70. ZELFGENOEGZAAMHEID.

Zelfgenoegzaamheid : het woord staat in de dikke van Dale ! En dat is opmerkelijk omdat heer van Dale graag met modes meegaat en zelfgenoegzaamheid nauwelijks nog voorkomt in de media.

Hoe ik erop kom ? Door nostalgisch terug te denken aan de voltooid verleden tijd van een slaperig dorp met dorpspastoor, meneer doktoor en burgemeester. Van die drie maakte de dorpspastoor het meeste indruk, gewoon omdat je elke week onder de preekstoel naar zijn preek luisterde. Hij was het meest aanwezig in je bewustzijn.

De man had geen retorisch talent, hij kon het gewoon niet, preken dus. Hij las week na week zijn papiertje af, monotoon, zonder een keer naar beneden te blikken, naar zijn zondige parochianen. Die het ook maar over zich heen lieten komen. Het was het zondagse ritueel, vanzelfsprekend ijkpunt in de week. Het zelfbewustzijn was nog niet doorgebroken, hooguit aan een aarzelende opgang bezig in het raadselachtige circuit van doctor Freud en co. Er was nog geen ik-cultuur, de boodschap van de pastoor werd gelaten ondergaan. Tijdens de preek hield men zich muisstil. Wellicht denkende aan het vervolg, want dan was er uitzicht op voetbal of op het café aan de overkant, dat een keer in de week openging in de voorste kamer van een boerderij. En uitkijken natuurlijk naar de meisjes in de aantrekkelijke leeftijd, die op zijn zondags waren uitgedost.

Onze vrome zielenherder was zo teruggetrokken, nederig, in zichzelf gekeerd, schuw, dat publiek scoren niet in zijn woordenboek stond. Dat woordenboek was gevuld met bijbelse verhalen.

Toch had hij een belangrijke boodschap. Hij sloot er elke preek elke zondag weer mee af. Telkens weer slaagde hij erin datzelfde slot te breien aan zijn zielloze preek. Na een tijdje raakte ik erdoor gefascineerd : welke draai gaat hij er nu weer aan geven om op zijn enige, altijd dezelfde, conclusie uit te komen ?! Het leek wel een goocheltruc. Wat hij ook in zijn lange aanloop debiteerde, dat slot, dat sloeg alles. Het was van een wijsheid, die je hem niet zou aangeven. Besefte hij het zelf wel ?

Hij sprak : laten we ons bewust zijn van onze nietigheid en van de zonde van zelfgenoegzaamheid. Amen. Waarna hij het trapje van de fraai gebeeldhouwde trap van de kansel afdaalde, opgelucht wellicht dat de wekelijkse beproeving er weer opzat. De gelovigen draaiden hun stoel terug naar voor, lasten een kuchmoment in en de mis ging verder.

Dat heb ik altijd onthouden. Die waarschuwing voor zelfgenoegzaamheid. Op zich slechts een nostalgische reden voor een artikel. Maar nee, het is verdorie actueel !

Eerst een omschrijving. Mijn dikke vriend noemt het ijdele vervuldheid van zichzelf. Woorden die eveneens in de buurt komen : eigenwaan, eigendunk, zelfingenomenheid, zelfpijperij. De psychologie heeft er een hedendaags etiket op geplakt : narcisme.

Het is de kern van de ik-cultuur. Zelfverwennerij, het ik op de eerste plaats. Uitvergroting van rechten ipv plichten. Iedereen zijn VIP-status. De publieke ruimte als uitschuifstuk van de privé-ruimte. Dat soort dingen. Het is de essentie van deze tijd. We leven in een narcistisch tijdperk. Er is een oud Antwerps gezegde voor : Alexander, Alexander, alles voor mij, niets voor een ander.

Maar helaas, al die zelfgekroonde koningen en keizers in hun eigen universum maken het samenleven moeilijk. Want als iedereen op zijn strepen staat, krijg je een mentaal gewapende samenleving, met korte lontjes, soms ook letterlijk.

De burger matigt zich verwachtingen en gedrag aan, ingeblazen door zijn persoonlijke instincten. Hoofdoorzaak van die mentale ommekeer is het agressieve, Amerikaanse ultraliberalisme, dat van de burgers consumenten heeft gemaakt, ter wille van geldgewin op zeer grote schaal. Uitvoerders zijn de media, de reclame en de populistische politiek van de politieke elite - zie bijvoorbeeld het onderwijs : de leerling is klant en de klant is koning -. In minder fraaie bewoordingen : men heeft de straat en het publieke domein aan het plebs gegeven, omdat het snel en veel geld opbrengt. Zelf verschanst men zich in beveiligde condominia, zowel letterlijk als mentaal.

