411. MIJN BOEKEN.

 

Weinig mensen hebben boeken in huis. Het valt mij telkens weer op. Ongetwijfeld zijn er kringen waar mensen net veel boeken hebben, maar in mijn omgeving ken ik er maar een klein handvol. Ik ken ook weinig intellectuelen. Velen, die het van zichzelf menen, zijn ideologen met het vermanende vingertje, te mijden dus. Een onbekend aantal hult zich in stilzwijgen. Ze becommentariëren samenleving en maatschappij in beperkte kring en genieten van het aardse leven, zonder de behoefte te voelen naar buiten te treden. Zij kunnen het, maar doen het niet. Tegenwoordig heb je ook nog de halfintellectuelen, die je terugvindt in de geweldige topverhalen van de dagelijkse krant, quantité négligeable. 

Ik hecht veel belang aan boeken, daarom dat de afwezigheid ervan me zo opvalt. Een huis zonder boeken heeft geen ziel, zo beleef ik dat. Daarom kan ik ook moeilijk afscheid nemen van boeken, die ik beter niet gekocht had, die me ontgoochelden, die voorbij zijn, die ik nooit meer lezen zal. Alsof er een stukje van mezelf wordt weggeschraapt.Van thuis uit kreeg ik de belangstelling niet mee. Ik herinner me de aankoop van een van mijn eerste boeken, die ik fier aan mijn vader toonde. Gaat ge dat boek meer dan één keer lezen?, was zijn nuchtere en schokkende reactie. Anders was het geldverspilling, zo begreep ik het. Ik heb de roeping zelf over me afgeroepen en kijk nu aan tegen een hoeveelheid bedrukt papier, waar ik mijn weg niet meer in vind. Mijn echtgenote heeft me niet afgeremd, integendeel, zij koopt ook steeds bij, zij het in een ander register. Hoogtijd dus om orde te scheppen in de wanorde en weg te doen, wat écht weg moet. Zodoende komt elk boek nog een keer in je handen en onder je ogen en ik moet waarderend zeggen dat we nogal wat hoogstaande literatuur in huis hebben, fictie en non-fictie of beter: romans en gedichten enerzijds, filosofie en sociologie anderzijds. 

Ik heb ze niet geteld, maar uitgaande van een gemiddelde bezetting per vak kom ik tot een 1.300. Het kostte me een kleine week, zere benen en knikkende knieën van trapje op trapje af, maar het is gebeurd. De studeerkamer is gereorganiseerd. Je brak er haast de benen, het was een kwelkamer geworden, terwijl het een intellectuele lustkamer behoort te zijn, nu dus opnieuw! Dit ordeloze gedoe had zelfs een materiële kostprijs vermits we drie boeken dubbel bleken te hebben, waaronder Onder Professoren. Eerst kordaat plaats ruimen in een grote kast voor de reeks vakantieboeken van een lang getrouwd leven. De ordners moesten dubbel gestald worden, waardoor de noodzaak zich openbaarde op de binnenkant van de deur een inventaris aan te brengen van wat achteraan staat en wat vooraan. Dat was het begin. Vervolgens boeken tijdelijk transporteren naar de woonkamer, alfabetisch rangschikken en terug zetten, verticaal in de lage vakken en horizontaal in de hoge vakken, zodat je er meer kwijt kan. Een 120 boeken werden waardig bevonden voor een reis naar de Kringloop. De aanblik van de nieuwe boekerij is meer dan fraai. En wat een schatten hebben we in huis! 

Deze logistieke operatie bracht twee organisatorische problemen aan het licht. Het formaat van de boeken wordt zomaar willekeurig bepaald door de uitgever. Er zijn exemplaren bij die verticaal te groot zijn voor de boekenkast, andere piepklein. Ook veroorloven uitgevers zich om werk van eenzelfde auteur in verschillend formaat uit te geven. En de Fransen drukken naam en titel op de zijkant omgekeerd af aan wat bij Nederlandstalige uitgevers gebruikelijk is, zodat je ze horizontaal omgekeerd moet plaatsen. Dat Europa nog niet heeft ingegrepen, want ze vinden wel een norm uit voor de plastieken dop van een fles, nu dan! De voldoening is groot en af en toe betrap ik me erop dat ik nog eens ga kijken, alsof ik applaus verwacht van de frontale auteurs Grass, Elsschot, Canetti, Ginzburg, en anderen. Tot de nieuwigheid eraf is natuurlijk en we weer beginnen met het bijstapelen. 

