Het is een eind rijden langs de
pontificale Karl Marx Allee van Berlijn, een kilometerslange avenue, ongewoon
breed, afgezoomd met eindeloze eentonige appartementsblokken, aangelegd voor
militaire parades van de DDR en voor het bij voorbaat al vieren van de
communistische eindoverwinning. Onze bestemming is nog een heel eind verder,
aan de oostgrens van de stad : het Deutsch-Russisches Museum in Karlshorst. Het
is gevestigd in de villa, die het Rode Leger innam bij de nadering van de stad,
uit oostelijke richting uiteraard. Maarschalk Zjukow richtte er zijn werkkamer
in en die is in ongewijzigde toestand te bezichtigen. Het is een ruim vertrek
met parket en houten muurbeslag van onder tot boven. Er staat een groot bureau
en daartegen een vergadertafel, comfortabel en zakelijk. Dat is het voorspel.
Nu bereiden we ons voor op de
hoofdschotel. We zijn enigszins gespannen voor een bezoek aan de zaal van de
overgave. Aan het hoofd een lange tafel met een vlaggetje per delegatie :
Amerikaans, Engels, Russisch en Frans. Aan de andere kant drie stoelen voor de
overwonnenen. Aansluitend 4 rijen dwars geplaatste tafels en stoelen voor het
gevolg. Op elke tafel karaffen en omgekeerde glazen. Een Russische film van 8
minuten heeft de plechtigheid vastgelegd. De delegaties komen binnen en
installeren zich. Maarschalk Zjukow is de gastheer, hij kijkt zelfverzekerd
rond, zonder glimlach. De overwonnenen worden binnen geleid,
generaal-veldmaarschalk Keitel heft zijn staf ter begroeting. Het is nu 9 mei
nul uur 15. Het document van de overgave telt 6 paragrafen en formuleert de
totale overgave van het Duitse Rijk en de rechtsgeldigheid van het document in
de talen Russisch en Engels. Aan de overwonnenen wordt gevraagd of zij het
document bestudeerd hebben en ermee akkoord gaan. Dat is het geval. Het
document wordt nu in vijf exemplaren ondertekend door luchtmaarschalk Tedder
van Groot-Brittanië en door maarschalk Zjukow namens Rusland. De Amerikaanse
luchtmachtgeneraal Spaatz en de Franse generaal de Lattre de Tassigny tekenen als
getuigen. Vervolgens ondertekenen namens het Duitse Rijk, met vaste hand en
zonder emotie, generaal-veldmaarschalk Keitel, generaal-overste Stumpff en
generaal-admiraal von Friedeburg. Dan verlaten de overwonnenen met gebogen
hoofd de zaal. Later zal Keitel terechtstaan voor het oorlogstribunaal van
Nürnberg. Nu biedt Zjukow een receptie aan. Men toost formeel en met neutrale
gelaatsuitdrukking, er wordt niet gelachen, de sfeer is niet ontspannen. Er
zijn geen toespraken. De oorlog is ten einde, hij kostte het leven aan 40
miljoen mensen, er waren 40 naties bij betrokken, de verwoestingen zijn
gigantisch. Er zijn nieuwe grootmachten : de VS en de Sovjet-Unie. Zjukow
verschijnt later op het jaar op een wit paard in de overwinningsparade op het
Rode Plein. Weer later valt hij in ongenade.
De uitgestrekte verdieping van het
gebouw is gewijd aan foto’s, krantenverslagen, gebruiksvoorwerpen,
getuigenissen. Het is een absolute verschrikking : uitgemergelde
krijgsgevangenen, radeloze burgers op de vlucht, standrechtelijke executies,
platgebombardeerde gebieden, de bestorming van de Reichstag, de overwinning. De
krantencommentaren zijn deels feitelijk, deels propaganda. Duidelijk is dat
propaganda aan beide zijden een krachtig wapen was, dat permanent werd ingezet.
Facsimile’s van het Duitse opperbevel illustreren de onmenselijkheid van het
Nazi-systeem : gevangen militairen en burgerlijke bestuurders moesten tot in de
laagste rangen worden terechtgesteld, ook verdachte burgers. Joden moesten
worden uitgeroeid wegens een gevaar voor de wereldvrede want die zaten nu al
achter de bolsjewistische revolutie in Rusland. De taferelen zijn hallucinant.
In Berlijn alleen wordt het aantal verkrachte vrouwen op 100.000 geschat, een
gratuite bewering want niemand heeft er een idee van. Feit is dat een aantal
vrouwen verkoos de hand aan zichzelf te slaan om zich de dagelijks verkrachting
tot wel twintig keer toe te besparen.
We leren een paar dingen bij. De
stoottroepen van het Rode Leger die Berlijn bevrijdden waren Oekraïeners en
Witrussen, gevolgd door Russen en Polen. En de geschiedenis is altijd onze geschiedenis. Zo leerden wij op
school dat de Amerikanen en de Engelsen ons hebben bevrijd en de oorlog wonnen.
De Russen stellen dat zij de Duitsers hebben vernietigd en dat het zeer lang
duurde vooraleer de Amerikanen ingingen op hun smeekbede een westelijk front te
openen om de druk op Moskou te verminderen. De Amerikaans-Russische alliantie
was allesbehalve natuurlijk. Voor de oorlog hadden de Russen om een
samenwerkingsakkoord verzocht met de geallieerden, wat werd geweigerd.
Vervolgens sloten zij een niet-aanvalspact met Duitsland. De foto daarvan toont
Stalin en von Ribbentrop. Kort daarna vielen de Duitsers Polen binnen, zogezegd
om hun landgenoten te beschermen tegen de Joodse terreur. De riskante aanval op
Rusland was dan weer ingegeven door een dringend Duits tekort aan grondstoffen
en agrarische producten. Het bleek een blunder van formaat. Volgens Hitler zou
Moskou binnen de vier maanden vallen. Goebbels bevestigde dat zijn Führer
gelijk had, maar zelf schatte hij de vier maanden als overdreven lang in.
We zijn gaar en tot weinig nog in staat.
We nemen een bus terug vol vrolijke schoolkinderen, een ode aan het leven. Maar
de geplande bezoeken aan het Stasi-museum, de Stasi-gevangenis en het
Tränenpalast worden geschrapt. Genoeg is genoeg.
Herman van Schoten, Berlijn, Duitsland, 18/12/2013.
alle rechten voorbehouden :
Geen opmerkingen:
Een reactie posten