89. TAALWENS 2018.

Rond nieuwjaar wensen we elkaar het allerbeste toe voor het nieuwe jaar. Gezondheid en geluk zijn de klassieke wensen en inderdaad, met reden. Ik sluit me er graag bij aan. Maar ik heb ook nog een andere wens voor u, een taalwens ! Moge de Nederlandse taal in 2018 wat meer in de belangstelling komen, van media, onderwijs, politiek en ook van u ! Een wens bijna als een opdracht ! En toegegeven, met een bijbedoeling, want verpakt in een dubbele portie cultuurkritiek…Houdt u vast !

Het is erg gesteld met de kennis en de beoefening van het Nederlands. Dat is zowel in Vlaanderen als in Nederland het geval, zij het om uiteenlopende redenen.

Vlaanderen cultiveert het zogenaamde verkavelingsvlaams. Het woord is bedacht door Geert Van Istendael en staat voor de Vlaamse tussentalen, in het meervoud, want de dialecten woeden hevig op onze Vlaamse grond. Enkele voorbeelden : ne velo, hebde gij ?, wazegde ?      Het wordt algemeen aanvaard en gebruikt. De VRT presteert het zelfs om nog een stap verder te gaan. Na het weerbericht krijg je op haar tv-kanaal een zin in plat dialect te zien, plezant ! Het is plat populisme, dat overigens al veel langer wordt gecultiveerd door het soort volkse programma’s, dat de norm is geworden op deze publieke zender. De politiek spreekt dan weer krom Vloms, gespekt met vertaald Frans, niet uit overtuiging, maar omdat men onvoldoende Nederlands in huis heeft. Politicus Decroo senior was ooit minister van Nationale Opvoeding, de man kan nochtans niet één zin in keurig Nederlands spellen. Zijn voertaal thuis is Frans, wat ik toevallig kon vaststellen toen we hem en zijn gezin tegen het lijf liepen in Coïmbra, ofschoon hij er prat op gaat nooit met vakantie te gaan. Zelfs de vertegenwoordigers van de Vlaams-nationalistische politieke partij NVA grossieren in verfranst Vlaams, zij kunnen niet anders en kennen niets anders. Vlaanderen is taalarm en met het ophemelen van dialecten gaat het er nog verder op achteruit. Het is nochtans elitair - jawel ! - tegenover anderstaligen, met name ook tegenover vluchtelingen, want met schoon Vlaams of Nederlands hoor je er niet bij ! Vloms is ook altijd een manier geweest om zich af te zetten tegen dat kakkerige Hollands. Wat een bekrompenheid, oh oh oh…

Ik correspondeerde met prof. Vermeersch, vermaard filosoof uit Gent. Naar aanleiding van mijn artikel 36, getiteld Identiteit, stuurde hij mij een artikel toe, getiteld Identiteit : Vlaams, Belgisch ?, eerder verschenen in Doorbraak. Een citaat : Om het heel simpel te stellen, VTM en VRT (met hun nieuws en soaps), samen met Dag Allemaal, Humo, Story, enz. hebben (zonder dat te bedoelen) veel meer bijgedragen tot een feitelijke gemeenschappelijke Vlaamse identiteit, dan alle propaganda van Volksunie, Vlaams Blok, NVA enz. samen. Dat was raak, een vaststelling waar je inderdaad niet omheen kan. Maar het niveau waarop men zich nestelt met die Vlaamse identiteit is die van het buikgevoel, zo van wij zijn simpele Vlaamse boeren (in de pejoratieve betekenis, excuus aan de echte boeren) en willen dat ook blijven. Geen pretentie naar hogerop, naar iets meer beschaving, geen behoefte aan volksverheffing, maar integendeel zich ingraven in de cultuur van het direct toegankelijke, de grove lach, het bedienen van de klant, het directe commerciële succes, in de grond de Amerikaanse consumptiecultuur. Vlaamse identiteit ?

Nu is deze mening weliswaar elitair - waarom ook niet ?! - maar geenszins wereldvreemd. Het is bijvoorbeeld geen kritiek op dialecten. Dialect kan plezant zijn, maar hoort niet thuis in de openbare sfeer, met name niet in de media, tenzij in een kolderachtig toneelstuk. Tv-soaps als Thuis en Familie mogen best het Vlaams beoefenen, maar men moet toch streven naar een beetje verstaanbaarheid voor anderstaligen, kortom het er niet te vingerdik op leggen, kwestie van evenwicht. En ja, ook ik ga me graag een keer te buiten aan Turnhouts, dat ik helaas nog maar weinig kan beoefenen omdat mijn familie door overlijdens zwaar is uitgedund. Ik doe ook graag Oostends na, omdat we daar wat vrienden en kennissen hebben, al kan ik het niet, maar het is grappig. Maar in mijn blogboek streef ik naar keurig Nederlands, al kreeg ik al de opmerking dat het voor Nederlandse lezers soms nogal Vlaams aandoet, maar we verstaan het wel ! Cultuurtaal en volkstaal hebben beide recht van bestaan, maar we moeten noch overdrijven in het ene, noch in het andere. De klepel is te zeer naar het volkse en populaire doorgeslagen.