Af en toe gunde ik een boek inderdaad een frontaal aanzicht, het zijn mijn meesterwerken, ze blinken je toe! Even vroeg ik me af of ik een rondleiding voor belangstellenden zou organiseren aan vriendentarief, maar ik zag er van af wegens haast zeker geen belangstelling. Ik geef ze hier weer, zodat u een indruk krijgt van wat mij lezend bezighoudt. Zeg mij wat je leest en ik weet wie je bent. En misschien kan het de Lezer tot voordeel strekken.  De volgorde is toeval.

1.Giovanni Boccaccio: Decamerone. Het boek van de tien dagen, waarin 10 jongeren elkaar elke dag verhalen vertellen, 100 dus in totaal. De jongeren waren de pestepidemie van 1348 in Firenze ontvlucht en deden zich op de buiten tegoed aan vertier. Muziek, dans, schransen en dus ook verhalen vertellen. Ze overleefden allen, in hun zelfgekozen quarantaine. 

Een kanjer van een middeleeuws meesterwerk over liefde, erotiek, schranderheid, slimheid. Het boek leent zich uitstekend tot lectuur van op zichzelf staande verhalen, zodat je één vertelling tot je kan nemen, wanneer de behoefte daartoe zich laat voelen, met name op een mindere dag, wanneer je toe bent aan troost en humoristische relativering van de deprimerende dingen des levens. 

Het boek is luxueus uitgegeven in een band van 800 bladzijden, verpakt in een kartonnen doos, verlucht met 100 Vlaamse miniaturen, in een meesterlijke vertaling van Frank Denissen. Een hoogstaand allemansboek.

2.Willem Elsschot: Verzameld Werk. Wellicht de grootste Vlaamse schrijver. Levensechte verhalen en een aantal nuchtere gedichten. Zijn verhalen zijn niet alleen steengoed maar zijn tevens toegankelijk voor een breed publiek. Klasse. 

3.Michel de Montaigne: De Essays. Ze handelen vooral over vriendschap, dood, liefde, wijsheid, angst, hartstocht, godsdienst. Levenswijsheden voor de 16°eeuw, waarvan een aantal zelfs universeel mogen genoemd worden. Korte artikelen, zodat je er geregeld van kan snoepen zonder de kanjer in één keer te moeten uitlezen. 

Een bejaarde vriend zei me: het is het enige boek dat ik meeneem als ik ga overwinteren! Deze man wil alleen nog essentiële ervaringen en het beste in alles, de rest heeft hij een leven lang gezien en het was vaak ballast. 

Ik bezit twee uitgaven: de Nederlandstalige van 1.377 pagina’s met meerdere nawoorden van letterkundigen en vertaler, wat de kwaliteit van het gebodenen doorgaans niet bevordert. In een stevige kaft, zodat-ie mee kan op reis. Een tweede uitgave is in het Frans, een luxe-editie van 1.590 bladzijden, op bijzonder papier en verlucht en die dient om te koesteren en mag zeker niet mee op reis! 

4.F.M. Dostojewski: Schuld en Boete. Een student moet zijn studie opgeven wegens geldgebrek en ziet zich genoodzaakt zelfs het horloge van zijn vader te verkopen aan een woekeraarster. Als hij haar zou vermoorden, zou dit dan niet verdedigbaar zijn om zijn materieel bestaan te verbeteren? Hij doet het en wordt verteerd door wroeging. Maar zijn daad kan niet vergeven worden, verbanning naar Siberië is zijn lot. 

Een Russisch meesterwerk, net zoals zijn ander werk: De Idioot, De Speler, De Eeuwige Echtgenoot, De Gebroeders Karamazov. Romans, waarbij de meeste hedendaagse romanliteratuur verbleekt. Na Dostojewski, Tolstoi en nog enkele andere Russen heb je geen behoefte meer aan nieuwe romans. 

