169. VLAAMSE CANON.

In de startnota voor de vorming van een Vlaamse regering 2019 is sprake van een Vlaamse geschiedeniscanon.

De startnota : Om het identiteitsbesef van de jongere generatie te bevorderen, stellen we in navolging van Nederland een Vlaamse canon op, een lijst van ankerpunten uit onze Vlaamse cultuur en geschiedenis, die Vlaanderen als Europese natie typeren en die onze leerlingen op school en nieuwkomers in onze inburgeringscursussen moeten kennen.  

Het is dus afgekeken van Nederland, waar de canon in 2006 het licht zag en dat is een vaststelling van enige betekenis. Identiteit leeft meer in Nederland dan in Vlaanderen. Dat merk je in Nederland, op tv en bij Nederlanders in den vreemde.

Net als in Nederland zorgt ook hier de canon voor discussie. De VRT zette gelijk de toon door een bevriend historicus in de studio te halen : Karel Van Nieuwenhuyse. Deze verklaarde dat een canon historisch geen steek houdt. Een canon immers vertrekt vanuit hedendaagse ideeën en we gaan die vervolgens terugprojecteren op het verleden. Geschiedenis is een aaneenschakeling van feiten en toevalligheden en wordt geïnterpreteerd vanuit het kader van de samensteller. Het wordt noodzakelijkerwijs een interpretatie vanuit deze eeuw.

Je kan de redenering van deze professor volgen. De Belgische onafhankelijkheid in 1830 bijvoorbeeld werd bejubeld in de lessen geschiedenis uit mijn jeugd. Van enige situering vanuit de Franse, Nederlandse en Vlaamse belangen was geen sprake. Deze professor blijkt nu van mening te zijn dat het nu eenmaal niet anders kan en dat subjectiviteit het eerste kenmerk is van geschiedschrijving. Welnu, als deze professor consequent is, neemt hij ontslag vermits zijn vak zinloos is en moet worden afgeschaft, klaar, toch ?!

Van Nieuwenhuyse betoogt verder dat de Nederlandse canon tot commotie heeft geleid en tot op vandaag voor discussie zorgt. Hij besluit hieruit dat een canon onwenselijk is. Het lokt debat uit en dat is gevaarlijk, code rood ! Wat een onzin, debat bewijst net het succes van de canon ! Een politiek correcte kramp ?

Dan verscheen Bruno De Wever in de media. Hij is van een aanzienlijk intellectueel kaliber en niet bepaald mediageil. Hij werd door de media gevraagd omdat hij de geleerde broer is van NVA-leider en Antwerps burgemeester Bart, die het idee canon lanceerde. En kritiek van de ene op de andere broer is spek voor de commerciële bek van de media. Broer Bruno veroordeelde eveneens het principe van de canon. Vakdidactici geschiedenis zijn uitgesproken tegenstander van zo’n canon. De politieke instrumentalisering van de geschiedenis om de Vlaamse identiteit te ondersteunen is een bar slecht idee. Geschiedenis is geen rechte lijn. Ze bevat doodlopende straatjes en laat verschillende lezingen toe naargelang van het perspectief. Dat proberen we alle toekomstige geschiedenisleraars met hand en tand uit te leggen. Inhouden uit het verleden opleggen staat haaks op historische kennis. Het is toch raar dat politici zich bezighouden met de inhoud van een vak. Voor wiskunde doen ze dat toch niet?

Merkwaardig. Broer Bruno gaat er vanuit dat de canon haast per definitie een partijpolitiek doel dient. Nederland toonde aan dat je daaraan kan ontsnappen, mits je het goed aanpakt en daarop kom ik straks terug. Bruno De Wever maakt ook nog een kwalijke denkfout. Waarom bemoeit de politiek zich met mijn vak geschiedenis, vraagt hij zich af, en niet met de inhoud van het vak wiskunde ?! Wel, hm, hooggeleerde heer, wiskunde is wetenschap bij falsifiëring van voorlopige resultaten door wetenschappers, menswetenschappen bij…consensus !

