68. MAFALDA IN MARVÃO.

Mafalda Arnauth is een fadista. Portugal heeft vele fadistas, mannelijke en vrouwelijke. Men zegt dat de mannelijke een uitvinding van Coïmbra zijn, de vrouwelijke van Lissabon.

Mafalda Arnauth is geboren op 04.10.1974. Zij was goed op weg om veearts te worden. Dan loopt zij muzikaal in de kijker. Zij brengt een jonge, spontane klank binnen in de traditionele wereld van de fado. Haar ster klimt snel. Ze combineert eigen nummers met bestaande. Ze schrikt er niet voor terug nummers van het monument Amália Rodrigues te brengen, bepaald wel een uitdaging èn risico. Mafalda Arnauth trad op in Nederland en België. Zij is een vaste waarde geworden in haar genre. Haar poëtische benadering en vernieuwende vertolking maken haar tot een atypische fadista, die er immers traditioneel voor bekend staat, zeker voor buitenlanders, enigszins zwaar op de hand over te komen. Ook niet-liefhebbers kunnen Mafalda waarderen.

Ze treedt vanavond op in openlucht boven op de rots van Marvão in de provincie Alentejo, tussen het stadje Castelo de Vide en de Spaanse grens, in de serra van Sapoio. De serra bereikt hoogtes tussen 800 en 860 m. Het volledig ommuurde Marvão steekt er bovenuit. Het dorp is, zoals wel meer het geval, gegroeid rond het kasteel, dat zowel verdedigingswal tegen Spanje als toevluchtsoord was. De oorsprong van Marvão gaat terug op Arabische bronnen. De historicus Isa Ibn Áhmad ar Rázi uit Córdoba, vermeldt in de tiende eeuw een fort genaamd Amaia-o-Monte, dat zou dateren van de eerste eeuw na Christus. Het dorp was een versterkte burcht, dat als strategisch toevluchtsoord functioneerde, onder meer bij de belegering van Badajoz in 884.

De eerste koning van Portugal, Dom Afonso Henriques, zou de burcht veroverd hebben tussen 1160-1166. In 1226 gaf koning Sancho II aan Marvão de eerste stadsrechten (carta de foral).

Marvão is in de loop der tijden ingenomen door de Fransen en de Spanjaarden en ook door onderling concurrerende Portugese troepen. De ligging, hoog boven een belangrijke doorgangsweg tussen Spanje en Portugal, was daar uiteraard niet vreemd aan.

Vandaag presenteert het dorp zich als een romantisch restant van oude muren, bewoonde huizen, publieke gebouwen, ruïnes van eeuwenlange verovering en bezetting. Smeedijzeren balkons, granieten wapenschilden, ramen in gotiek, traditioneel plaveisel, het is er allemaal. De toeristische troef is evident, gezien historie en verre uitzichten op de zeer ruime omgeving. Nobelprijswinnaar literatuur José Saramago schreef : je begrijpt dat de bezoeker, boven op het kasteel van Marvão, respectvol murmelt : hoe groot is de wereld. Er is een pousada, samengesteld uit een reeks aaneengeschakelde huisjes. Er zijn ook meerdere pensions. Beneden aan de muren, voordat je de poort binnengaat, kunnen meer dan voldoende auto’s worden geparkeerd want topdruk is het eigenlijk zelden. Er zouden nu zo’n 4000 mensen wonen, maar dat lijkt toch wat veel voor de beschikbare behuizing.

Vanavond is er een kleine kunstmarkt in openlucht. Een kunstenaar die juwelen ontwerpt, beklaagt zich over de verspilde dag. En ik houd ook helemaal niet van fado, verklaart hij als om zijn gram kracht bij te zetten. De meeste huisvlijt-kunstenaars zijn toch wel aardig en ze hebben soms erg leuke spulletjes, zoals een glasgeblazen schaaltje met opgedrukt motief, dat we gelijk kopen. Het is geen commerciële kermis, de stalletjes zijn een bescheiden eerbetoon aan deze poëtische omgeving. Ik ontmoet de baas van mijn mini-marktje uit het dorp Portagem (letterlijk : tolheffing !), een lager gelegen kruispunt van wegen. Het is een aandoenlijk dorp, met een uitstekend restaurant, waar je lekker buiten kan zitten, aan de oever van de rivier. En je hebt hier natuurlijk controle op wie de enige weg naar boven, naar Marvão neemt. De lokale middenstander begroet ons hartelijk en stelt vrouw en twee opgeschoten en verlegen dochters voor. De mensen kuieren rustig rond, maken een praatje, zoeken alvast een beste stoel uit voor het openlucht optreden.

Dan treden de begeleiders aan en spelen een openingsnummertje voor guitarra en viola. En verschijnt de zwart geklede diva. Zij zingt en het is muisstil. Dan zingt iemand aarzelend een zinnetje mee en Mafalda moedigt aan en de mensen zingen hele strofes mee. Dan brengt ze weer een stil nummer en is het weer muisstil. Zo gaat dat gestaag door, zonder spektakel, ingetogen. De avond glijdt voorbij en lost zich op in de nacht, die boven de rots blinkt uit al haar sterren. Ik ben ontroerd en pink een traan weg. Mafalda wenst iedereen een rustige nacht maar blijft niet napraten met de bezoekers. Dat doe ik wel, kort weliswaar, want de mensen verdwijnen snel. Ik loop nog even langs de verlaten stalletjes, drink nog een glaasje aan een tentje dat aan het inpakken is. Ik zet me terug voor het podium, blijf zitten en kijken. Het is goed zo. Slapen kan morgen nog. 

Een ontroerend nummer is Voor Maria. De tekst luidt vrij vertaald ongeveer als volgt :

Maria, Maria,

ik zoek je,

ik draag deze leegte

en het verlangen kleur te geven aan mijn leven,

ik wil schilderen

deze geschiedenis die ik aan het scheppen ben,

ik wil meer zijn,

mijn grootsheid bevestigen,

dichter zijn, zanger zijn, de hemel zijn

waar alles woont wat ik wil zijn

indien ik liefde zou weten te zijn.

Deze woorden, op melancholische wijze toegezongen aan de heldere hemel vol sterren, wekken magie op. De sterrenhemel als decor en eerbewijs aan deze aardse ster. Ze vallen  samen op deze stille avond, hoog boven de vlakte van de Alentejo. Door Mafalda raakt de aarde vanavond aan de hemel. Zij is een ster tussen de sterren. De hemel bestaat, vanavond, in Marvão.

Herman van Schoten, Portagem, Portugal, 09/07/2005.

alle rechten voorbehouden : vanschotenherman@gmail.com