De leesvaardigheid is steil achteruitgegaan. Dat is een open deur intrappen. Een Nederlandse leraar en een docent leggen het voor de zoveelste keer uit(1).
Leraar David Roelants: studenten van 22 jaar hebben het niveau van havo 2. Vanuit een vragenlijst een tekst scannen heeft weinig te maken met lezen. De leerlingen zoeken het antwoord op de gestelde vraag en dat zijn doorgaans technische vragen zoals: wat is de kernzin van alinea 3? Het is technisch lezen, in functie van de vragenlijst, klaar.
Docent Theo Witte: lezen is iets wat je bij uitstek veel en lang moet doen. Hoe meer je leest, hoe sneller en makkelijker je leest. Maar dat wordt net beperkt door het curriculum, waarin alles in tijd wordt uitgedrukt, een louter economische opvatting van leren, waarbij vorming en ontwikkeling het onderspit delven.
Het is de schuld van didactici en pedagogen, die zich met hun kindgerichtheid voor het economische karretje laten spannen - de leerling als consument. Beseffen deze dommeriken, doorgaans van vooruitstrevende signatuur, dat zij hiermee het gewone kind kansen ontnemen tegenover het alle-kansen-kind, voor wie de ouders wel een dure oplossing vinden? En maar klagen over het elite-onderwijs…
Er is ook een maatschappelijke oorzaak. Kinderen worden overvoerd door prikkels: telefoon, tablet, ontspanning, spelletjes, uitstapjes. Daar is weinig tegen te doen, een reden te meer voor het oefenen van de leesvaardigheid op school. Wat doet de school? Het omgekeerde! Als je klassen met een vragenlijst door de stad ziet lopen - alweer die afstompende vragenlijst - , besef je dat het nieuwe schooljaar weer begonnen is! Die klassen komen zo massaal naar buiten, dat je je afvraagt of het nog wel de bedoeling is dat ze studeren, of dat ze moeten worden beziggehouden?
Er is een ontwikkeling gaande. De slimme telefoon wordt meer en meer gebannen uit het leslokaal. Sommige kinderen vinden het zelfs goed: nu ga je meer spelen met andere kinderen! Psychologe Elke Geraerts schreef er een boek over(2). Ons brein is overprikkeld, waardoor het leert instant te reageren en minder geoefend wordt in verbanden vinden. We zijn constant in overdrive. Op kantoor worden we om de paar minuten afgeleid, het duurt 25 minuten om de concentratie helemaal terug te vinden. Je stelt je voor dat de hersenen van kinderen op deze manier niet gevoed worden tot groei, maar eerder gaan krimpen naar reactief gedrag op het bombardement aan prikkels, die moeten beantwoord worden. Het leidt tot overspannen geesten, die niet leren denken en een redenering op te bouwen, en tot nog meer gerichtheid op het ik. Het is een algemeen probleem, waarvan het onderwijs zelfs nog moet overtuigd worden!
De slimme telefoon is weliswaar een boosdoener, maar slechts één oorzaak van zich niet kunnen concentreren. De hoofdoorzaak is afleiding van de ochtend tot de avond. Leerlingen zitten de tijd in de klas uit, verplaatsen zich in groepjes naar de broodjeszaak en amuseren zich verder. En thuis moeten er allerlei hobby’s worden bedreven, maar lezen is het achtergestelde broertje. Het is amuseren ipv concentreren. De media doen eraan mee. Het boeiende tv-programma Dieren in nesten springt van het ene onderwerp naar het andere en komt er dan weer op terug. Want kijkers kunnen de aandacht niet lang vasthouden, zo redeneren zij! Eerder pleitte ik voor een prikkelvrije klasomgeving, tot en met in de aankleding van lokalen. Concentratie kan je leren. Je zou haast pleiten voor het internaat, wat in mijn tijd een gevangenis was…
Ik sta niet alleen. Er is al veel inkt aan besteed. In 2020 schreef Daphne Buschgens er bijvoorbeeld een brochure over(3). En in september 2024 organiseerde de directeur van het Sint-Michielscollege van Keerbergen Pieter-Jan Kwanten een stille speelplaats, waar roepen, rennen en spelen niet zijn toegelaten. Nota bene op vraag van de kinderen!