5.Cicero: Vriendschap. Beschouwingen naar aanleiding van zijn verbroken vriendschap met Caesar. Wijsheid in een dun boekje.

6.Ernest Hemingway: De Oude Man en de Zee. Verhaal van een oude man, die uit vissen gaat, een reuzenvis vangt, maar met alleen het karkas thuiskomt wegens de haaien op zijn tocht. Sober verhaal van een schrijver, bekend nochtans om zijn machismo, jachtpartijen, stierengevechten en drank. En toch dit mooi menselijk kortverhaal neerpennen?! En zelfs wat wijsheid: Niemand moest op zijn oude dag alleen zijn. 

7.Roald Dahl: Alle verhalen. Een meester van het kortverhaal, waarin telkens weer de spanning wordt opgebouwd tot het soms verbijsterende einde. Een geboren verteller. Vakantielectuur op niveau. 

8.Niccolò Machiavelli: Discorsi. Zijn grote boek over Staat en Politiek uit de 15° en 16° eeuw in Firenze, vertaald in het Nederlands. Wijze gedachten over staatkunde en het leven. Hij schreef ook nog Il Principe, in het Nederlands: De Heerser. Zijn reputatie is helaas verknoeid door schrijvelaars, die hem willen uitleggen aan een groot publiek. Daardoor is een gigantisch misverstand ontstaan. Machiavelli zou een ode hebben geschreven aan machtsmisbruik! Het omgekeerde is waar! Hij beschrijft macht en hoe die wordt uitgeoefend door de heersende klasse. Hij raakte erdoor in de gevangenis. Het misverstand blijft een eigen leven leiden. Zo wordt van een machtsgeil politicus gezegd dat hij machiavellistisch is! Zelfs de filosofe Tinneke Beeckman bekent in haar boekje Machiavelli’s lef hoezeer zij overtuigd was van de klassieke reputatie van deze moedige man, die in werkelijkheid raad wil geven aan Il Principe voor een goed bestuur voor de bevolking. Macht is niet per definitie vies, soms nodig; machtsmisbruik is dat wel en tegenmacht is essentieel. Elias Canetti schreef ook een gedegen boek over macht: Massa en Macht. 

9.Günther Grass: De blikken trommel. Belangrijkste werk van deze begaafde Duitse schrijver uit Danzig (nu het Poolse Gdansk), die hem de Nobelprijs opleverde. De kleine Oscar trommelt het Duitse verleden naar zich toe, meer bepaald de aanloop naar de tweede Wereldoorlog en de episode erna. Los van de inhoud is de stijl verbluffend: vanuit het perspectief van Oscar en geschreven met een barokke pen. Ik was destijds overdonderd. In ons taalgebied hebben we ook een barok schrijver: Hugo Claus. Hij werd opgevoerd als Nobelkandidaat, maar eerlijk, hij komt niet aan de knieën van Grass. 

10.Hugo Claus: Gedichten. In mijn ogen wellicht de beste Vlaamse gedichten ooit! Claus was een begenadigd dichter, dat is zijn echte waarde voor de Nederlandstalige literatuur!

11. Natalia Ginzburg: De stemmen van de avond. Zij schildert met vrouwelijke toets de levens van jongeren, die andere wegen inslaan dan verwacht en van ouderen, die hun onvervulde verwachtingen met zich meevoeren. In mijn kast prijkt nog ander werk: Al onze gisterens, De kleine deugden, De weg naar de stad, Zo is het gebeurd, Valentino. 

In dit boekje vond ik een krantenknipsel uit 1991, waarin zij werd geïnterviewd. Ze beleefde haar jeugd onder het fascisme. Haar vader en broers werden herhaaldelijk gearresteerd, ze werd met haar man verbannen naar een dorp in de bergen, haar man werd aangehouden, gemarteld en vermoord. Ze is pessimistisch over de toekomst: Ik denk dat er in deze tijd geen communicatie is, de mensen hebben geen relaties met elkaar, ze luisteren niet. Communicatie behoorde tot de vorige eeuw, er is een breuk gekomen, we maken een heel moeilijke periode mee. En ook dit: De vrouwen hebben terecht hun rechten veroverd. Ze zijn erin geslaagd sterk te worden maar ze voelen zich alleen, want ze zouden willen dat de mannen net zo sterk zijn als zijzelf. Maar ze zijn zwak en fragiel. 