Joost de Vries (1) heeft een origineel maar desalniettemin al evenzeer vals argument tegen de canon. Als voorbeeld citeert hij de Nederlandse VOC (=Vereenigde Oostindische Compagnie), die voor sommigen staat voor heroïsche handelsdrift, voor anderen voor slavernij en kolonialisme. Zijn conclusie : Een objectieve vaststelling van de wereld zoals in een canon vinden we ongewenst, want we zijn de wereld als steeds subjectiever gaan beleven. We willen niet iedereen zien, we willen vooral onszelf zien. Kortom, ieder zijn persoonlijke canon ! Begrijp ik deze journalist goed als ik stel dat je het (doorgeschoten) individualisme moet zien als maatstaf voor je handelen ? Debat en confrontatie van ideeën zijn bijgevolg overbodig en schadelijk, want ieder zijn mening, toch ? Wat nu is, hoe scheef ook, is de norm voor de toekomst ? Je kan ook omgekeerd redeneren ! De behoefte aan een gemeenschappelijke geschiedeniscanon is precies ontstaan door het geërodeerde gemeenschapsgevoel. Ondanks het merkwaardig aantal burgers, die aan vrijwilligerswerk doen, heb je toch het aanvoelen dat een tandje moet worden bijgestoken om het evenwicht individu – samenleving te herstellen. De verhouding rechten/plichten zit scheef, dat verklaart zelfs CD&V-politica Hilde Crevits over nieuwkomers. Ze is een late bekeerlinge, maar zou beter veralgemenen : ook voor de hier geboren Vlaming wegen rechten meer dan plichten. Een bad gemeenschapszin voor iedereen zou zinvol zijn.  De canon is daartoe een welgekomen bouwsteen.

De populistische redacties van onze regimepers zagen ook hun kans ! Hun lezers en luisteraars bevragen levert immers zowel bladvulling als sensatie op ! Resultaat was een kleine zondvloed aan suggesties, wat illustreert dat het onderwerp zeker wel leeft. Een greep uit de voorstellen om te worden opgenomen : Samsom en Gert, Helmut Lotti, Pieter Aspe, Eddy Merckx, De Kampioenen, Het Leugenpaleis, In de Gloria, Nafi Thiam (een Waalse !),Vincent Kompany (een Brusselaar !), Will Tura, Dalilla Hermans, dEUS, het broodje martino, enz. Je kan dit lijstje gemakkelijk eindeloos aanvullen. Waarom niet Urbanus, Zjef Vanuytsel, Johan Verminnen, Marc Coucke, Della Bosiers, Ivan Heylen, Jean-Marie Pfaff, Louis Neefs, Martine Tanghe, Wannes Van de Velde, Kim Gevaert, Willem Vermandere, Tia Hellebaut, Raymond van het Groenewoud, Kim Clijsters, of ik spring uit ’n vliegmachien-Eddy Wally ? Dit is de aanpak van De Grootste Belg. Een pop-poll, moet je niet doen.

