Translate

155. BENT U EUROPEAAN ?


Ja dus ! Want u beschikt over een identiteitskaart met Europees icoontje of paspoort met Europese opdruk. U bent Europeaan !

Maar voelt u zich ook Europeaan ? Die kans is minder dan 50 %, afgaande op de deelname aan de Europese verkiezingen van 2014 : 42,61 % voor alle lidstaten samen, Nederland 37,32 %, België  89,64 % (verplicht). De deelname is ook lager dan voor landelijke, regionale en lokale verkiezingen. Een vraagje : kan u voor de vuist weg de partij-kopstukken van uw land opnoemen voor de Europese verkiezingen van mei 2019 ?! Een vaststelling : in Vlaanderen worden afgedankte politici naar Brussel en Straatsburg gestuurd, Peeters en Bourgeois bijvoorbeeld, zodat ze een fraaie oude dag kunnen genieten. Snelle conclusie : Europa heeft een probleem. Europa is legaal, maar weinig legitiem. Mensen herkennen er zich weinig in en storen zich aan de EU-bemoeizucht in het dagelijks leven. Reglementering van kinderzitjes, van kindersurprises, het soort lampen in je huis, ruimte in de kippenren, ruitenwissers van tractoren, waarschuwing op pakje sigaretten, speelgoed, samenstelling chocolade, de lijst is lang. Vaak met goede bedoelingen, maar toch : waar houden ze zich mee bezig ?! De ergernis is ook ingegeven door politici, die zich, bij onpopulaire maatregelen, graag verschuilen achter Europa : het moet ! Van onze wetgeving is 70 % Europees ! En dan de beruchte vergadermarathons in Brussel, waarvan de perceptie is dat er permanent geïmproviseerd wordt, van crisis naar crisis, concreet : euro en vluchtelingen, waarmee de gewone man vervolgens wordt opgescheept.

Dan nog de kostprijs voor de belastingbetaler (1). Een europarlementslid vangt € 8.757 bruto/maand. Aan kosten komt daar bij : € 320/dag aan 22 dagen (mits aanwezig) = € 7.040. Om een eigen kabinet aan te houden : € 4.513/maand. Er zijn ook echt zotte kosten, concreet het rondreizend circus van Brussel naar Straatsburg.

Dit soort dingen bepalen de beeldvorming, ofschoon Europa ook veel goeds gebracht heeft. Hendrik Vos (2) : nergens ter wereld is er een plek waar 500 miljoen mensen gemiddeld zo welvarend en gezond zijn, waar ze zo goed sociaal beschermd zijn en zo lang leven. In vergelijking met de rest van de wereld is de EU een oase van rust, stabiliteit en welvaart. Er is de concrete inmenging in je dagelijks leven, maar er is ook een algemeen klimaat van menselijke waarden, mensenrechten, vrijheid, openheid, welzijn. Rob Heirbaut (3) merkt op dat de werkloosheid binnen de Unie van 10 naar 6,4 % is gedaald, maar het blijft altijd onduidelijk natuurlijk of dat ligt aan de aantrekkende conjunctuur of aan de enorme investeringen door de EU : liefst 392 miljard gedurende de aflopende regeerperiode, waarmee bijvoorbeeld in België een windmolenpark met 44 turbines in de Noordzee werd gebouwd. Er is ook toenemende militaire samenwerking naar het model van Nederland en België.

Het gevoel heerst dat de verkiezingen van deze maand mei er toe doen. Er is immers sprake van een scharniermoment. Reden is de gevreesde doorbraak van anti-systeempartijen. Het moment is rijp voor de existentiële vraag : welk Europa willen we nog ? Alleen de antisysteempartijen zijn daarin duidelijk : opdoeken die handel !

André Krouwel (4) werkte een test uit, waarmee u kan bepalen wat voor soort Europeaan u bent. Hij deelt de Nederlanders in 6 categorieën in en kent ook al de score van elk van deze type-Europeaan :

1.    de pro-europese kosmopoliet : 33,7 %;
2.    de trotse Nederlander : 33,9 %;
3.    de sociale Europa-veranderaar : 4 %;
4.    de handelseuropeaan : 8 %;
5.    de ho-eens-even-europeaan : 15 %;
6.    de enthousiaste europeaan : 6 %.

