De corona-pandemie wordt maar half en half bestreden wegens te weinig draagvlak. Je ziet het in zowat alle westerse landen. Bij de eerste golf kon men niet snel genoeg de teugels vieren. Economische overwegingen wogen begrijpelijkerwijze zwaar door. Je kan het als overheid niet maken meer economische schade aan te richten dan strikt noodzakelijk. Maar regeringen voelen zich eveneens zwaar onder druk gezet door het draagvlak.
Wat is dat eigenlijk, draagvlak ? Het is de mate aan maatschappelijke ondersteuning van iets of iemand. Voorbeeld : het aantal mensen in een dorp is bepalend voor de instandhouding van voorzieningen zoals school, post, winkels. Een zanger, voetballer of politicus verhoogt zijn aanzien naarmate hij populair wordt, zijn maatschappelijke status neemt toe. Zijn mening wordt zelfs gevraagd in materies waar hij geen knijt verstand van heeft. Hij heeft draagvlak !
Draagvlak speelt een belangrijke rol in een democratie, veel minder in een dictatuur. Een dictator kan slechts ten val worden gebracht door een aanhoudende en algemene opstand, maar er gaat ontzettend veel energie in zitten en de protesterende bevolking moet onderdrukking vrezen, voorbeelden genoeg. Zonder algemene mobilisering door de bevolking doet de dictator zijn zin. Dat is volstrekt anders in een democratie, waar de meerderheid beslist tegen de minderheid in, althans in theorie.
Burgerlijke vrijheden zijn wellicht het beste voorbeeld van algemeen draagvlak. De burger heeft zijn vrijheid gekregen en is niet meer bereid ze af te staan. De manifestaties tegen de coronamaatregelen in meerdere landen zijn er een voorbeeld van.
Het gebrek aan draagvlak heeft dan weer tot gevolg dat logische of maatschappelijk wenselijke beslissingen niet worden genomen. Ook hier voorbeelden zat. Met name de afschaffing van het koningshuis en de erkenning van godsdiensten. Wat hebben de beide van doen in een democratie ? De republiek is de vanzelfsprekende democratische staatsvorm. Godsdienstvrijheid staat buiten kijf - mits binnen de grondwet - maar erkenning van godsdiensten is arbitrair en niet erkende godsdiensten zouden discriminatie kunnen inroepen. Bovendien behoort de Staat neutraal te zijn, daarom geen subsidiëring. De Franse laicité is de democratische norm. Maar nu de realiteit op het terrein. Er is wellicht geen democratische meerderheid om koningshuis en erkenning van godsdiensten af te schaffen. Ook een onafhankelijk Vlaanderen botst op onvoldoende draagvlak. Een referendum zou geen gelopen koers zijn.
Het draagvlak is bijgevolg geen logische maar een emotionele aangelegenheid. Pas wanneer de bevolking emotioneel zwaar wordt geraakt, komt zij in beweging, zie de – uiteraard terechte – witte mars op Brussel naar aanleiding van de moorden door Marc Dutroux. Klimaatmarsen en andere acties worden dan weer slechts gesteund door een minderheid, daarom dat de politiek ze tracht te negeren of in te kapselen.
Politici nu zijn een ras apart, zij verzinnen retorische trucs bij de vleet om te ontsnappen aan verantwoordelijkheid. Klassiek zijn liegen, eenzijdig positief voorlichten, naar de mond praten, beloven en anders handelen. Zij peilen voortdurend naar het draagvlak voor hun politieke standpunten en beslissingen. En vooral ook het draagvlak voor zichzelf, hun mate aan populariteit. Kranten publiceren lijstjes van de meest populaire politici. Stijgen of dalen op dat laddertje kan de politieke ambities maken of breken. Er was altijd al een zeker wantrouwen in de politieke klasse, momenteel is dat wantrouwen vrij algemeen. Met de woorden van een van hen, Yves Leterme : wie gelooft die mensen nog ?
Voormalig bevoegd minister Ben Weyts stopte het plan voor rekeningrijden in de diepvriezer wegens onvoldoende draagvlak. Het was toevallig in de aanloop naar verkiezingen. Hij verklaart dat hij vooral een diplomaat is, lees : hij steekt zijn nek niet uit.
