In Vlaanderen wordt gezegd: we gaan naar de zoo! Als je in het treinstation van Antwerpen-Centraal op een weekdag tegen een uur of 10 de trein neemt, stuit je op schoolklassen, die de trein uitstromen voor een dagje zoo. Je stapt hier van het station recht de dierentuin binnen! Het is een populaire uitstap en de kinderen zijn uitgelaten en tateren erop los. Het is bedoeld als leerrijke ontspanning en dat is het ook, in de overtuiging van begeleiders en ouders. Volwassenen herinneren zich die schooluitstappen, ga zelf maar na! Trouwens, wat is er heerlijker dan met kinderen en kleinkinderen naar de zoo te gaan?! Plezier voor jong en oud!
In mijn kinderjaren stond ik te gapen naar de apen, maar later moest ik er niets meer van hebben. Net als van giraffen, neushoorns en olifanten. Wat een beesten en wat een drollen dat ze aanmaken! Slangen, brr, zo geniepig. Vogels en zeehonden, daar kon ik lang naar kijken. Veel later en pas getrouwd namen we een abonnement op de zoo. Dat heeft maar één jaar geduurd, we kregen er snel genoeg van. Dieren opsluiten als attractie voor de mensen, neen, het wrong. Het beslissende moment herinner ik me nog. Het was een eenzame poolvos, die, gek en gedesoriënteerd, in zijn kooi op en neer liep langs de tralies. Een tijdje later was hij er niet meer. Een poolvos hoort thuis op de polen, klaar! Toen beseften we het: een dierentuin hoort niet. Een reportage over de Antwerpse dierentuin liet zien hoe een aalscholver door dierendokter Francis Vercammen werd gekortwiekt, zodat hij niet meer kan vliegen. Dierenwelzijn?!
Voorstanders geven toe dat het opsluiten van dieren in kleine behuizing en ze tentoonstellen voor het genoegen van het publiek niet meer kan. Het dierenwelzijn wordt erkend en dat zie je aan de betere behuizing. Ze hebben nu een andere doelstelling: het behoud van bedreigde diersoorten. Miljoenen diersoorten zouden met uitsterven zijn bedreigd. Sinds 1970 zijn de wildpopulaties in hun natuurlijke omgeving met 68% afgenomen, dat is de schatting. Dolfijnen als tuimelaar, orka en witsnuitdolfijn hebben te lijden van klimaatverandering en komen vast te zitten in netten van vissers. Jaarlijks worden 100 miljoen haaien gedood - een onbewezen enorm aantal, maar hoe dan ook zeer veel. Het leefgebied van de jaguar in Zuid-Amerika wordt versnipperd voor landbouw, veeteelt en plantages. Ook de leeuw verliest leefgebied. Tijgers, luipaarden, neushoorns, ga maar door, het signaal staat haast algemeen op rood.
Is de dierentuin de oplossing? Het wordt ons voorgehouden. Debra Wolford(1) echter is het daarmee volstrekt niet eens. Ze somt een aantal redenen op om de dierentuin te mijden. De belangrijkste:
1. Dierentuinen zijn gevangenissen. De bewegingsruimte van de dieren is vele malen kleiner dan in hun natuurlijke habitat, waardoor ze gestresseerd raken en gedesoriënteerd op en neer lopen. Ook het schommelen is er een symptoom van. Men probeert variatie aan te brengen door grotere kooien met meer afleiding en door het verstoppen van voedsel. Het is beter dan niets, maar stelt niets voor in vergelijking met de wilde thuisomgeving.
2. Hun voeding wordt bepaald door de mens, ze mogen niet kiezen. Hun partnerkeuze wordt bepaald door de mens. Ze mogen niet wild zijn.
3. Veel dierentuinen geven minder dan minimale zorg. Geregeld breken schandalen uit over slechte behandeling. Euthanasie van gezonde dieren wegens overtal wordt stil gehouden.
