Dwarsliggers houden de sporen recht. In letterlijke zin dan, want figuurlijk is het eerder het omgekeerde. Dan heb je het over activisten en een bepaald slag filosofen. Dwarsdoeners worden gezien als karakterieel gestoorden, dwarsdenkers als wereldvreemde theoretici, die zich uitleven in dikke boeken, die niemand leest. Dat laatste is niet waar, ze verkopen als zoete broodjes aan een internationaal publiek, waarvoor ze de wereld rondreizen. Hun denken is disruptief. In combinatie met hun populariteit bij gestudeerde jongeren vormen ze een potentieel gevaar voor de politieke status-quo. Op hun manier zijn het rocksterren.
Alain Badiou is er zo een. Hij is marxistisch filosoof. Hij trekt volle zalen van vooral een jong publiek. Hij was in Antwerpen. Hij heeft de pose van een Socrates, ziet zich verplicht om de jeugd te corrumperen met ideeën. Jong van geest alleszins, ondanks zijn 82 jaar. Hij houdt zijn toehoorders voor te breken met tradities en met de gevestigde orde. Dat is echter uitermate moeilijk, want de Markt is dominant en recupereert alles, zelfs kritiek. Voorbeeld uit de muziek : rap, aanvankelijk protest en nu een commercieel product. Uit de voeding : biologische producten en halal. Uit de wereld van het transport : eco-auto’s, hoe verzint men het ! We leven schijnbaar gelukkig want in een comfortabel huis, met onvergetelijke vakanties en een reeks gelijkgezinde materialistische vrienden. Zo wiegen we onszelf in slaap. De juiste leefregel : laat je niet kisten, verander de regels ! Revolutie echter is niet het middel want dan krijg je een dictatuur van iets anders. Het gaat volgens Badiou om kleine dingen zoals bijvoorbeeld het afdwingen van een referendum over de privatisering van de Parijse luchthavens. Meebesturen van onderuit, al zegt hij het niet zo. Ten slotte is dat de ware geest van het communisme. Trap niet in de val, zegt hij, van je tegenstanders, die het als scheldwoord gebruiken (Bart De Wever, nvdr). Regenten zijn als de dood voor de macht van het volk, daarom wijzen zij referenda af en houden het bij een beperkt soort inspraak, die zij altijd nog kunnen manipuleren. Verkiezingen met een onwillig resultaat zijn hen een doorn in het oog. Voor Badiou is de strijd van mannen en vrouwen, hetero- en homoseksuelen, nativisten en vreemdelingen allemaal hetzelfde. Het is Iedereen Samen Tegen Het Kapitaal. Het kan op extatisch applaus rekenen, het zijn ten slotte nog jonge mensen met dromen over een ideale wereld.
Susan Neiman is een Amerikaanse verlichtingsfilosofe, die, na de verkiezing van Trump, de Duitse nationaliteit aannam. Ze leidt het debatcentrum Einstein in Potsdam. Ze waarschuwt voor de politieke partij AfD, maar stelt dat het gevaar beperkt blijft omdat de Duitsers een apart zintuig hebben ontwikkeld voor rechtsextremisme en antisemitisme. Eerbied, hoop, solidariteit zijn waarden, die in Europa tot volle bloei zijn gekomen. Europeanen moeten daar fier over zijn in plaats van zich alleen maar te schamen over het kolonialistisch en nazi-verleden. Als ze het in Amerika heeft over arbeidsrechten en gezondheidszorg, kijken de mensen haar aan alsof Europa het aards paradijs is. Ze waarschuwt voor nationalisme. Identiteitspolitiek is nochtans een reactie op het verschrikkelijke consumptie-universalisme. Bij de Universele Verklaring van de Rechten van de Mens ging het om individuele rechten. Nu draait alles om behoeften, van smartphone tot Amazon. Actief burgerengagement is vervangen door passief consumentengedrag wereldwijd. Het stamdenken is dan ook een reactie op de gelijkschakeling van culturen door de Markt, die gladgestreken, identieke consumenten wil. Ook het publieke debat is voorspelbaar hetzelfde, het heeft plaats binnen hetzelfde afgebakende speelveld, dat de media toelaten, met altijd dezelfde sprekers en gasten op tv bijvoorbeeld, die in hun eigen woorden altijd weer hetzelfde prefab-verhaal herhalen van de Markt en niets dan de Markt. Het huidige stamdenken werd nota bene in gang gezet door de emancipatiebewegingen. Iedereen geëmancipeerd in het eigen hokje : vrouwen, homo’s, vluchtelingen, nieuwkomers. Ooit noemde men dat apartheid.