De canon en ideologische vooringenomenheid ten slotte. Met name allergie tegen identiteit en flirten met wereldburgerschap. Afkeer van identiteit is zelfhaat omwille van de uitwassen van de identiteitspolitiek, concreet in het kolonialisme overal ter wereld en recent in nazi-Duitsland en voormalig Joegoslavië. Men maakt zich wijs dat door de mogelijkheden van communicatie en reizen we afscheid genomen hebben van onze bekrompen navelstaarderij en van onze aangeboren, instinctieve neiging tot dominantie en geweld. Op naar het vredevolle wereldburgerschap, ten slotte, stammen we niet allen af van de eerste mens, van het skelet van Lucy, ergens in Ethiopië ?! Het wetenschappelijk alternatief voor Adam en Eva ! Identiteit zou bovendien een achterhaald begrip zijn want het bouwt muren tussen mensen, terwijl de hele wereld letterlijk naar ons toe komt. Consequentie voor het politieke handelen : open grenzen ! Welnu, deze idealisten ontkennen de natuurlijke neiging tot zelfbehoud in elke cultuur. Ze spelen met vuur. Want opgelegd wereldburgerschap en opgelegde multicultuur zijn een explosieve cocktail voor burgeroorlog… Hun romantische voorstelling van zaken laat je bovendien beschavingsgewijs naakt achter in een harde wereld van politieke confrontatie. Zonder culturele kleren heb je weinig verweer tegen agressieve ideologieën, zoals concreet de Amerikaanse geldfilosofie en het daaruit voortgekomen consumentisme. En straks, wie weet, tegen het Chinese anti-democratische staatsdenken. Sommigen van deze zelfverklaarde wereldburgers zweven in een luchtballon hoog boven het grauw, de europoliticus Verhofstadt bijvoorbeeld. Het is toch vooral een puberteits- en adolescentendroom.

Genoeg kritiek ! Tijd voor een positieve benadering !

1. Een geschiedeniscanon is niets bijzonders, waarom al die ophef ? We hebben al een literaire canon : 50 literaire werken, als erfgoed voor toekomstige generaties. Persoonlijk heb ik mijn bedenkingen bij de samenstelling, ik zou een herijkingscommissie niet ongenegen zijn. Maar hij is er wel, de literaire canon.

2. Een canon is wenselijk wegens het falende geschiedenisonderricht. De oorzaken zijn minder relevant dan het resultaat en dat is het feit van een groot gemis aan historische vorming van de jeugd. Het schoolvak geschiedenis zit als het ware in de prullenmand, maar met elementaire computervaardigheid kan je het daar nog uithalen ! In de aanloop naar de laatste verkiezingen in 2019 bijvoorbeeld pleitte een aantal jongeren voor herfederalisering van bevoegdheden en het herlanceren van België. Dat alleen Vlaanderen zou inleveren en Wallonië niet, hadden ze niet in de gaten. Besef van de Vlaamse strijd tot ontvoogding was afwezig. Ze hadden geen benul van historische achtergronden van België in het algemeen en van de delicate evenwichten in de inderdaad overingewikkelde staatsstructuur in het bijzonder. Voor mijn part schaf je inderdaad, uit bezuinigings- en doelmatigheidsoverwegingen, alle regeringen af ten voordele van één Belgische, maar dan wèl zonder Waalse grendels en bijzondere meerderheden ! Welnu, om het politieke buikgevoel in goede banen te leiden, is een portie geschiedenis nodig. Maar ook om een nieuwe generatie politici te behoeden voor pragmatische ad-hoc-beslissingen, zonder kennis van historische lessen. De canon is een nuttig hulpmiddel.

3. Een canon is wenselijk voor de inburgering van nieuwkomers. Je kan je weliswaar afvragen wat een nieuwkomer uit Syrië of Afghanistan te maken heeft met de Guldensporenslag ? Voor integratie is taal weliswaar het belangrijkste, maar ook je openstellen voor de geschiedenis van het volk dat je ontvangt, is een middel om dat volk te leren begrijpen. Waarden en normen zijn wellicht nog belangrijker. Wij gaan ervan uit dat de onze universeel zijn, in werkelijkheid worden ze slechts door een minderheid op deze planeet gedeeld. De confrontatie kan schokkend zijn, mentale opname ervan noodzakelijk voor integratie.

Eerder dan zelf inhoudelijke suggesties aan te reiken, die toch maar op de naamloze hoop komen, wil ik aandacht vragen voor de methode van aanpak. Om niet ingepikt te worden door politiekers, ideologen, vakhistorici, media is het wenselijk maatstaven te formuleren voor succes. Bijvoorbeeld deze :

1.historische feiten selecteren als ankerpunten, die een venster kunnen openen op themata, die het huidige Vlaanderen mee hebben vormgegeven, zowel in de territoriale evolutie als in de tijd. Het idee van venster ontleen ik aan van Oostrom, die de Nederlandse canon ontwierp. Een van zijn voorbeelden : Anne Frank als vertrekpunt voor de holocaust en de genocide in Srebrenica. Zo krijg je leerlingen geïnteresseerd.