Vlamingen interesseren zich helaas niet voor taal, ze cultiveren buiktaal, ze hebben zich laten verfransen en vinden dat niet erg, men graaft zich populistisch in in een soort bekrompen eigenheid en men beseft dat niet eens, voilá ! Buitenlanders, nadat je ze wat beter hebt leren kennen, beamen : in Vlaanderen heerst een bekrompen mentaliteit. De taal is er het eerste slachtoffer van.

Voormalig gidsland Nederland is er niet beter aan toe en kan zelfs beticht worden van schuldig verzuim. De taalvaardigheid van Nederlanders is zoveel beter, maar ze gebruiken graag veel woorden voor weinig inhoud. Van meet af aan stoorde me hun overdreven gebruik van leuk en lekker, die ten slotte lege woorden zijn geworden. Veel erger is het Engels in hun Nederlands. Als ze het maar kunnen verengelsen, zijn ze gelukkig. Onlangs had iemand het over een side table, echt waar ! Nu is Engels zelfs verheven tot officiële taal in een toenemend aantal instituten voor hoger onderwijs ! Dat is een regelrecht drama. De kennis van het Nederlands gaat er straal door achteruit en het beoefende Engels is wat men wel eens steenkolenengels noemt, Engels met veel hoeken af. Zo verzeilt men in een taalvacuüm en dat wordt niet beseft. Hoe moeten studenten Nederlands overigens een scriptie schrijven, als dat in het Engels moet ? Onlangs wist een student zich geen raad omdat een Nederlands gedicht niet werd aanvaard omdat het niet in het Engels was gesteld. Engels als opgelegde onderwijstaal getuigt zowel van verwaandheid, cultureel onbenul als van de traditionele Nederlandse koopmansgeest, maar dan totaal verkeerd begrepen. Het is mij trouwens een raadsel hoe een universiteit het Engels tot haar officiële taal kan proclameren in een land waarin de grondwet in het Nederlands is gesteld en zich vermoedelijk ook wel uitspreekt over de officiële taal ?

Het Nederlandse onderwijs is haast geheel gericht op vaardigheid, taal is slechts een middel. Culturele vorming is herleid tot hobby. Letterkunde is zo goed als weg, in het middelbaar onderwijs bijvoorbeeld even de tijd nemen voor een gedicht van bijvoorbeeld Slauerhoff, is niet de bedoeling. Alleen nog een echt gedreven leraar tracht het binnen te smokkelen, getuigt Hans Bennis van de Taalunie. Nochtans hebben leerlingen er wel belangstelling voor, maar die belangstelling moet uiteraard gevoed worden. Een aantal leraren heeft echter zelf maar een beperkte culturele achtergrond en kan zelfs nauwelijks spellen ! Aldus deze bevoorrechte getuige.

Er is een grondoorzaak waarom deze funeste evolutie onomkeerbaar is. Dat is de Nederlandse allergie voor regels en normen. Men wil voor alles zijn eigen regels bepalen, vrijheid blijheid nietwaar ! Zo hebben Nederlandse kranten een eigen taalbijbel, stijlboek genoemd, verschillend van krant tot krant, wij bepalen het zelf ! Nochtans is Nederland in de grond een door en door geregeld landje en wordt openheid meer gespeeld dan beoefend, zie bijvoorbeeld de geheimhouding rond EBN en NAM inzake de problematiek van de gasexploitatie rond Groningen, zie ook het terugdraaien van het referendum. Maar als het op taal aankomt is er geen wil tot regulering.