4. Dieren worden getraind om kunstjes te doen in toeristische pretparken. Afleiding in gevangenschap.
5. Kinderen leren dat dieren dienen voor vermaak. Verkeerde opvoeding.
6. Het behoeden van soorten voor uitsterven is een missie die goed klinkt, maar is in de praktijk een sterk overdreven pretentie, aldus Wolford. De overgrote meerderheid van de dieren wordt niet met uitsterven bedreigd, zo beweert ze. Hen terug uitzetten gebeurt zeer weinig. Het is ook allesbehalve makkelijk, zowel om de kosten als om de tamelijk tam geworden dieren zelf. Zo zijn ze niet gewend om voedsel te zoeken, het werd hen aangereikt. Weinige dieren komen ervoor in aanmerking en dan volgt er een heel traject om hen te verwilderen en vaardigheden te laten ontwikkelen. Met het uitzetten van enkele exemplaren sus je hooguit je geweten.
Wolford staat niet alleen met haar kritiek en dat versterkt haar gezag. Dierenrechtenorganisaties immers voeren al lange jaren actie tegen het opsluiten van wilde dieren. Ze roeiden lange tijd tegen de stroom in. De politiek begint warempel te reageren, ongetwijfeld ook door de teruglopende belangstelling. Een verandering in de publieke opinie maakt de politieke ommezwaai mogelijk. In Europa verboden Kroatië, Slovenië en Cyprus reeds dolfinaria en Vlaanderen volgt, zodat het dolfinarium Brugge zal moeten sluiten. In Frankrijk komt eveneens een wettelijk verbod, wat een groot probleem oplevert voor Marineland in Antibes, dat maar liefst 4.000 dieren moet zien te herhuisvesten, waaronder twee orka’s.
Is de dierentuin oplossing of schaamlap? Is behoud van soorten een aangegrepen alibi om te kunnen blijven voortbestaan? Waarom moeten we enkele exemplaren van bedreigde diersoorten redden? Als je ze met de ene hand uitroeit en er met de andere hand een dozijn redt, wat is dan het finale resultaat? Sentiment mag een nuchtere analyse niet in de weg staan. De dierentuin blijft een gevangenis, ondanks goedbedoelde inspanningen ter modernisering en welzijn. Sluiten die handel!
Zijn wildsafari’s de oplossing? Dieren worden dan minder bejaagd want toeristen komen kijken en daar verdient de lokale bevolking aan. Het is een alternatief voor stropen, zo wordt beweerd. Ik kan het niet beoordelen vanuit mijn luie zetel, ga er niet naar toe en stel me tevreden met natuurfilms op tv, schitterend, toch?! Ik hoef de big five niet in de ogen te kijken: leeuw, luipaard, buffel, olifant, neushoorn. Laat ze wild zijn in hun wildernis.
In de dierencentra op de luchthavens passeert dagelijks een massa dieren. Het is grootscheepse handel en dat stopt nooit. Een tv-reeks liet het allemaal zien, zonder kritische ingesteldheid weliswaar, maar die heb ik gelukkig zelf! Het stoorde me sterk. Een overheid kan er toch paal en perk aan stellen, lijkt me. Zodat op luchthavens alleen nog gezelschapsdieren van reizigers bediend moeten worden.
Wat te denken van kleinschalige initiatieven zoals het Natuurhulpcentrum Oudsbergen? Ze vangen dieren in moeilijkheden op, lappen ze op en zetten ze terug uit. Mooi! Maar we kregen op tv ook een verslag te zien over transport van een leeuw naar Zuid-Afrika. Spannend en aandoenlijk. Maar is het al die moeite waard? Het ging om één gedesoriënteerde leeuw, tja…
Je kan hier eindeloos verder over filosoferen: over het welzijn van kweekdieren, over ons kapitalistisch economisch systeem, de ecologische voetafdruk van de westerse consument, de overbevolking…
Ik volsta met een harde conclusie: de mens is het grootste roofdier.
Noot:
(1):Wolford, D., 9 redenen om nooit naar de dierentuin te gaan, blog Peta Nederland, 06/09/2018.
Herman van Schoten, Armação de Pêra, Portugal, 24/01/2025.
Alle rechten voorbehouden: vanschotenherman@gmail.com.