2.geen feiten, noch personen uit de hedendaagse geschiedenis of actualiteit, daarvoor is het 30 tot 50 jaar te vroeg. Het zou de canon bagatelliseren.

3.vermijden van de opvatting dat de canon moet verwoorden wat vandaag leeft bij wie zich vandaag op ons grondgebied bevindt. Dat zou een vermomde poging zijn het multiculturalisme tot Vlaams gebod te verheffen en uiteraard grote tweedracht zaaien. Onze identiteit is vorm gegeven in het verleden. Dat zit in onze genen. Het heden zal, zodra de actuele cultuurstrijd zal zijn gaan liggen, ongetwijfeld bouwstenen leveren voor onze toekomstige identiteit en voor de canon van de toekomst. Misschien plooien we terug op ons regionale zelf, misschien worden we overtuigde Europeanen, misschien worden we Noord-Europeanen die zich onderscheiden van Zuid-Europeanen, wie zal het zeggen ?! Voor de canon van vandaag is dat allemaal veel te vroeg.

4.bereidheid tot discussie over controversiële kwesties. Bijvoorbeeld 1830 als vertrekpunt voor schijnbaar verre kwesties als de collaboratie. Ander voorbeeld : de conferentie van Berlijn van 1885, waardoor Congo toeviel aan koning Leopold I, situeren zowel in de tijd als in positieve en negatieve uitlopers : pro en contra van de kolonisering en pro en contra van de missionering.

5.evenwicht tussen eigenheid en invloeden van buiten. De culturele hoogtepunten staan buiten kijf en de sociale zekerheid is een absolute verworvenheid in vergelijking met de meeste andere landen. Het mag echter niet leiden tot een triomfalistische opvatting van Vlaanderen als monolitische sociaal-culturele eenheid. Vlaanderen is immers mede gemodelleerd door België en België op zijn beurt door de Franse politiek en cultuur, wat nog altijd doorwerkt in wetgeving, ruimtelijke ordening, zelfs in de distributiesector : de grote Vlaamse supermarktketens hebben quasi hetzelfde aanbod als de Franse, echt anders dan Nederlandse.

6.aandacht voor de inbedding in Europa : de ideeën van de Verlichting, de grondrechten, de parlementaire democratie, de politieke verankering in Europa. Ons burgerschap ontlenen we in aanzienlijke mate aan onze Europese wortels. De Europese waarden worden in vele boeken doorgaans jubelend beschreven. Meestal zijn ze interessant voor de theorievorming. Er staat er een aantal in mijn kast, maar ik ga er niet mee uitpakken. Misschien eentje : De terugkeer van Europa (2). Interessant voor geïnteresseerden, maar af en toe hoogdravend, vrijblijvend, zonder toetsing aan de praktijk op het terrein. Dat is een bijna noodzakelijk kenmerk van theorievorming. Toetsing aan de realiteit op het terrein zowel door de lesgevers als door het publiek : de leerlingen en de nieuwkomers.

7.opname van een subtitel hoe kijken buitenlanders naar ons, Vlamingen ? Informateur De Wever ziet Vlamingen als open mensen, verdraagzaam en gastvrij. Dat weet ik nog zo niet. Bij onze buitenlandse contacten merken we meer dan eens het omgekeerde : Vlamingen zouden gesloten zijn, afwachtend, ongastvrij, wars van vreemden, houterig in taal en soms ook van ledematen (koning Filip – grapje…).  

