176. IS SPANJE EEN DEMOCRATIE ?

De veroordeling van de Catalaanse politici wegens het referendum van 2017 en het derde verzoek aan België tot uitlevering van Catalaans president Carles Puigdemont, die in ons land verblijft, geven aanleiding tot de vraag of Spanje een democratisch land is.

Spanje kende een stille democratische revolutie na de dood van dictator Franco in 1975. De dictatuur legde het bijltje er echter niet zomaar bij neer. In 1981 bezette luitenant-kolonel António Tejero met 150 tot 200 soldaten - afhankelijk van de bron -  gewapenderhand het parlement. De parlementsleden doken onder hun pupiter, maar eerste minister Adolfo Suárez bleef ijzig koud overeind. Koning Juan Carlos beëindigde de opstand door een memorabele tv-toespraak. Spanje was de weg van de democratie ingeslagen.

Sinds 1986 is Spanje volwaardig lid van de Europese Unie. Het land wilde vooruit en omarmde de democratie. De oude autoritaire krachten waren echter niet uitgespeeld. De Partido Popular werd hun thuisbasis. Deze partij kreeg de macht in meerdere verkiezingen. Je herinnert je de Spaanse eerste minister Rajoy, afkomstig uit het perifere Galicië, nauw verwant met Portugal, en desondanks een harde vertegenwoordiger van het autoritaire verleden. Rajoy sneuvelde door een handig manoeuvre van de socialist Sanchez. Meerderheden konden echter niet worden gevormd. Daarom is er op 10/11/2019 een zoveelste verkiezingsronde. Catalonië zal wellicht opnieuw een stem voor zelfbeschikking aanleveren.

Formeel is Spanje een democratie. De werkelijkheid op het terrein is anders. Advocaat Paul Bekaert baseert zijn verdedigingslijn voor zijn cliënt Carles Puigdemont op verloop en resultaat van het strafgeding in Madrid :

1. Een referendum organiseren in Spanje is ongrondwettelijk maar sinds 2005 niet strafbaar.

2. Men verzon daarom andere aanklachten. Opruiing, verraad, misbruik van overheidsgelden. De twee eerste aanklachten zijn evident van politieke aard. De derde betreft overheidsgeld van de deelstaat Catalonië, heeft Madrid zich daarmee te bemoeien ?

3. Het beroep tegen de voorlopige hechtenis werd niet behandeld. Tijdens de procesgang werden de rechten van de verdediging zwaar geschonden. Het proces was een farce.

4. Een telefoongesprek tussen de rechters lekte uit : we zullen die separatisten een lesje leren. Collusie tussen rechterlijke en uitvoerende macht is een terechte verdenking.

5. De straffen zijn buiten proportie. De veroordeelde Catalanen zaten reeds 2 jaar in voorhechtenis en krijgen nu zware straffen voor niet strafbare feiten. Ter vergelijking : luitenant-kolonel Tejero zat bij zijn eerste couppoging in 1978 7 maanden en 7 dagen vast. Zijn tweede poging (herhaling !) leverde hem een feitelijke straf op van 40 jaar, maar hij werd na 15 jaar vrijgelaten.

Gezien de rechtsgang in het geval van de Catalaanse leiders is er twijfel aan het democratisch gehalte van de Spaanse justitie en van de Spaanse politiek. De mentaliteit in het land is overigens autoritair, zoals ook een eenvoudig toerist kan vaststellen in de omgang met horecapersoneel, heel anders dan in het zachtmoedige Portugal.

De E.U. wil zich niet bemoeien. Als deze zaak zou spelen in Polen en Hongarije zouden Europees commissaris Timmermans en co moord en brand schreeuwen.

Spanje staat echter lang niet alleen in het formalistisch afvangen van de democratie. In de titel boven dit artikel hadden ook andere landen kunnen staan en al zeker België ! België is immers een goede tweede, misschien zelfs een goede eerste. Vooral ten behoeve van mijn Nederlandse lezers een korte inzage in het functioneren van de Belgische democratie. De Belgische grondwet wordt met voeten getreden, als het zo uitkomt. Voorbeelden :

1. Bij de verkiezingen van 19/11/1919 mochten de weduwen van de gesneuvelde soldaten uit de oorlog 1914-19 stemmen, ofschoon vrouwenkiesrecht niet bestond. Men koos eerst een ongrondwettelijk parlement, dat vervolgens de grondwet ten gunste van vrouwen wijzigde (1).

2.Koning Leopold III tekende op 28/05/1940 de capitulatie aan de Duitsers zonder handtekening van tenminste 1 minister : ongrondwettelijk (1).