Boaventura de Sousa Santos is een socioloog uit het Portugese Coïmbra. Hij argumenteert met historische argumenten. Europa is het meest gewelddadige continent. In de 20° eeuw doodde dit continent 78 miljoen mensen. Vervolgens kwam de bezinning. Europa ontwikkelde zich tot bakermat van mensenrechten en van de liberale democratie. Het kapitalisme liet dit toe wegens de Koude Oorlog. Men wilde aan de communistische tegenpartij zijn materiële en geestelijke suprematie tonen, dat was de grondgedachte achter het Marshallplan. Na de val van de Muur is er echter geen tegenstander van formaat meer. Toen kreeg het neoliberale denken vleugels. Sociale verworvenheden werden en worden afgebouwd, de burger moet terug zijn plaats kennen, zijn rechten verschrompelen onder het dictaat van schaalvergroting en internationale concurrentie. Privatisering is het ideale vehikel om de burger terug in zijn kot te krijgen. Verkiezingsresultaten worden becommentarieerd vanuit de Beurs en afgestraft met hoge rentes, als de kiezer zich niet voegt. In werkelijkheid gaat het om 5 grote investeringsfondsen die de wereld beheersen. Resultaat bij de burger is verbittering, die algemener wordt naarmate de crisissen zich opvolgen, vandaar het succes van extreem rechts. Zijn eigen land, Portugal, geeft hoop. De linkse coalitie van António da Costa werd door rechts smalend geringonça genoemd, een zootje. Costa maakte er een geuzennaam van. Zijn eerste begroting uit 2016 kreeg de zegen van de kredietbeoordelaars en sindsdien spreekt hij triomfantelijk van het kabinet geringonça triple A ! Politieke vernieuwing van de eerste orde, dankzij het pact van de aartsvijanden socialisten en communisten, met de smeerolie van het Linkse Blok van de zusjes Mortágua en de mediagenieke Catarina Martíns ! Financieminister Centéno schopte het zelfs tot voorzitter van de eurogroep ! Portugal heeft laten zien dat het neoliberalisme een leugen is, aldus deze bevlogen socioloog ! Echter : de gemiddelde Portugees deelt zijn enthousiasme over de Portugese politiek hoegenaamd niet…
Thomas Piketty is een Frans econoom, die met historisch onderzoek de fabels van het neoliberalisme ontmaskert. Meer groei leidt niet tot meer gelijkheid, maar tot minder. Begin 21° eeuw zijn een groot aantal landen terug op het ongelijkheidsniveau van einde 19° eeuw. De rijkste 2153 burgers bezitten meer vermogen dan de armste 4,6 miljard mensen. Het roofkapitalisme is volop terug. De neoliberale politiek versmalt democratie tot het beheer van de winkel, visie is overbodig, de burger moet beseffen dat hij het goed heeft in de beste der werelden en marktwerking zal uiteindelijk aan iedereen ten goede komen. Maar dat is buiten Piketty gerekend ! Data-analyse en mathematica laten de economische problemen van deze tijd zien : groeiende ongelijkheid, belastingontwijking en doorgeschoten macht van de aandeelhouders. Dat moet je willen onderzoeken ! Met name Amerikaanse economen versmallen alles tot de Markt, waardoor zij wiskundige modellen loslaten op geïsoleerde producten, zoals de verpakte rommelhypotheken. Franse economen kijken breder, sociaal-historisch met name en zijn daardoor superieur aan de Amerikaanse rekenaars en zij kennen bovendien ook hun wiskunde ! In Frankrijk heeft de econoom van oudsher weinig prestige, hij wordt gezien in de categorie van bedrijfskundigen en marketeers. Piketty demonteerde de illusies van de bankiers en van die economen, die de Markt verabsoluteren omdat er zogezegd geen alternatief is. Hij reikt in zijn boeken de woordenschat aan, die het progessieve politici mogelijk maken in te gaan tegen de vermarkting van alles en iedereen. Een voorbeeld uit zijn onderzoeken. De groeivoet van de beloning van de factor kapitaal valt steevast hoger uit dan de groeivoet van de betroffen economie, waardoor inkomens- en vermogensverschillen vanzelf blijven toenemen. Een tweede voorbeeld : inkomens- en vermogensongelijkheid zijn geen onvermijdelijk natuurfenomeen. Tijdens de eerste naoorlogse decennia paste de V.S. een belastingtarief tot 80 % toe op de grootste inkomens, terwijl de groei merkelijk hoger was dan na de belastingverlaging onder president Reagan. De linkse intelligentsia krijgen een dreun om de oren. Als zij de klassenstrijd tegen de kapitalisten niet hadden verruild voor de identiteitsstrijd van minderheden, zou de huidige dominantie van het neoliberale model niet de gekende vormen hebben aangenomen. Identiteitspolitiek is een handig instrument voor een verdeel- en heersstrategie. De linkse milieupolitiek is in hetzelfde bedje ziek. Het zal subsidies voor rijken toekennen (Tesla) en straffen voor armen (dieseltaks). Piketty heeft het grote voordeel van wiskundig onderbouwde inzichten in de geschiedenis van de economie.
Gemeenschappelijk aan deze denkers is hun universele invalshoek. Alle mensen zijn gelijkwaardig èn gelijk. De strijd gaat tussen de Massa en de Macht. Ze zijn daarom vanzelf internationalist en bijgevolg voorstander van open grenzen. Hebben ze gelijk of is het fraai verpakte retoriek ?