12.Graham Greene: Reizen met mijn tante. Onderhoudende, ontspannende, vaak grappige verhalen. Greene is een rasverteller zonder de pretentie van grote literatuur. Hij schreef meer gelijkaardige boeken en het is allemaal de moeite waard. De mening van diepgang onder de verhalen, hem toegedicht door critici, deel ik niet. Ze hebben misschien niet helemaal ongelijk, maar de humor en de kostelijke verhalen zijn toch vooral heerlijke ontspanning.

13.Dezsö Kosztolányi: Anna. Een dienstmeisje bij een harteloos echtpaar uit Boedapest berust in haar lot. Tot er iets gebeurt. Prachtig geschreven roman over liefde en vooral menselijkheid. 

14.Evelyn Waugh: Een handvol stof. Met humor en ironie beschreven avontuur van het stel Tony en Brenda, die zich verveelt op het landgoed van haar waanzinnig feodale man. Ze begint een affaire en dat kan, zoals de ervaren Lezer weet, snel tot een tragedie leiden, hier dus ook. 

15.Aristoteles: Metafysica. Monumentaal werk van een filosoof, die het westerse denken als een der eersten geschraagd heeft. Prachtig uitgegeven met een titel in het Nederlands en het Grieks: τὰ μετὰ τὰ φυσικά = wat na de fysica komt, wat de fysica overstijgt. Onze westerse filosofie en manier van denken is erop gebouwd. Een boek om in te bladeren en af en toe wat tot je te nemen. Maar zware kost en ik weet niet of ik het allemaal verteer. Maar af en toe op de tippen van je tenen moeten staan is beter dan lui in de zetel te liggen. 

16.Alberto Moravia: De Conformist. Roman waarin de auteur afrekent met de immoraliteit, de onverschilligheid en het conformisme, die, in hun samenhang, leidden naar het Italiaans fascisme. Het is een goed leesbaar verhaal en de beschreven symptomen van een decadente samenleving kan je ook nu zien. Voor nieuw fascisme is het vandaag mijns inziens te laat, dat risico zie ik niet, dat laat de burger niet meer toe. Zelfs Trump wordt geregeld teruggefloten. Moravia schreef tal van andere werken, waarvan er enkele in mijn kast prijken: Het einde van een verhouding, De robot, De verveling, Striptease zonder muziek, De aandacht. 

17.Bertrand Russell: Sententies. Piepklein dun boekje met grote wijsheden! Een voorbeeld: Orthodoxie is het graf der intelligentie. Andere titel: Geschiedenis der westerse filosofie, een perfecte toevlucht en ruggensteun voor wie een bekende filosofische naam heeft gehoord, maar onvoldoende weet waarvoor die staat. Hij schreef ook: Waarom ik geen christen ben. 

18.Karl Marx: Das Kapital. Aangeschaft in zijn geboortehuis in Trier en met het cellofaan er nog omheen. Zal ik het ooit lezen?  Hebben is ook belangrijk! 

19.Alessandro Manzoni: De Verloofden. Lijvige roman, waarin je de romantische en tragische avonturen verneemt van Renzo en Lucia, de verloofden. Het boek heeft meerdere lagen. De geschiedenis komt aan bod, de eenwording van Italië, de mentaliteit van de bourgeoisie, de macht van potentaten en uiteraard ook de liefde. Manzoni herschreef later zijn boek in de taal van Firenze en gaf daarmee het Florentijns een duwtje voor een eenheidstaal voor Italië. De auteur houdt zijn taal bewust eenvoudig, maar of dat een troost is voor de talloze scholieren, die het verplicht moeten lezen, is de vraag… 

20.Umberto Eco: Geschiedenis van de Schoonheid. Geschiedenis van de Lelijkheid. Twee heerlijke boeken om in te grasduinen! Eco vestigde zijn reputatie met zijn historische romans, maar deze twee boeken zijn blijvers! Talloze afbeeldingen, onweerstaanbaar, soms verbijsterend! 

