No, no, no, no!, brult de rockband Queens of the Stone Age:
I can go with the flow
Don't say it doesn't matter (I can go with the flow)
Matter anymore
I can go with the flow (I can go with the flow)
Do you believe it in your head?
Do you believe it in your head? Do you believe it in your head?
No, no,
no, no,
no, no,
no, no!
Ze kunnen het voor mijn part niet hard genoeg brullen, want dat doen ze en ze hebben overschot van gelijk! Het is verdorie een kleine epidemie. Je komt het zowat dagelijks tegen, onder een schijnbaar vanzelfsprekende vorm: het is zoals het is! Er is niets aan te doen, leg je er dus maar bij neer en doe mee met de grote hoop, dan val je niet op en loop je geen risico.
Je kind wordt gepest, je loon is te laag voor een goed leven, je wordt ontslagen, je huwelijk loopt vast, het is zoals het is. Bijstuderen: waarvoor zou je het doen, het helpt toch niet, een diploma is maar om in de kast te leggen. Het ziekenhuis doet je maanden wachten bij een spoedgeval, tja, het is zo. De vliegmaatschappij moet je vergoeden voor ernstige vertraging of kwijtspelen van bagage, maar ja, het is zo’n gedoe, laat maar zitten. Protesteren brengt niets op, je plaagt er alleen maar jezelf mee!
De alledaagse bevestiging van dit aanvoelen krijg je eens te meer wanneer je de Antwerpse metro neemt: roltrappen al maandenlang kapot, tja, niets aan te doen. De trammaatschappij De Lijn slaat haar tarieven fors op, maar de roltrappen zijn niet inbegrepen, niets aan te doen! Internet in België is belachelijk duur, niets aan te doen. Overheden dwingen je alles digitaal te doen en geven de dienstverlening aan de burger op, waarvoor je nochtans belasting betaalt: niets aan te doen. Politiekers zijn zakkenvullers, niets aan te doen. Iedereen denkt alleen maar aan zichzelf, spijtig, maar er is niets aan te doen. Go with the flow, dan ben je knus genesteld en overleef je!
Een fatalistische ingesteldheid! Het lijkt erop dat je de realiteit onder ogen ziet, maar in werkelijkheid leg je je er bij voorbaat bij neer. Go with the flow is zelfbedrog. De haalbaarheid van een oplossing kan weliswaar hachelijk zijn, inderdaad, maar hachelijker is de mentaliteit je er bij voorbaat bij neer te leggen. Ja, toch?!
De neiging om je er maar bij neer te leggen is van alle tijden, door maatschappelijke druk en gewelddadige onderdrukking door de eeuwen heen. In onze tijd is er een Amerikaanse saus overheen gelegd door therapeutisering van de samenleving. Wat voel ik, wat verlang ik, wat drijft mij, wie ben ik, ik-ik-ik? Navelstaarderig zelfbewustzijn kweken is een populaire manier om te werken aan jezelf. Een andere en betere manier: de blik naar buiten, leren opnemen van verantwoordelijkheid voor anderen, leren handelend op te treden in de doolhof van regels en voorzieningen, politiekers en verantwoordelijken aan de oren trekken en terugvechten indien nodig. Daarmee word je trouwens zelf maatschappijsterk! (Zo, ik heb het weer eens gezegd!)
Het is een kwestie van burgerzin: verantwoordelijkheid opnemen, bijvoorbeeld als vrijwilliger in een bestuur, een sportclub, ziekenzorg. Voel je aangesproken in de maatschappij, draag iets bij, beperk je niet tot je hoogstpersoonlijke hobby’s en liefhebberijen! Gelukkig zijn er nog vrijwilligers, ook bij de jeugd, zoals bleek tijdens de corona-jaren. Deze jongeren roeien ook tegen de stroom in van go with the flow, al beseffen ze het misschien niet! De solidariteit in de samenleving mag dan al verminderd zijn, zij is niet weg.
René ten Bos (1) legt uit waarom we ons graag onderwerpen. Het is de prijs die we maar al te graag willen betalen om iemand te worden. Want meelopers worden beloond, tegenlopers worden uitgestoten. Zijn mening:
Wie met gezag en geloofwaardigheid spreken wil, moet dit namens het hogere kunnen doen. Daarom heeft onze seculiere samenleving alternatieven gevonden voor God: we spreken niet langer in Zijn naam, maar in die van Waarheid, Rechtvaardigheid, Efficiency, Gezondheid, Veiligheid of Duurzaamheid. Dit heeft een nieuwe vorm van dogmatiek de wereld in gebracht, een machtige stem die geen tegenspraak duldt en altijd het laatste woord opeist.
Maar de samenleving heeft behoefte aan sceptici die zich niets gelegen laten liggen aan leerstelligheid en de bijbehorende waarheidspretenties. Onze instituties hebben juist baat bij de frisse lucht van de twijfel om tot nieuwe inzichten te komen.
Alstublieft! Ten Bos schrijft wervend, maar hij had beroemde voorgangers!