Hun analyse is klassiek marxistisch : allen tegen het kapitaal. De wereld ziet er echter anders uit dan toen. Het elitaire egoïsme van de heersende klassen was er inderdaad altijd doorheen de geschiedenis, maar het kan het huidige en toegenomen identiteitsdenken niet verklaren. Stamdenken vandaag is een reactie op een recente evolutie : de technologische revolutie, die handel en transport over de hele wereld makkelijk heeft gemaakt en aldus de globalisering op gang heeft gebracht. Globalisering vereist afzetmogelijkheden van dezelfde massaproducten aan consumenten met dezelfde behoeften. Globalisering bedreigt bijgevolg het eigene. Open grenzen zijn er een bijproduct van, met een vloedgolf aan nieuwkomers met een andere cultuur, die ze ook nog luidruchtig opeisen. De burger voelt zich bedreigd tot in zijn eigen straat. Identiteitsdenken is dan ook de ultieme verdedigingslijn tegen het multiculturele dictaat, dat een ideologische legitimering geeft aan de economische globalisering. Globale afzetmogelijkheden sporen immers niet met eigenheid en grenzen zijn hinderlijk, weg ermee en weg met eigen wetgeving en reglementen in elk land, dat je doorkruist. Het fascistische verwijt, dat fanaten van de open grenzen met opgeheven vinger toesturen aan de gewone burger, revolteert die burger, hij antwoordt dwars in het stemhokje. Die breuklijnen worden onder de mat geveegd door de politieke klasse, die, van extreem links tot centrumrechts, de loper uitlegt voor de agenda van de multinationale ondernemingen. Extreemrechts vangt het ongenoegen en geeft er een discriminerende draai aan, wat dan weer als alibi wordt gebruikt om hen te marginaliseren in een cordon sanitaire.
Piketty springt eruit. Hij kan de roofkapitalist intellectueel en cijfermatig aan, met wiskundige analyse van de geschiedenis van het kapitalisme. Hij is een ideoloog die ook tanden heeft. Maar de roofkapitalist heeft vele bondgenoten, politieke handlangers en slippendragers in de media, die plichtig zijn aan sponsors en reclamemakers. Bij de in beginsel niet-commerciële VRT tref je dan weer een lading politiek correcte journalisten, die kritisch doen op de persoon van hun doorgaans braaf geselecteerde gasten, maar even braaf binnen de afgebakende ideologische ruimte blijven. Piketty mist bijgevolg invloedrijke bondgenoten, infuencers zogezegd. Wil hij meer dan sluitende analyses maken, dan zal een hergroepering van Links rond rationele doelen noodzaak zijn. Dan moet hij politiek actief worden en moeten de progressieve politieke partijen weg uit hun berusting in het fatalisme van de bankier. En moeten de hardleerse ideologische roepers van links weg, zie Neiman. In hun effecten - open grenzen - gedragen zij zich als propagandisten van het systeem dat ze bestrijden. Dat zijn nogal wat voorwaarden. Bovendien : is de burger-consument eraan toe ?
Je kan hoopvol zijn. Hoop is niet het privilege van naïeve optimisten, ook nuchtere realisten kunnen hoopvol zijn. De hoop is gevestigd op burgerdemocratie, niet van links en niet van rechts, maar van de burger uit de Volksstraat. De klassieke deelname van de burger aan de politiek verliep traditioneel langs het middenveld van partijen, vakbonden, ziekenfondsen en verenigingsleven. Men noemde het de mars doorheen de Instellingen. Uiteindelijk werd de burger ingepast, zijn veren werden systematisch geknipt tot hij weerloos werd. Nu tekent zich stilaan een andere mars af, naar de Macht via mee besturen in concrete dossiers. Badiou citeert het niet gerealiseerde voorbeeld van de Parijse luchthavens, in Vlaanderen is het Oosterweeldossier (= groots mobiliteitsplan) een gerealiseerd geval, waarin de politiek van onderuit gedwongen werd ernstig bij te sturen (al speelde ook enig eigenbelang van actievoerders mee). Het lijkt een levensvatbaar alternatief met internationale dimensies. Er komen zelfs antikapitalistische banken !
In politieke zin beleven we een verwarrende en ongewoon spannende tijd ! Maar de burger, die de democratie van onderuit vorm moet geven, verdient een klets om de oren. Hij keert zich vol bitterheid af van de politiek, welnu, hij heeft ongelijk, hij moet leren zich actief te bemoeien. Want anders blijft de politieke klasse haar zin doen. Emancipatie is niet luid roepen en je comfortabel installeren voor de tv, maar je informeren en bewust stelling nemen. Emancipatie en burgerzin leunen nauw aaneen, je moet er een inspanning voor doen. Je aanvoelen vanuit de buik is een begin, maar kan maar handen en voeten krijgen mits je je permanent informeert en bewust kiest en actie onderneemt.
De burger die zich gekrenkt voelt heeft huiswerk te doen.
Herman van Schoten, Schoten, België, 06/06/2020.
Alle rechten voorbehouden : vanschotenherman@gmail.com.
Geen opmerkingen:
Een reactie posten