21.Johannes van Dam: dedikkevandam. Kookbijbel met basisinformatie over vlees, vis, groenten en fruit en bedoeld om smaak te brengen. Koken is immers wat anders dan klaarmaken! Ik lees geregeld enkele bladzijden en voel me dan weer gestimuleerd om nog eens echt te koken. Op de tv doet SOS Piet hetzelfde in een populair formaat en toch goed! 

22. Stephen Hawking: Antwoorden op de grote vragen, zoals: Bestaat er een God?, Hoe is alles begonnen?,Is er intelligent leven in het heelal?, Wat zit er in een zwart gat?, Zijn tijdreizen mogelijk? Door de gekozen onderwerpen is dit boek interessant voor meer mensen. Gemakkelijk is het niet, vooral dan zijn boek Het Heelal. Dat geldt trouwens voor de meeste literatuur over kosmologie en ruimte en met name voor Het ontstaan van de tijd van de Vlaming Thomas Hertog, die 20 jaar samenwerkte met het genie Hawking. Je stelt vast dat je een kleine jongen bent in het gezelschap van deze grote wetenschappers. Ik beeld me in bij herhaalde lezing de begrippen te herkennen en dus te begrijpen, maar dat is optimistisch gedacht! 

23.Marcus Willaschek: Kant. Nee, niet over Brugse of andere kant, maar over de revolutie van het denken! Kant heeft een plaats naast de allergrootsten, met name Plato en Aristoteles. Hij is de belangrijkste filosoof van de moderne tijd. De auteur prijst zijn boek aan lezers aan, die geen of weinig voorkennis hebben en hij wil hen het denken van Kant levendig voorschotelen. Een te grote ambitie of een commercieel praatje, want het is best moeilijke lectuur, zelfs voor een halfgeschoolde als ondergetekende. 

24.Italo Svevo: De goede oude man en het mooie jonge meisje. Novelle, die tot mijn verbeelding sprak door deze zin op de eerste bladzijde: Mijn dochter neemt elk werk aan voor de hele dag, op voorwaarde dat men haar de korte tijd laat die ze nodig heeft voor haar dagelijkse bad. Het vervolg kan je raden: de man wordt verliefd en het richt hem ten gronde. Amusant verhaal met een ernstige ondergrond.

Svevo schreef betere verhalen: Een man wordt ouder en vooral: Bekentenissen van Zeno, uitgegroeid tot een klassieker. Maar dit boek baadt in de psychoanalyse en daar moet je in geloven…

We bezochten zijn standbeeld op een grasperkje in het centrum van Trieste. Hier liep hij rond en leefde er zijn leven, uitbundig en dan weer stil om te kunnen schrijven. 

25.Frank Furedi: Waar zijn de intellectuelen? In Vlaanderen moet je ze gaan zoeken, zelfs in de gangen van het VRT-gebouw zal je ze nauwelijks aantreffen. Ze zijn nochtans nodig. De auteur: De kenniseconomie en de toenemende participatie in het hoger onderwijs zijn hand in hand gegaan met een groeiend cultureel analfabetisme. Het onderwijs stelt lagere eisen want het moet allemaal toegankelijk zijn, net als de media. Het algemeen gebrek aan ontwikkeling en maatschappijkennis is een reëel gevaar voor de democratie. 

26.Xenofon: Anabasis, de tocht van de tienduizend. Klassieker uit de Griekse oudheid, deels verplicht te vertalen in de lessen Grieks op mijn middelbare school. Ik onthield altijd deze zin: die dag legden zij zoveel parasangen af. Het is jeugdsentiment, ik ga het herlezen, nu ik het terug heb gevonden in onze chaotische bibliotheek, nu op orde!  