Lang voor hem verklaarde Niccoló Machiavelli (1497-1527) zich reeds volstrekt oneens met het laat maar waaien-idee. Hij is een toonbeeld van verzet tegen de ingeprente lethargie (=geestelijke ongevoeligheid), tegen de hersenspoeling van aanpassing aan Kerk en Staat. Hij staat bekend als pleitbezorger van machtsmisbruik, maar is dat allerminst! Het overgeleverde cliché, dat over hem wijdverspreid is, komt voort uit een gebrek aan kennis van zijn leven en werk. In werkelijkheid legt hij uit hoe macht in zijn werk gaat zodat je het snapt, een voorwaarde voor zinvol en tactisch tegenhandelen, waarvan hijzelf een voorbeeld was in de politiek gevaarlijke tijd waarin hij in Firenze leefde. Hij is een humanist in een tijd waarin dat begrip nog niet bestond en tevens tijdgenoot van Erasmus, ook een humanist! Ik bezocht het graf van Machiavelli in de San Croce in Firenze, waar hij rust naast Galilei en Michelangelo, maar ik legde geen bloemen neer vermits hij daar niets meer aan heeft.
Fatalisme is geen optie. Als je toelaat dat het je leven domineert, mis je de kans om je talenten te ontwikkelen. In de Arabische culturen bijvoorbeeld heerst het inshallah, het hangt af van hun god(2). Waar heeft dat fatalisme de eens zo rijke Arabische culturen gebracht? De katholieke variant is bidden in de kerk: als ‘t god belieft! Het kan troost bieden, maar het zal je lot niet veranderen. Natuurlijk, tegen de ware aard der dingen kan je niet vechten. Als het regent is een regenscherm aangewezen, je past je aan. In de oorlog moet je dekking zoeken. Maar maatschappelijke wantoestanden zijn doorgaans geen natuurlijk of hoger gegeven, maar door de mens gemaakt en bijgevolg veranderbaar.
Twee factoren zijn in het geding: de situatie en je ingesteldheid. De situatie kan je inderdaad voor een voldongen feit plaatsen. Vechten tegen windmolens heeft geen zin, daarvan heeft Don Quichote de la Mancha ons overtuigd (!). Maar ook je ingesteldheid speelt mee. De bereidheid voor jezelf en anderen op te komen doet je uitgroeien boven jezelf. Zie Greta Thunberg, al deel ik niet haar fanatisme.
Noodzaak brengt het beste in de mens naar boven. Als je met de rug tegen de muur staat, moet je wel reageren. In de oorlog groeit een samenleving boven zichzelf uit en worden nieuwe technische ontdekkingen gedaan (wat uiteraard geen aanbeveling is om oorlog te voeren!). Noodzaak kan ook een valstrik zijn. Noodzaak wordt immers ook opgevoerd om een politieke maatregel gestemd te krijgen: there is no alternative! Het argument wordt in de strijd gegooid door politici, die achter de feiten aanlopen en een in oorsprong beheersbaar probleem uit de hand hebben laten lopen. Zij ontberen de kwaliteiten (virtú van Machiavelli = deugd, moed, toewijding, ervaring, wijsheid) om situaties grondig aan te pakken. Het getuigt van burgerzin om de verlammende, dwingende retoriek van noodzaak te doorprikken (3)(4).
Consensus en pragmatisme zijn verleidelijke houdingen om het conflict te vermijden. Ze leiden echter vaak tot stilstand en achteruitgang, zie de Belgische staatshervormingen, die een onwerkbare staatsstructuur opleverden, vrucht van jarenlang pragmatisch streven naar consensus ipv naar een goede oplossing. Beter toegeven dan een conflict! Consensus-mensen zijn bange mensen.
En nu, geachte Lezer, maak ik een onverwachte sprong! Want dit is artikel 400! Ik roei geregeld tegen de stroom in. Hebben mijn 400 artikelen iets veranderd? Hugo Camps, voormalig hoofdredacteur van Het Belang van Limburg verklaarde: al mijn artikelen en bijdragen in de krant hebben geen speld kunnen verleggen. Het stoorde mij. Want een stukjesschrijver kan de maatschappij niet veranderen, daartoe zijn politieke hefbomen nodig. Zijn roeping is de geesten te beroeren en te doen nadenken. En dat lukt zo af en toe, getuige een aantal commentaren: Herman, ik lees het graag, maar ik ben het niet altijd met je eens! Natuurlijk niet! Als je maar nadenkt! Als ik daarin slaag ben ik een gelukkig schrijvelaar! Daarom volhard ik nog even. Vierhonderd is ten slotte ook maar een getal, net als het jaartal of je leeftijd of de stand van je bankrekening - neen, dat laatste is niet onbelangrijk! En als ik terugblik en hier en daar een vroeger artikel herlees, stel ik vast dat ook mijn denken evolueert. Ik ben soms te stellig, daar hebben de Lezers een punt. Als we maar denken, een open geest cultiveren, kritiek beoefenen en eventueel hard terugslaan, tegen het politiek correcte denken in, dat toch maar de vertolking is van een tijdgeest, die ook weer zal veranderen.
Op naar de 500!
Noten:
1.Bos, R. ten, Het laatste woord, Boom, 2025.
2. Beeckman, T., Machiavelli’s lef, p. 82, Boom, 2023.
3. idem, p. 93.
4. Machiavelli,N, Discorsi, Primavera-Pers, 2024 (kanjer, nog te lezen).
Herman van Schoten, Schoten, Vlaanderen, 20/04/2025.
Alle rechten voorbehouden: vanschotenherman@gmail.com.
Geen opmerkingen:
Een reactie posten