Maar bij het begin van het nieuwe schooljaar spuien de onderwijskoepels weer hun gebruikelijke blabla. Het kind staat weliswaar centraal in hun retoriek, maar in de feiten zijn het hun eigen plannen en marktaandeel. Bij de Vlaamse regeringsvorming moeten partijen weer zien overeen te komen en dat zal dus opnieuw tot een halfbakken compromis over onderwijs leiden. En het volgende jaar maar weer opnieuw klagen over de slechte PISA-scores. Ook de vorming van leraars moet veel en veel beter. Hoeveel leraars kennen nog goed Nederlands? Lezen zij zelf nog? In het geciteerde artikel wordt beweerd dat een derde van de leraars niet leest! Door veel te lezen wordt je aandacht voor taal vanzelf aangescherpt. Zoniet wordt taal beschouwd als een tool naast andere. Niet toevallig is het Nederlands in Nederland doorspekt van overbodige Engelse woorden en het Vlaams door zowel Frans als Engels. Taalfierheid bestaat niet meer.
De teruggelopen leesvaardigheid is een van de oorzaken van de teruggelopen geletterdheid. Een andere oorzaak: hogeschool en universiteit zijn diplomafabrieken geworden. De subsidie per student heeft geleid tot het ronselen van studenten, tot en met op de achterkant van streekbussen: kom bij ons, wij weten wat jij wil! Het heeft deels geleid tot universitair gediplomeerden, die er nog moeilijk in slagen een logische redenering op te bouwen, maar zich enten op wat hen is voorgekauwd. Een aantal van hen kan meer niet aan. Gevolg is een algemeen gebrek aan intellect, dat dagelijks tot je komt langs de tv-kanalen, waar napraten de norm blijkt te zijn. De nieuwsredactie van de VRT betrap ik dagelijks op taalfouten, het wordt onbelangrijk gevonden. Politiek debat draait rond dagjespolitiek, waarmee men als deskundige uitpakt als ware het buitengewoon belangrijk. Zijn deze journalisten nog in staat tot het leiden van een fundamenteel debat, in de schaduw van sensatie-onderwerpen en dagjespolitiek? Ze doen quasi kritisch, hun horizon is afgezet met consensus en politieke correctheid. En zij zijn de uitdragers van populisme en marktaandeel. Sommigen behandelen de kijker als kleuter, bijvoorbeeld Hanne Decoutere, die nieuwsanker wordt genoemd, in werkelijkheid leest zij op een schoolmeesterachtige manier af en voor. Maar ze zorgt wel voor onbedoeld amusement: de ballonnen stijgden op.
Bovenaan het artikel in de NRC staat de mededeling leestijd 4 minuten. Een economische benadering van het lezen, dat de geciteerde auteurs net bestrijden.
Wanneer komt een bevolking terug tot rede? Het nuchtere antwoord luidt: bij een grote crisis. Dan is het feesten afgelopen. Dat is het geval bij grote werkloosheid, gevolgd door verarming. Maar bijvoorbeeld ook door oorlogsdreiging. In Duitsland is een deel van de jeugd al wakker geschoten en meldt zich als reservist bij het leger, in de vrije tijd. Oekraïne is de jammerlijke aanleiding. Deze jeugd beseft het, ook in ons land. Op een jaar tijd meldden zich 2.000 vrijwillige reservisten voor het Belgisch leger. Zo komt er vanzelf meer ernst en meer maatschappelijk bewustzijn. Een Duitser in het programma van Jan Leyers(4): wij zijn vadsig geworden. Een crisis helpt. Veel meer dan preken of artikelen schrijven.
Nawoord: we hebben beiden een nieuwe slimme telefoon! En wat die allemaal kan, geweldig! Maar we hebben het beestje getemd. Alleen als we worden gebeld weerklinkt een signaal. Berichten blijven stom, tot we, bijvoorbeeld ‘s avonds, de hele resem een keer bekijken. Wij zijn de baas, niet dat ding!
Noot:
(1):Veldhuis,P. en Weeda,F., Laat het tot je doordringen: een derde van de onderwijzers leest niet, NRC, 07/04/2023.
(2):Geraerts, E., Focus is het nieuwe goud, Lannoo, 2024.
(3):Buschgens, D., Help! De speelplaats is te druk voor ons, internet, 2020.
(4):Jan Leyers bij de Duitsers, VRT-serie 2024.
Herman van Schoten, Schoten, België, 08/09/2024.
Alle rechten voorbehouden: vanschotenherman@gmail.com.
Geen opmerkingen:
Een reactie posten