Politica Valerie Van Peel is voorstander van gemeenschapsdienst voor leefloners, om hen terug vertrouwd te maken met de arbeidsmarkt. Zij is echter tegen een algemene verplichting voor alle jongeren met als doel aankweken van burgerzin. Zij stelt : er is geen draagvlak.
Een schokkend misbruik van het begrip draagvlak beleven we in de coronacrisis. Alleen met de rug tegen de muur beslissen overheden over maatregelen om een coronaramp af te wenden. Dat is nog begrijpelijk, gezien economische en maatschappelijke gevolgen. Maar de Belgische regering maakte het wel heel erg bont door een adviesgroep van virologische experten te vervangen door een gemengde adviesgroep van virologen en draagvlakfiguren als gezondheidseconoom Annemans, klinisch psychologe Arian Bazan en Vinciane Morel namens de evenementensector. Het gewicht van de virologen moest worden afgezwakt, de klemtoon verschuift naar maatschappelijke aanvaarding. Een triest zwaktebod, de politiek verschuilt zich achter het waargenomen draagvlak. Viroloog Marc Van Ranst is kwaad. Hij twittert : een epidemie die exponentieel groeit + versoepelings-mindset bij beleidsmakers, adviesorganen en bevolking + politici die afgeleid zijn door een regeringsvorming in slow motion = een recept voor een ramp. Hoog tijd voor actie, verdorie !
Hij heeft gelijk. Bescherming van leven is de eerste verantwoordelijkheid van de overheid. Met de verslapping van de adviesraad verschaft men zich een alibi om af te buigen naar het Zweedse of Nederlandse coronamodel. In die landen wordt openlijk betoogd dat x-aantal doden een aanvaardbare maatschappelijke tol is. Zelfs kon je ergens lezen dat die doden toch maar maatschappelijk onnuttigen zijn. Als er draagvlak voor bestaat, dan moeten we die oudjes maar opofferen. Niet meer of minder dan een publiek standpunt dat Beschaving in de vriezer zet ten gunste van Geld en dat wordt nog gepubliceerd ook… Nederlands eerste minister Rutte lanceerde het begrip groepsimmuniteit, hilarisch ware het niet zo tragisch èn cynisch.
De kwestie van bestrijding van het virus laat zich niet vangen in een democratisch compromis of een poldermodel. Er is eensgezinde actie nodig tegen de vijand. Helaas voor de westerse democratie is dat moeilijk. Burgers willen inspraak, politici vrezen het draagvlak. In landen als China of Zuid-Korea kan men drastisch optreden van bovenuit, de bevolking moet mee, willen of niet. Dat is in een westerse democratie moeilijk, niet onmogelijk, maar het vereist moed, staatsmanschap dus. Er is behoefte aan politici die niet slechts hun (partij)macht tonen, maar gezag uitstralen, dat noemt men leiders. We hebben niet een te veel aan democratie, maar een verkeerd begrepen democratie. Zowel bevolking als overheden aanzien democratie als synoniem van - vooral materiële - vrijheden, veel minder als verantwoordelijkheid. Als democratische vrijheden betekenen dat je het ego van de bevolking permanent moet pamperen, dan verwordt tolerantie tot permissiviteit : iedereen zijn goesting geven. Dat is democratische diarree.
Van de Romeinse redenaar Cicero is deze uitspraak tot ons gekomen : Silent enim leges inter arma = in oorlogstijd zwijgen de wetten. Dat nu is hier van toepassing. De luide roepers en protesteerders zijn onnozele halzen want ons niveau aan democratie zal niet toelaten dat daarvan misbruik wordt gemaakt. Een dictator maakt volstrekt geen kans, volmachten zijn een hoge uitzondering. Gezondheids- en gedragseconomen gedragen zich in deze als demagogen. Zij strooien nog meer zand in de motor, hebben zij een wetenschappelijke meerwaarde ?
Draagvlak is een democratische verworvenheid. Maar is in de praktijk te vaak een alibi voor het ontwijken van verantwoordelijkheid. Het belang dat eraan wordt gehecht in combinatie met de protesten tegen de coronamaatregelen illustreren het overwicht van rechten op plichten. Daarover later een bijdrage.
Herman van Schoten, Schoten, België, 19/09/2020.
Alle rechten voorbehouden : hermanvanschoten@gmail.com.
Geen opmerkingen:
Een reactie posten