle rechten voorbehouden : vanschotenherman@gmail.com.
Geen opmerkingen:
Een reactie posten