26. MASSATOERISME.

Je kon er niet naast kijken, laatst in Lissabon. Een massa toeristen, in hartje 
winter ! Waar blijven ze vandaan komen ? Het schijnt nu het hele jaar hoogseizoen te zijn. Als hoofdreden wordt de veiligheid van het land aangehaald. Hier waren nog geen aangeslagen. Voorlopig nog niet, zoals de mensen hier relativerend opmerken. De trams naar de toeristische trekpleisters zitten tjokvol. Je moet slimmigheidjes bedenken om een zitplaats te bemachtigen. Zoals opstappen bij de beginhalte of de tram alleen nemen aan de eindhalte om terug te keren naar het stadscentrum. Wat ook helpt bij tram 28, die van Algés komt, is een paar haltes terug te lopen, zodat je er al opzit voor de massa aan Belém het voertuig bestormt. Nooit geziene toestanden, toch niet door ons.

Maar goed, als je de stad een beetje kent, kan je de massa vermijden door alternatieve routes te nemen of de táxi, want die is spotgoedkoop.

Toch is er een probleem. Onze B+B-uitbater uit Firenze, een paar jaar terug, wist het. Zijn stad wordt het hele jaar door overlopen door toeristen uit alle windstreken. Oosterlingen nemen steeds maar toe in aantal. ’s Nachts is het gevaarlijk geworden. Groepen jongeren begeven zich dan aan de sport glazen en flessen kapot gooien. Ze dagen elkaar uit om over de scherven te lopen. ’s Ochtends is alles opgeruimd. De stad presenteert zich als schoon en uitnodigend. Je ziet vroeg op de dag geen papiertje liggen en van graffiti is geen sprake. Onze huisbaas had een cynische reactie in huis. Weet je wat toeristen achterlaten ? Geld en uitwerpselen.

Bleef het daar maar bij. Het belangrijkste is iets anders. Massatoerisme verandert het DNA van een stad, streek of land. Het voorbeeld bij uitstek is café Nicola op het Rossio in Lissabon. Vroeger was dat een gemoedelijk op en top Lissabons café, waar je desnoods ook een hapje kon eten. De oude obers hoorden bij het meubilair, net als de oude klanten, die, opgekleed, er een koffietje kwamen drinken, de krant lazen of elkaar opzochten. Ze zijn weg, obers en vaste klanten. Nu is het vooral restaurant, de prijzen zijn de hoogte in gegaan, de obers zijn onpersoonlijk. Ik zag zo’n ober met een fles dure gin in de weer. Ongeïnteresseerd schonk hij een glas uit, intussen rondkijkend over het plein. Nicola is Nicola niet meer. Mijn nostalgie heeft een reden. Wat pittoresk was, maakt plaats voor koud hedendaags efficiënt. Dat pittoreske verborg armoede, akkoord. Maar waar zijn die arme sloebers nu naartoe, nu hun bouwvallige panden zijn afgebroken en dure appartementen in de plaats zijn gekomen ? De toeristeninvasie is een feit. Overal waar de lage-kosten-maatschappijen neerstrijken, zie je hetzelfde gebeuren : vervlakking naar toeristische eenheidskoek. Momenteel zijn de Azoren de nieuwe prooi, nu de eilandengroep is opengesteld voor die populaire vliegers. Iedereen juicht het toe, de Portugese hotelfederatie jubelt dat het probleem van het zwakke laagseizoen stilaan aan een oplossing toe komt. Dat zal best. Maar democratisering is toch zo vaak nivellering naar beneden. Ik heb niets tegen al die mensen en ik voel me niet beter. Als ze bescheiden hun plaats kennen en ons niet in de weg lopen.