Zelfgenoegzaamheid is echter niet alleen het gevolg van een commercieel lokmiddel, waarmee de burger wordt bestookt : het is wat jij wil, het is jouw energie en dergelijke onzin. Het speelt ook door in de klassenverhoudingen, althans in Amerika. Daarover schreef de Amerikaanse hoogleraar recht Joan Williams (1) een alarmerend artikel. Aanleiding was de verkiezing van Trump tot Amerikaans president. Zij beoordeelt de man als volslagen onbekwaam, maar begrijpt wel zijn kiezers. De politieke elite heeft hun eergevoel nu al decennia geprovoceerd. De politieke correctheid zegeviert : zwarten, homo’s, vrouwen, lesbiennes, transgenders en biseksuelen worden gekoesterd terwijl de witte werkende man naar hartenlust mag beledigd worden met racistische verwijten terwijl zijn baan en zijn eergevoel zijn afgepakt door de verplaatsing van fabrieken en werk naar goedkope landen. Zijn stem voor Trump is een opgestoken vinger naar de elite. Zelfs de zogenaamde Democratische Partij bulkt van volksvreemde academici. Hun interesse is verschoven van de grootste minderheid – Jack Sixpack – naar de andere minderheden, die geknuffeld worden. Het is de oorzaak van de culturele oorlogen aan de universiteiten, waar een zogenaamd progressieve ideologie heerst en men niet in de gaten heeft dat cultuur niet los te weken is van economische belangen. Daarom zal meer en beter onderwijs geen banen terugbrengen. Een wake-up-call !

Hoe de kloof kan worden overbrugd ? Haar advies : door op te houden met de gedachte dat je met cognitief minder begaafde sukkels hebt te maken, aan wie je het nog maar eens een keer beter moet uitleggen. Door het afleggen van de morele superioriteit en niet slechts sympathiek te doen in verkiezingstijd (Clinton) maar dagdagelijks met hen te leven en hen serieus te nemen.

Haar besluit : als de progressieve elite niet ontwaakt uit haar grauwsluier van het politiek correcte, als ze haar zelfgenoegzaamheid niet aflegt, dan is de kans levensgroot dat je al slaapwandelend in een klassenguerilla terecht komt.

Aldus deze intellectuele kokkenluidster, die in academisch Amerika over de tong gaat. Het is een alarmerend artikel. Het door haar geformuleerde risico verwoordde ik al eerder in de artikels 21, 37 en 53 van dit blogboek. Voor wie nadenkt is het immers niet zo moeilijk, alleen, je hebt een megafoon nodig en Williams heeft die eindelijk bemachtigd na lange jaren van strijd.

Is het hier anders ? Waarschijnlijk wel, wij zijn, ofschoon wingewest van Amerika, nog geen echte Amerikanen in opvattingen en waarden. We hebben hier ten slotte nog de solidaire sokkel van de sociale zekerheid, waar Amerikaanse burgers jaloers op zijn. Dat is het grote verschil, waardoor de Europese waarden zo anders zijn dan de Amerikaanse.

Nochtans ijveren politieke, economische en ideologische praatjesmakers voor het verder veramerikaniseren van ons beschaafd Europa. De markt en de globalisering worden aan de rechterkant van het politieke spectrum als gegeven verkondigd, multiculturalisme en wereldburgerschap als gegeven en gebod aan de linkerzijde. Kolonialisering van de bevolking is er natuurlijk altijd geweest, denk maar aan de historische hersenspoeling dat wij Belgen zijn. Maar in deze tijd valt het meer op, door de schaal van de massamedia. Dankzij president Trump hebben we daar nu een begrip voor : faked news, in dit geval verzonnen waarheden. Wie ertegen protesteert of een kanttekening maakt, wordt laatdunkend behandeld : we zullen het nog beter moeten uitleggen – een dedain dat kan tellen. En voor de hardleerse burger is er het verwijt van populisme. Stille of bescheiden mensen met echt een boodschap, zoals mijn dorpspastoor van toen, komen in de media niet aan bod, omdat ze niet mediageil zijn, de burger niet naar de mond praten, geen benul hebben van eigenbelang en geen bombarie verkopen.

De burger is niet slechts lijdend voorwerp van de zelfgenoegzaamheid van de leidende klasse, hij bezondigt zich er zelf ook aan. Hij is al aardig op weg in eigengereid gedrag in de openbare ruimte en zwelt behoorlijk op. Elkaar groeten op straat is al niet meer evident.

Zelfgenoegzaamheid speelt ons zwaar parten. Zowel op individueel niveau en in de openbare ruimte, als in politiek en media. Het is de mentale kanker van de tijd.

Ik heb mijn buik vol van dat onbeschaafd en egoïstisch gedrag. Niet alleen van die politieke elite, die in België ook nog eens een profitariaat op grote schaal blijkt te zijn. Ook het gedrag van de opgefokte massa irriteert me. Zodat ik nu ook al lagekostenmaatschappijen vermijd en niet alleen omdat ze me telkens weer doen denken aan veevervoer maar ook door het gedrag van de passagiers. Hotels die in de boekskes staan, ook al te mijden. Straks moet ik naar Den Haag, zou ik een treinticket eersteklas nemen ?

Wat zou mijn dorpspastoor daarvan denken ? Zelfverdediging of zelfgenoegzaamheid ?

Noot :

(1)  Williams, Joan, Slaapwandelend naar een klassenguerilla, interview in De Groene Amsterdammer d.d. 22/06/2017 over haar essay What So Many People Don’t Get about the US Working Class.

Herman van Schoten, Schoten, België, 23/06/2017.                                                                             alle rechten voorbehouden : vanschotenherman@gmail.com