Patricia Routledge is overleden. Zij vertolkte het hoofdpersonage Hyacinth Bucket in het feuilleton Schone Schijn. Het tv-personage zag het ophouden van schijn als levensvervulling. De serie was een parodie op de upper class people. Gezien worden en meetellen geldt weliswaar tot op zekere hoogte voor iedereen, maar in de serie werd het tot extreme hoogte opgevoerd door een snobistisch personage, dat in haar aanmatigende houding ook nog haar brave echtgenoot degradeerde tot pantoffelheld. Het was sterk aangezet en daarom zo grappig!
Schone schijn, we kennen het allemaal. Het kan in je karakter liggen. Je hebt mensen, die graag opvallen en liefst nog in de media. Zo is er een vrouw, die overal waar ze komt selfies maakt en doorstuurt: kijk, dat ben ik, goed hé! Sociale media bulken van de schijn. Een correspondente noemde facebook het Grote Smoelenboek. En iemand vertrouwde me toe wel 100 vrienden te hebben - ik hoop dat ze ze niet te eten moet geven. Doe ik eraan mee? Wie bij mij op bezoek komt, laat ik graag mijn schat aan boeken, bijzondere schilderijen en avantgardistische tapijten zien. Is het om te stoefen? Misschien wel, maar ik laat toch vooral zien wie ik ben, ik hou van schoonheid en dat is de onderliggende betekenis.
Ook omstandigheden bepalen de noodzaak of wenselijkheid je anders voor te doen dan je bent. Ik heb me bij het reserveren van een hotel wel eens gepresenteerd als professor, waardoor ik effectief een betere kamer kreeg - in een land als Oostenrijk werkt dat! Er zijn beroepen, waarvan dit spel haast de essentie uitmaakt, bijvoorbeeld toneelspelers, politici en verkopers. Met gladde praatjes kan je scoren, is de achterliggende gedachte. Zo valt het me bijvoorbeeld op dat een verkoper je tracht te overtuigen met het argument thuis dezelfde koffiezet te hebben of dezelfde auto. Een gezagsargument zeg maar. Over acteurs zei me ooit een dame met een slechte ervaring: komedianten, je weet nooit wat je aan ze hebt, spelen ze thuis ook een rol? Dat denk ik inderdaad van bijvoorbeeld Tom Waes, hoe zou hij in het echt zijn? Hij is gescheiden en maakte in dronken toestand een fameuze aanrijding, geen adelbrieven dus. En ik trof hem toevallig in een restaurant, waar hij in een gezelschap van handjes klappende bewonderaars de grote seigneur speelde. Hij heeft talent maar ik moet hem niet.
In de politiek wordt schone schijn noodzakelijk geacht. Je hebt er enkelen, die het gewoon in zich hebben. Bart De Wever komt authentiek over, maar past de taal van zijn boodschap aan zijn publiek aan. Voor een Joods gezelschap, voor studenten, voor een publiek van experten of in Europa, zijn taal is altijd bestudeerd. Het is handig en je moet er talent voor hebben. Zijn boodschap is duidelijk en altijd dezelfde, althans in zijn nieuwe rol als Belgisch eerste minister. Voor mindere goden is mediatraining uitgevonden. Af en toe tref je een echt authentieke figuur, ik denk spontaan aan de Vlaamse Zuhal Demir en internationaal aan Jens Stoltenberg. In Nederland is er Mirjam Bikker, die, in een grotere partij dan haar kleine CU, wellicht hoog zou scoren. Authenticiteit loont en opzichtige smoeltrekkerij heeft een beperkte houdbaarheid.
In mijn jeugd was je katholiek, of, als dat niet zo was, deed je alsof. De schijn ophouden was verstandiger dan mordicus voor je mening uit te komen. Je mening doorzetten kon je doorheen de hele geschiedenis te staan komen op vervolging en doodstraf. Vandaag de dag beperkt de vervolging zich tot uitstoting uit media en politiek, je telt niet mee, je bent een vreemd corpus in een oceaan van inspiratieloze consensus. Maar net aan authentieke mensen die vraagtekens durven plaatsen is behoefte, ik bedoel objectieve behoefte, want niet zo beleefd in de massamedia, die leven van schone schijn.
Een toevallige vaststelling op een avond, waarop ik twijfel om naar bed te gaan of toch nog even tv te kijken. De presentator van het laatavondnieuws op VRT-tv spreekt zijn publiek en zijn gesprekspartners toe, genesteld in een knusse zetel. Hij moet het huiskamergevoel verbeelden, we zijn ten slotte toch allemaal familie onder mekaar! Zo gebeurt het dat je, voorafgaand aan dit nieuws, reclame krijgt voor een lachprogramma. Tijdens het nieuws komt vervolgens de oorlog in Oekraïne aan bod tussen het filmfestival van Oostende en beelden van de nieuwe vriendin van Karl Vannieuwkerke - voor wie het heeft gemist, ze heet Tine Maertens. Vervolgens worden kinderen opgevoerd uit een Ketnet-programma. En zo tussendoor wordt dan ook even geschakeld naar Kiev, waar een oorlogscorrespondent ernstig verslag uitbrengt, met harde beelden van nieuwe verwoestingen, waarop de presentator vragen stelt, die, gezien decor en inpassing tussen andere onderwerpen, als triviaal overkomen. Het mankeert er nog aan dat de presentator achter een glas rode wijn zit met een dikke sigaar, maar o ja, dat is uit de mode. Het is de dictatuur van gespeelde gelijkheid en het is decadent. Ook nieuws moet show zijn, mijn hemel…
Over zijn en schijn had Plato uitgesproken ideeën. In zijn beroemde allegorie van de grot reflecteert Plato op de gebondenheid van het denken aan vooronderstellingen en vooroordelen. Deze gebondenheid wordt voorgesteld als een gevangenschap in een onderaards verblijf. Plato zoekt het in een theorie, ontsproten aan zijn fantasie. De Franse filosoof Jean Baudrillard zegt het directer: Alleen vaten communiceren. Wat bedoelt hij? Is hij van mening dat alle communicatie tussen mensen gespeeld is? In dat geval heeft hij ongelijk. Echte communicatie, gebaseerd op eerlijkheid en verbinding, is zeker mogelijk en je hebt het als mens ook nodig, het is een behoefte. Maar anderzijds, de zogenaamde open communicatie, die in therapieboekjes wordt aanbevolen, is kunstmatig, het is een verdienmodel.
De schijn wordt in de media soms zodanig overdreven opgevoerd, dat men schreeuwt van fake! Het betreft politieke boodschappen maar met name ook reclame, die leeft van schijn en gezien haar enorme omvang er blijkbaar beter van wordt. Welnu, een samenleving, die drijft op schone schijn, is in verval.
In deze vervlakte en kunstmatige samenleving - samen-leving?! - kan je je waardigheid behouden door enerzijds het spel beperkt mee te spelen om soepel mee te doen en te overleven en anderzijds te beseffen hoe kunstmatig het allemaal is. Waarheid kwetst, er omheen draaien loont. Het besef van schone schijn leidt onvermijdelijk tot een cynische kijk op medemens, samenleving, maatschappij en wereld.
Leve het wilde dier, dat eerlijk is.
Herman van Schoten, Schoten, Vlaanderen, 12/10/2025.
Alle rechten voorbehouden: vanschotenherman@gmail.com.
Geen opmerkingen:
Een reactie posten