Een soort Académie Française voor het Nederlands is dan ook volslagen utopisch. Sterker, het legertje taalkundigen zal gelijk verklaren dat het niet wenselijk is ! Want taalnormen opleggen vanuit ivoren torens, daar is niemand mee gebaat, toch ?! Men vergist zich deerlijk. Net zoals verkeersregels elementair zijn, zijn taalregels dat evenzeer. Als ik bij een bestelling vanuit Vlaanderen de Nederlandse telefoniste nog maar met veel moeite begrijp ? Als de gemiddelde journalist of columnist niet meer in staat is een artikel te schrijven in het Nederlands, zonder dat het bulkt van Engelse termen ? Terwijl taal toch het werktuig van de schrijver is ! Een vergelijking : stel dat je een loodgieter in huis haalt met een meetlat in Engelse inch, iets dergelijks doen die normloze taal-ondeskundigen. Een instituut als de Taalunie bijvoorbeeld zou met officieel gezag bekleed kunnen worden – nu is het slechts adviserend - en o.a. terstond de opdracht krijgen om nieuwe Nederlandse of vernederlandste woorden te bedenken voor bijvoorbeeld speedpedelec, sackjacking, shinen, me-time, killerapp, gutmensch, black spot, een to-do-lijst ! Daartoe is echter een wedstrijd met genomineerde woorden, waarover gestemd kan worden, zoals voor het woord van het jaar, geen geschikt instrument, het zou wat worden. Taal verdraagt geen democratie, net zo min als verkeersregels of…godsdienst ! De politiek zou zichzelf kunnen verplichten om wet- en beleidsteksten in keurig Nederlands op te stellen, na bindend advies van de Taalunie. Vooral in Vlaanderen en België (vaak vertaald Frans) is dat nodig. Zodat we geen syndicus noch een cordon sanitaire meer krijgen opgedrongen en afscheid kunnen nemen van kromtaal als : gelieve mij per kerende uw reactie te laten geworden. Vrijblijvend taaladvies binnen de VRT bijvoorbeeld heeft tot niets geleid, dat is intussen wel duidelijk. Een voormalig VRT-directeur : onze journalisten aanvaarden dat niet meer. Het moet dwingend worden en vanuit een met gezag bekleed instituut. Desnoods met de karwats. Omwille van de diversiteit !

Taalnormen zijn inderdaad noodzaak in een samenleving, die meer en meer divers wordt van samenstelling. Hoe moeten al die nieuwkomers goed Nederlands leren ?! Ik kan hier in Portugal perfect goed Portugees leren, algemeen beschaafd Portugees zeg maar - al lukt het mij niet zo vlot - en het Algarvio of het Açoreano zijn dat niet, het is volstrekt duidelijk. De dikke van Dale is in het Nederlands taalgebied toonaangevend, bij gebrek aan beter. Het is echter een commercieel product, dat sociologische evoluties volgt, maar niet voorschrijft. Objectief is aan een commercieel woordenboek geen behoefte, wel aan een officieel woorden- en spellingsboek, dat de norm stelt, overigens ook voor medisch, juridisch, economisch, digitaal en ander technisch vakjargon. Een recent voorbeeld. De mogelijke uitlevering van de Catalaanse president Puigdemont aan Spanje wordt in de Belgische juridische vertaling overlevering genoemd. De advocaat hanteert dit woord dan ook consequent. Uiteraard is dit taalkundige onzin.

De taalkundigen zullen mij als ouderwets weghonen, vervormd als ze zijn door de ideologie van het regerende relativisme en de commercie, dat hun denken dicteert. Mijn repliek : ik ben alweer een stap verder, we zijn te ver doorgeschoten in pragmatiek en populisme, er moet aan de bel worden getrokken ! Niet alleen qua taal nota bene, maar evenzeer qua algemene vorming en omgangsvormen. Vorming is vervangen door amusement en bezighouden, studeren door aansluiten bij wat de leerling prettig vindt, denken door toepassen, taal door gebrabbel. Dit is misdadig. Culturele decadentie is opgerukt en taaldeskundigen, pedagogen en medialui legitimeren het. Zij zouden in die strijd een bondgenoot moeten zijn. Quod non, niet dus.  

Taalpuristen zijn nodig als antidotum voor taaldelinquenten. Onverzorgde taal leidt rechtstreeks naar de doodlopende steeg van onverzorgd denken. Waar geen taal is, is geen denken. Waarvan helaas akte in deze onbehouwen tijd, gedicteerd door Amerikaanse cultuurbarbaren, die niet toevallig zonder bestek eten. En pijnlijk ongeïnteresseerd geabsorbeerd door media, onderwijsinstituten, pedagogen, taalkundigen.

Hier in Portugal gaat men tamelijk zorgvuldig om met de taal. Goed, het Engels is ingeburgerd ter wille van de massa toeristen en Engelstalige residenten, die het vertikken zich aan te passen. Maar onder elkaar is er wel degelijk taalbesef. Winkelbedienden bijvoorbeeld verbeteren mij spontaan ! Maar bijzonder opmerkelijk is de algemene reactie op de nieuwe spelling, door de regering ingevoerd op aandringen van de Brazilianen. Die nieuwe spelling versimpelt het Portugees, maar wordt algemeen geboycot. Bijdragen in kranten bijvoorbeeld vermelden onderaan het artikel steevast : dit artikel is geschreven in de oude spelling. Die nieuwe spelling is immers fonetisch en pragmatisch, zaait verwarring en verdrijft de cultuurtaal.

Ten slotte een vertaalde zin op de perronmuur van metrostation Saldanha in Lissabon :

WAAR GEEN TAAL IS, IS GEEN VOLK.

Daarom wens ik u voor 2018, naast gezondheid en geluk, een portie aandacht toe voor taal in de openbare ruimte.

Herman van Schoten, Lagos, Portugal, 28/12/2017.

alle rechten voorbehouden : vanschotenherman@gmail.com.