Stephen Hawking overleed op 14/03/2018 en werd bijgezet in Westminster Abbey in Londen. Zijn buren zijn Isaac Newton en Charles Darwin. Hij was een baanbrekend natuurkundige en kosmoloog. Dankzij hem heeft de wetenschap grote vorderingen gemaakt in de kennis van het heelal. Postuum verscheen zijn laatste boek, gedeeltelijk afgewerkt door zijn familie, academische collega’s en zijn Stichting (1).
Dit laatste boek is bedoeld als vulgariserend werk over de kosmologie. De thema’s zijn de Grote Vragen, zoals : bestaat er een god, hoe is alles begonnen, is er intelligent leven elders, kunnen we de toekomst voorspellen, wat is een zwart gat, kunnen we reizen in de tijd, en andere. Hawking legt het allemaal geduldig uit, af en toe met eenvoudige vergelijkingen, maar, gezien de complexiteit van de materie, blijft het boek toch een uitdaging, waarop af en toe de tanden knarsen. Hij mag dan, naast wetenschapper, ook een begenadigd leraar zijn, het blijft moeilijke lectuur. Naarmate je meer leest over het onderwerp, kom je vanzelfsprekend dezelfde begrippen tegen, die je herkent. De herkenning geeft je de illusie van kennen, maar evengoed begrijp je er nog steeds geen bal van. Als je honderd keer zwarte gaten bent tegengekomen, ruimtetijd en singulariteit, dan denk je : o ja, dat (her)ken ik ! Zo bedrieg je jezelf, want herkennen is nog geen kennen. Nu is herhaling weliswaar goed voor het opnemen van basiskennis : taal en cijfers. Cultuurfilosoof George Steiner betoogde altijd dat herhalen en van buiten leren de geest scherpt en het geheugen vormt. Dat mag nog wel eens beklemtoond worden natuurlijk, nu de jeugd nog nauwelijks uit het hoofd kan rekenen noch spellen, maar voor begrijpen is meer nodig : een geoefend verstand en wetenschappelijke vorming.
Enkele citaten :
Als de som van positieve en negatieve energie nul is, is god niet nodig geweest om het heelal te scheppen.
Het vroege verschijnen van leven op aarde suggereert dat er een grote kans is op ontstaan van leven als de omstandigheden er geschikt voor zijn.
Geschat wordt dat rond 1 op iedere 5 sterren een aarde-achtige planeet cirkelt op een afstand van de ster waardoor op de planeet leven mogelijk zou kunnen zijn.
Een zwart gat is een ingestorte ster, bezweken onder haar eigen zwaartekracht, die ook het licht opslorpt.
Je kunt niet in een tijd voor de oerknal komen omdat er voor de oerknal geen tijd bestond. Een schepper is niet mogelijk omdat er geen tijd bestond waarin die schepper zou hebben kunnen bestaan.
Deze uitspraken zijn nog enigszins doenbaar. Maar wat te denken van deze :
Ik vond een wet volgens welke er een verband bestaat tussen de verandering in de massa van een zwart gat en een verandering in het gebied van de waarnemingshorizon. De factor van evenredigheid betreft hier een grootheid genaamd oppervlaktezwaartekracht, hetgeen een maat is voor de sterkte van het zwaartekrachtveld aan de waarnemingshorizon. Als je aanvaardt dat het gebied van de waarnemingshorizon analoog is aan entropie, dan lijkt daaruit te volgen dat oppervlaktezwaartekracht analoog is aan temperatuur.
Kijk, zo eenvoudig is het !
Over de grootorde van afstanden en snelheden doen de gegevens van Hawking je duizelen. De ontsnappingssnelheid, weg van de aarde is, is 11 km./seconde. Dit is de minimale voorwaarde voor een ruimtetuig om te ontsnappen aan de zwaartekracht van de aarde. Voor de zon bedraagt die snelheid 617 km./seconde, waardoor de aarde braaf in haar buurt blijft cirkelen. Het licht heeft een snelheid van 300.000 km./seconde, waardoor het probleemloos ontsnapt aan zon en planeten. De zon staat 149,6 miljoen km. van ons vandaan en staat zelf op 27.000 lichtjaren van het centrum van de melkweg, een van de ontelbare sterrenstelsels. Het is onvoorstelbaar. Begrijpelijk dat de primitieve mens overal de hand van goden zag.
Het heelal dijt uit aan toenemende snelheid en de sterren volgen. Gelukkig maar, stelt Hawking ons gerust ! Stel dat de sterren de omgekeerde beweging zouden maken, naar ons toe, dan zouden we er snel niet meer zijn. Maar het betekent ook dat een hele hoop sterren, die nu zichtbaar zijn, in de toekomst zullen verdwijnen achter de waarnemingshorizon. Wil je ze bestuderen, dan moet je er niet mee wachten !
Allemaal goed en wel, maar dat uitdijen ? Je stelt je het heelal bijvoorbeeld, heel simplistisch, voor als een tweedimensionele cirkel, die groter en groter wordt. Maar wat was er op de plaats voorbij die cirkel voor hij uitdijde ? En de bewering dat iets ontstaat uit niets ! Wat is niets dan ?! Is niets ook iets ? Alweer simplistisch : stel je een lege kamer in een huis voor. Je doet de deur op slot en komt na drie maanden terug. Wat stel je vast ? Er is stof gevallen, uit het niets ! Maar met deze primitieve vergelijking heb je nog geen beter begrip, zodat je de big bang en aanverwante inzichten aanneemt op gezag van, met name van Stephen Hawking. Het is dus in zekere zin geloven !
Het heelal is fascinerend. En Hawking is een begenadigd wetenschapper èn leraar. Maar het is verdorie moeilijk, algemene ontwikkeling en een portie logisch denken zijn niet voldoende om te kunnen volgen. Zouden de media hier geen opvoedende rol kunnen opnemen ?
Het meest relevante hoofdstuk voor ons, stervelingen, is getiteld Zullen we overleven op aarde ? Hawking, ofschoon optimistisch van nature, is pessimistisch. De grootste dreiging is de inslag van een planetoïde. Op de tweede plaats de klimaatverandering, als die op hol zou slaan. En wat zeker te verwachten is, althans binnen de duizend jaar, is genmodificatie, waardoor supermensen ontstaan, dat is door wet noch moraal tegen te houden.
Hawking ten slotte heeft ook humor. Een grappige limerick :
There was a young lady of Wight
Who travelled much faster than light.
She departed one day
In a relative way
And arrived the previous night.
Steve Hawking was een uitzonderlijk mens. Hij werd als het ware aangeraakt door de goden : een tik van genialiteit en een tik van invaliditeit. Om het in zijn sfeer te zeggen : verstandelijk kwam hij in de buurt van de nieuwe mens, genetisch verbeterd dus, maar lichamelijk bleef hij zwaar achter.
Noot :
(1): Hawking, S., De antwoorden op de grote vragen, Spectrum, 2018.
Herman van Schoten, Lagos, Portugal, 19/01/2019.
Alle rechten voorbehouden : vanschotenherman@gmail.com.
Geen opmerkingen:
Een reactie posten