8.de canon moet begeestering kunnen wekken. Een slecht en een goed voorbeeld. Het boek Karel V is historisch boeiend en de auteur is Wim Blockmans, vakhistoricus en expert in de materie (3). Maar je wordt omvergeblazen door de feitjes en weetjes, het is meer een cursus dan een boek voor een geïnteresseerd publiek van niet-historici. Het is vermoeiende en saaie lectuur. Vergelijk bijvoorbeeld met de boeken De Bourgondiërs en Napoleon, beide van de hand van Bart Van Loo, amateur-historicus en geïnspireerd schrijver (4)(5). Niet alleen boeiend qua inhoud maar begeesterend qua stijl en presentatie ! Dan krijg je vat op je publiek en kan je leerlingen en nieuwkomers leren denken en spreken met de canon als voorzet ! Leer ze argumenteren i.p.v. ik zie dat zus, ik voel dat zo. Niet iedereen zal mee zijn of mee kunnen, dat is geen reden om de lat niet hoog te leggen. Mijn onderwijservaring leerde dat je zelfs moeilijke boeken toegankelijk krijgt door een doordachte aanpak, die belangstelling en vervolgens honger wekt. Leerlingen en studenten op de tippen van de tenen doen lopen en hun voldoening dat ze het aankunnen, heerlijk.

9.goed Nederlands ! De geschreven taal van de auteur van de startnota Bart De Wever is goed, beter dan die van zijn collega’s uit de vorige generatie : Willy Claes, Willy Declerck, of, godbetert, Herman De Croo. Maar het kan altijd beter, want middelmatigheid, dat wil Bart niet ! Laten we dus komaf maken met op het vlak van, een traject starten voor een nieuw museum, iemand zijn statuut, werkzaamheid, jobs, zodanig dat, alsook, excellentie, uitbetalingsactor, dat soort dingen. En vertaald Frans en Engels vermijden, loyauteit (=loyaliteit) en paradigmashift (=paradigmasprong).

10.ten slotte : wie moet het doen ? Bart Van Loo ! Hij voldoet aan alle voor de hand liggende maatstaven : historisch onderlegd, eruditie, onafhankelijkheid, gewogen aanpak, didactische kwaliteit, een vlotte pen. Een commissie daarentegen, die dan uiteraard politiek evenwichtig moet worden samengesteld, is een barslecht idee, goed om de canon meteen een eersteklas begrafenis te geven. Goed, naderhand mogen vakhistorici suggesties tot verbetering doen, omissies en onevenwichten aanwijzen, maar onze geschiedenis is niet hun eigendom.

Gezien mijn maatstaven is de realisatie van een Vlaamse canon zo goed als onhaalbaar, dat had u al in de smiezen. Misschien sneuvelt de idee zelf al bij de Vlaamse regeringsvorming. Dat zou geen ramp zijn. Immers, als deze opstoot van informateur Bart De Wever zou leiden tot meer volgehouden aandacht voor een betere historische vorming van de jeugd en tot meer publieke betrokkenheid van historici - jazeker heren Van Nieuwenhuyse en Bruno De Wever - zou een ferme stap richting bewuste identiteit worden gezet. Dan zou een canon zelfs overbodig worden.

Hard feit is dat we instrumenten nodig hebben om de gemeenschap uit te dragen in ons extreem individualistische leefcultuur. Dat geldt zowel voor Vlamingen van afkomst als voor nieuwe Vlamingen. Een geschiedeniscanon is daartoe een instrument.

Noten :

(1):Vries, J. De, Een nieuwe canon. Wie zijn we ? , Groene Amsterdammer, 13/06/2019.

(2):De terugkeer van Europa, diverse auteurs, Nexus Instituut, 2015.

(3):Blockmans, W., Karel V, Omniboek, 2000 en 2017.

(4):Loo, B. Van, De Bourgondiërs, De Bezige Bij, 2019.

(5):Loo, B. Van, Napoleon, De Bezige Bij, 2014.

Herman van Schoten, Schoten, België, 20/09/2019.

Alle rechten voorbehouden : vanschotenherman@gmail.com.