27.Miguel de Cervantes Saavedra: De Geestrijke Ridder Don Quichot van de Mancha. Geweldig avonturenboek over een ridder, die te lans en te zwaard de wereld wil bestormen en verbeteren, maar die wereld is daar niet aan toe. Een epos van 800 bladzijden in 74 hoofdstukken. Lectuur bracht me ertoe een reis te ontwerpen naar de Mancha, een nog vrij ongerept gebied met prachtige oude verblijven en molens, waarvan de ridder zeker een slag heeft gekregen. Wanneer die reis?! 

28.Mark Elchardus: Reset. Standaardwerk over identiteit, gemeenschap en democratie. Hij slaat nagels met koppen. Het politiek systeem vereist een reset. Het doorgedreven individualisme is een doodlopende weg, er moet opnieuw meer gemeenschapsdenken komen. Weinig populair bij politici - zelfs niet bij de socialisten -  en voor de media wellicht te moeilijk, want er is weinig mee gedaan. Een sociologische Bijbel nochtans voor de hedendaagse bestuurder. Bij al die Nederlandse praatprogramma’s bijvoorbeeld denk ik onwillekeurig: Mensen toch, zwijg met jullie geleuter, lees Reset! 

29.Leo Tolstoi: Anna Karenina. Een man neemt dezelfde trein als Anna. Ik wil zijn waar u bent! Ik kan niet anders! Een wilde vreugde overspoelde haar, maar toen moest ze plots aan haar man denken, aan haar zoontje en aan haar broer. Neen! Wat u daar zegt is slecht! Het begin van een tragische liefde.

Meesterwerk uit de Russische literatuur, helaas gedrukt in kleine letter, wat het lezen moeilijk maakt. Voer voor jongelingen, voor lui die zich in een midlifecrisis dreigen te vergalopperen en voor de lezer met tijd en zin in een steengoede roman. 

30.Fernando Pessoa: Obra Poética. Een grote naam in de wereldpoëzie! Met zijn nuchtere kijk en karakter maakt hij prozaïsche gedichten. Ze zijn van een andere - en hogere? - orde dan gevoelsmatige gedichten of zelfbelijdenissen. Hoe eenvoudig ook verwoord, het gaat naar de essentie van het leven. Dat moet je kunnen! August Willemsen introduceerde hem in ons taalgebied met zijn vertaling: Fernando Pessoa, Gedichten. Je zou er warempel Portugees voor gaan studeren! 

Er zijn nog meesterlijke boeken in ons bezit, maar je kan niet bezig blijven. Welnu, de jonge lezer, die deze en dergelijke boeken doorworstelt, is vervolgens gewapend om zelfstandig te selecteren uit de gigantische hoeveelheid gedrukt papier, die wordt aangeboden en waarvan het meeste al ramsj is voor het in de winkel ligt. Hij ontwikkelt aldus stilaan een eigen referentiekader. Ik zag en zie immers jongeren zoeken en niet vinden, of bezwijken voor populair geschrijf. Net zoals je het lichaam moet oefenen, moet je ook de geest oefenen, een inzicht dat vreemd wordt bevonden. 

Daartoe zijn boeken essentieel! Een sjouwer van een verhuisfirma, die onze kratten met boeken moest inladen, zei: Meneer leest zeker veel?! Zo van ja, iedereen zijn hobby! Dat moet ik ferm tegenspreken. De honger om te weten en door te dringen tot de kern van de zaak is geen hobby maar een menselijke drijfveer. Goede boeken lezen is dan ook een manier van zijn. En na verloop van tijd ontwikkel je de vaardigheid om onderscheid te maken. In de boekwinkel heb ik maar één bladzijde nodig om mijn oordeel te vormen over kopen of niet. Mensen met boeken zijn doorgaans denkers, geen doeners. De beide heb je nodig in een door technologie aangestuurde maatschappij. Een inzicht dat je van de kansel kan roepen of toeteren door een megafoon op een festivalweide, maar het zal helaas niet doordringen. 

Na deze preek zal u wellicht een ontspannend boekje tot u nemen. Dat doe ik ook geregeld, de boog kan niet altijd gespannen staan. Want vermoeiend is het soms wel…

Herman van Schoten, Schoten, 22/08/2025.

Alle rechten voorbehouden: vanschotenherman@gmail.com.