…als je niet leuk bent. Een mededeling die ertoe doet. Ik trof de zin aan in een roman en greep terstond pen en papier om hem te noteren. Natalia Ginzburg (1)! Een zin die aangrijpt en die je niet zomaar verzint. Het moet een zin zijn die zij zelf heeft opgevangen en genoteerd. Want schrijvers verzinnen maar weinig, laten we zeggen een kwart en de rest is opgetekend in dunne notaboekjes en zijn flarden van gebeurtenissen waar ze bij waren, langdurig of terloops. Daarom zijn literaire boeken autobiografisch, daarvan mag je vrij zeker zijn. Zelf heb ik ook een resem notaboekjes en ik koop er elk jaar bij, ofschoon ik ze halverwege alweer weg leg. Bij elke uitstap immers hoort een nieuw boekje om te noteren, zodoende. Soms vermaant mijn echtgenote me om niet te zichtbaar van alles op te schrijven, wat zouden de mensen er wel niet van denken, vooral in restaurants en op feestjes. De boekjes zijn nuttig, waar zou ik anders al dit geschrijf vandaan halen ?!
Ik was altijd al weg van Natalia Ginzburg, maar mijn echtgenote niet. Ze vindt haar best een goede schrijfster, maar ze schrijft zo staccato, zegt ze. Daarom las ik opzettelijk een hoofdstuk opnieuw, om dat staccato op te sporen maar ik vond het niet. Ik weet ook niet wat ze ermee bedoelt. Het is een spijtig meningsverschil want ze is niet alleen mijn echtgenote, maar ze leest ook veel en kent er best wat van. Maar onze voorkeuren in leesboeken verschillen. Daarom gaat er op reis ook niet een enkelvoudige voorraad aan boeken mee, maar twee verschillende ! Ze leest mijn boeken niet en ik niet de hare. Toch komen we goed overeen. En over een e-reader zijn we het grondig eens : niet ! in huishoudelijk opzicht zijn er nog meer verschillen. Zo eet ik graag spruiten en zij niet en zij lust broccoli, mijn hemel… In een huwelijk kan je dus verschillend zijn en toch goed samenwerken.
Natalia Ginzburg ! Ik maakte met haar kennis met haar roman Zo is het gebeurd. Daarna volgde De stemmen van de avond. Hoe het kwam, is moeilijk te vatten, het klikte gewoon, zoals men zegt als men het niet beter gezegd krijgt. Het is niet een bepaalde stijl, sentimenteel bijvoorbeeld of Hollands nuchter. Het is ook geen geflirt met taal, zoals in de Franse nouveau roman. Dat was iets zoals de nouvelle cuisine, veel tierelantijntjes en weinig eten. Hoewel, Tropismes van Nathalie Sarraute maakte indruk, het had wel degelijk inhoud en het was zo herkenbaar.
Het is een sfeer, laat me het daar maar op houden. Natalia Ginzburg neemt je mee naar Italië en dompelt je onder in het familieleven, waar je geen notie van hebt als je op hotel of appartement gaat. Haar stijl past erbij, lange zinnen, meanderend zoals de zondagse familielunch, en ze houden je vast als in een web. Je moet wel bereid zijn om je eraan over te geven, het zijn geen romans, die je even vlug uitleest op een vluchtje naar een vakantiebestemming. Voor romans als deze moet je rust hebben, de rust moet in je zitten. Dat herken ik. Ik maakte het immers al mee, lang geleden. Vijftien of zestien jaar of zo was ik en het sneeuwde de hele kerstvakantie en rond de kerstboom las ik in een ruk een kanjer van Dostojewski uit. Je was er de hele dag mee bezig, zelfs onder het eten en je vroeg je af welk personage uit het boek je wel niet geweest zou zijn, als je toen geleefd had. De roman slorpt je op in een leven buiten de werkelijkheid. Een schrijver die daartoe in staat is, die kan wat.
Het eigenaardige is dat de personages van Natalia Ginzburg tegelijk eenzaam zijn en een familieleven delen. Zou dat de condition humaine van ons allemaal zijn ? Het is in de grond diepmenselijk wat ze schrijft, het is niet zo maar een aflevering van een familiekroniek.
Maak je nuttig als je niet leuk bent. Het is een knoerharde gedachte. Hebt u ooit al aan iemand gezegd dat-ie niet leuk is ? Dat zijn dingen die je kan denken, maar die je niet zegt. Sommige mensen overschrijden deze omgangsvorm, zij zeggen het wel. Stel je niet aan, wie denk je wel dat je bent, jij comediant, sukkelaar, hatelijk dat jij bent, de pot op jij ? Uitspraken die doorgaans in een opwelling of in woede naar de ander toe worden geslingerd en waarvan je achteraf spijt hebt dat je ze niet hebt ingeslikt.
En dan dat nuttige. Dat is de doodsteek. Het komt erop neer dat je geen knip voor je neus waard bent. Doe dan toch iets, want het allerminste dat je zijn kan, leuk dus, dat ben je niet en doe dan tenminste iets om je bestaansrecht te verantwoorden. Je was beter niet geboren, daar komt het op neer.
In de buitenwereld moet je vaak hard zijn. Om jezelf te beschermen en je belangen veilig te stellen. Niet met je laten sollen, laten zien dat je er staat. Maar in het menselijk leven ligt het gevoelig. Het is het permanent zoeken van een evenwicht tussen toenadering en je grens afbakenen, je beschikbaar stellen zonder over je heen te laten rijden. Een delicate oefening die kan uitmonden in levenskunst. Natalia Ginzburg had dat in zich, althans als schrijfster, want privé ken ik haar uiteraard niet. Uit haar biografie kan je afleiden dat zij een groot hart had. Ze volgde haar man in ballingschap wegens zijn clandestiene strijd tegen het fascisme. Hij overlijdt in de gevangenis. Vrouwen hebben dat, zich opofferen voor man en kinderen. Een grote kwaliteit, waarvan mannen wel eens misbruik maken. Ondanks de harde politieke tijd waarin ze leefde, ontwikkelde ze zich als tegelijk fijngevoelig en fijnbesnaard, nuchter en realistisch. Ze wist wat woorden doen kunnen.
Woorden kunnen zoetzacht en keihard zijn, kunnen helen en kwetsen. Het leren beheersen van dat gamma vergt een half leven tot een leven. Hoever staat u ?
Noot :
(1) : Ginzburg, N., Al onze gisterens, Meulenhoff, 1952, 2001, 2018.
Herman van Schoten, Lagos, Portugal, 20/01/2020.
Alle rechten voorbehouden : vanschotenherman@gmail.com.
Geen opmerkingen:
Een reactie posten