3. Op 12/03/1950 organiseerde de regering een volksraadpleging over het koningschap van Leopold III : ongrondwettelijk.

4. Op 11/08/1950 vervangt de minderjarige Boudewijn zijn vader Leopold III als koning. De grondwet schreef voor dat de koning meerderjarig moet zijn (1).

5. Op 29/09/1991 wordt de bevoegdheid voor de wapenexport naar Wallonië overgeheveld middels de truc van de regionale ministercomités binnen de federale regering. Ongrondwettelijk (1) vermits de regering als één geheel moet functioneren.

6. Op 03/04/1990 weigert koning Boudewijn de abortuswet te tekenen. Hij wordt voor 36 uur in de onmogelijkheid te regeren verklaard. Ongrondwettelijk want niet verblijvend in het buitenland, niet ziek en bovendien had een regent moeten worden aangesteld. Conclusie : ongrondwettelijk (1). Noot : deze 36 uur werden niet gekort op zijn koninklijke dotatie.

7. Op 13/06/2010 worden ongrondwettelijke verkiezingen gehouden omdat de kieskring Brussel-Halle-Vilvoorde nog steeds niet was gesplitst, wat het Grondwettelijk Hof ongrondwettelijk had verklaard. Binnenlandminister Turtelboom verklaarde dat het onwettig verkozen parlement zichzelf vervolgens wettig kon verklaren. Protesten schreeuwde zij luidruchtig weg. Ze werd daarna persona non grata in haar eigen partij VLD.

Het ondemocratisch gehalte van België wordt voorts aangetoond door de heersende particratie (2). De politieke partijen kenden zichzelf een jaarlijkse subsidie toe van € 72 miljoen. Binnen de partijen heerst kadaverdiscipline, zodat een parlementslid werkelijk niets te vertellen heeft. Nieuwe en bijgevolg kleine partijen worden tegengewerkt door de kiesdrempel en door uitsluiting van de subsidiepot. De uitvoerende macht heeft de wetgevende macht overgenomen. Democratie in België wordt zwaar ingeperkt omwille van het status-quo tussen Vlaanderen en Wallonië. De Vlaamse demografische meerderheid werd, met medewerking van de Vlaamse politici, in een grondwettelijk corset gestoken ter wille van de Franstalige minderheid. Even vergelijken met Nederland. Partijen als de Partij voor de dieren, de partij van Thierry Baudet en ook andere komen in Nederland aan de bak, in België zouden zij geen kans krijgen door de kiesdrempel. Nederland kende bovendien wel het referendum, dat echter werd afgeschaft na de vervelende uitkomst van de volksraadpleging over Oekraïne op 06/04/2016. Nederland heeft haar eigen Vlaams Belang in de persoon van Wilders, maar een cordon sanitaire werd niet ingesteld.

Je kan zowat alle Europese landen op het democratisch rooster leggen. Is het Verenigd Koninkrijk democratisch ? Het niet verkozen Hogerhuis is een democratisch anachronisme. De regering Cameron anderzijds stond een Schots referendum op 19/09/2014 toe over onafhankelijkheid. De brexitsaga laat zien hoe de particratie er niet in slaagt samen te werken in het belang van het land. Vergelijkbare oefeningen voor Polen, Hongarije, Roemenië vallen nog teleurstellender uit.

Is de Europese Unie democratisch ? Strikt formeel gedeeltelijk wel, in de feiten duidelijk niet. Het Europees Parlement is een praatbarak. Soms manifesteert men zich tegenover de Raad van Staatshoofden en Regeringsleiders, bijvoorbeeld bij de aanstelling van Europese Commissarissen. Maar men ging klakkeloos akkoord met de uitbreiding naar Oost-Europa zonder de burger daarin te kennen. Men verklaarde de Unie neoliberaal zonder de kiezer te kennen. De E.U.laat de Europese Centrale Bank toe de politiek te dicteren middels eigenzinnige maatregelen. Men dwingt Griekenland tot zeer zware bezuinigingen om Duitse, Franse en Italiaanse banken te redden. De Europese constructie is weinig legitiem…

Het gaat niet goed met de democratie in Europa. De nationale staten uit de 19°eeuw verweren zich met wettelijke en onwettelijke middelen tegen vernieuwing. Toch is er hoop. Burgerdemocratie rukt op. En de toekomst oogt regionaal. Dat is zowel een wensdroom als een realistische voorspelling.

Noten :

(1) : Cordy, P., Sorry Leo, de grondwet is wel een vodje papier, Doorbraak, 03/06/2019.

(2) : Boutsen, B., Hendrik Vuye hard voor Belgisch kiessysteem, VRT NWS, 06/05/2019.

Herman van Schoten, Schoten, België, 20/10/2019.

Alle rechten voorbehouden : vanschotenherman@gmail.com.