Ik vond steun bij Dubravka Ugresic. Zij is een Kroatische schrijfster, die mij aangenaam verraste in de tweedehandsboekhandel. Niemand thuis is geen wervende titel, toegegeven. Toch maar eens openslaan en voor € 7 kan je je geen buil vallen nietwaar. Als ervaren lezer heb je het zo gezien. Je bekijkt de inhoudsopgave, leest de drie eerste zinnen van hoofdstuk 1, spoelt door naar wat willekeurige bladzijden, leest hier en daar nog een halve alinea, stelt vast dat je blijft bladeren, het boeit je, klaar, kopen !

Onder de titel Paniek neemt ze het massatoerisme op de korrel. Ze legt het op het kapblok, hakt erin en fileert het fijn. Niet dat ze zich beter voelt, weet je wel, maar de werkelijkheid is wat zij is : het gaat om zij en wij. Die zij bleven vroeger braaf op campings en in pretparken, zodat we er geen last van hadden. Maar nu hebben ze de budgetvliegers ontdekt en dat heeft tot rampen geleid. Want overal waar iets te zien is, word je weggedrukt en haast vertrappeld door die lawaaierige meute, bepakt met rugzakken, fototoestellen, flesjes water en ze doen nu ook aan cultuur. ‘s Ochtends vroeg staat er al een rij aan te schuiven aan de Sagrada Família, de Sixtijnse kapel, de Hermitage enz. op dezelfde wijze waarop kledingmagazijnen worden bestormd op de eerste dag van de koopjes.

Ze heeft er haar bekomst van, onze schrijfster en heeft een alternatief gezocht en gevonden ! Virtueel kunst kijken op de webstek van het museum, dat je eigenlijk zo graag had willen bezoeken ! Je kan zaal na zaal bekijken, inzoomen, zelfs de souvenirwinkel kan je binnen en iets bestellen kan ook ! Wat wil je nog op reis gaan ?!

Ze heeft een punt ! Maar ik heb toch een bescheiden tip ! Als je, zoals zij, zo graag het Palau de la Música van Barcelona wil zien of het Casa da Música van Porto, boek dan een concert ! Dat is een handige truc want je mijdt de toeristen en je vangt twee vliegen in een klap, muziek en gebouw !

Het massatoerisme is machtig. De traditionele luchtvaartmaatschappijen beven ervoor en trachten zich aan te passen. Musea zien de nieuwe bezoekers graag komen, breiden uit en vormen zich om tot interactieve speeltuinen. De middenstand wrijft zich in de handen. Heeft een budgetvlieger onze provinciestad uitgekozen ? Dan is het kassa ! Nog vlug wat prullariawinkels extra organiseren, een paar hamburgertenten erbij en de prijzen voor logies flink opslaan.

De vraag of dat allemaal zo onverdeeld goed is, valt niet in goede aarde. Die vraag stellen wordt als elitair aanzien en bijgevolg als vloeken in de gedemocratiseerde kerk. Het is handiger je kritiek te verpakken in milieutermen : je voetafdruk, weet je wel. En dan een bezorgd gezicht trekken.

Maar wat is nu mijn persoonlijke balans ? Dankzij de budgetvliegers heb ik toch al oorden bezocht, waar ik anders nog niet was geweest. Maar sinds een minder prettige ervaring hebben we daar een punt achter gezet. Het lijkt toch op veevervoer, zeg nu zelf ! En nu de traditionele maatschappijen hun prijzen noodgedwongen laten zakken, vlieg ik opnieuw met hen. Zodat je toch weer enigszins op niveau reist. Je zag het overduidelijk op Madeira. Rijen en rijen voor de incheckbalies van de budgetvliegers en wij vlotjes zonder aanschuiven binnen bij TAP Air Portugal. Het kost iets meer, de binnenpret is dat meer dan waard. En logies vind je gemakkelijk op internet, maar wel even checken of jouw hotel of appartement niet ook in de reisboekjes staat, want dan valt het af. 

Herman van Schoten, Schoten, België, 29/01/2017.

alle rechten voorbehouden : Herman van Schoten.