Over de indeling en wat er onder verstaan wordt kan je twisten. Duidelijk wordt dat hardnekkige voorstanders en hardnekkige tegenstanders elkaar in evenwicht houden.

Of dit hulpmiddel u veel verder helpt ? Het is een modieuze manier van redeneren : wie ben je, wat zit er in jou, wat wil jij ?! Het is de commerciële variant van denken, het ego als maatstaf. Het is typisch, ook onderzoekers schrijven zich in in die psychologische mode, gericht op de eigen grillen, het spontane aanvoelen, de natuurlijke reflex, ook wel narcisme genoemd… Het oude Griekse ken uzelf  - nog bestudeerd tijdens de lessen Grieks ! - bedoelde het niet zozeer psychologisch, maar filosofisch : streven naar zelfinzicht en wijsheid, in de grond gericht op leren denken. In dit geval : welk Europa is goed voor ons en voor onze kinderen ? Welnu, Paul Scheffer (5) reikt een kader aan, waaraan u uzelf en de politieke partijen in uw land kan toetsen. Hij ziet drie marsrichtingen voor de Europese Unie :

1.Meer Europa. De Vlaamse leider van de liberale fractie in het Europees Parlement Guy Verhofstadt trekt deze kar naar vergaande eenwording. Hij wil een grondwet, een volwaardig en dus rechtstreeks verkozen Europarlement, Europese belastingheffing, een transferunie met de armere lidstaten, een Europees leger, een Europees paspoort, een minimale Europese sociale zekerheid. Kortom een soort Verenigde Staten van Europa.

Verhofstadt heeft een doorslaand argument : schaalgrootte. De Unie is de enige schaal waarop Europa kan overleven in de machtsstrijd met grootmachten China, de V.S., Rusland, straks ook nog India en mogelijk andere. Landen als Frankrijk en Spanje bijvoorbeeld zijn nog slechts dwergen op het wereldtoneel. Hij hekelt het gebrek aan samenwerking en samenhang : binnen de EU zijn er meer dan 200 telecomoperatoren actief, in China 3, in de V.S. 4 ! Hij hekelt de versnippering in de defensiemarkt, de energiemarkt e.d. Europa wordt langs alle kanten voorbijgestoken. We moeten ons organiseren om onze welvaart te behouden !

Scheffer heeft kanttekeningen. Het is een defensieve redenering, gericht op technocratische efficiëntie. Er gaat geen visie, noch herkenning van uit, het zal de burger niet inspireren. Hij stipt tevens aan dat verdere integratie alleen kan in een kleiner Europa van wie meewil, maar concreet zullen dat vooral de zuiderse lidstaten zijn, die de subsidies al zien neerdwalen. De cultuurverschillen tussen noord en zuid en tussen oost en west los je hiermee niet op, als dat al mogelijk en wenselijk zou zijn. Er is ook grote weerstand in de lidstaten. Het noorden zal haar welstand niet gratis willen delen met armere lidstaten in het oosten en het zuiden, waar een hangmatcultuur wordt vermoed. Kortom : de burger lust dit niet. Eric Hendriks (6) : Verhofstadt is een euronationalist. Het federale Europa is louter een proces van schaalvergroting naar een federale natiestaat op continentale schaal.

2.Minder Europa. Meest bekende voorvechter in onze contreien van de afbouw van de Europese Unie en het herstel van de autonomie van de nationale staten is de Nederlander Thierry Baudet. Demo-cratie vraagt om een demos = een volk ! Buiten de nationale staten is er geen volk. De democratische rechtsstaat veronderstelt een natie ! Supranationalisme en multiculturalisme zijn dan ook onverenigbaar met de democratische rechtsstaat. Een Europees parlement is zinloos vermits de EU geen staat is, geen volk, geen democratie. Hij pleit voor de afschaffing van de euro, voor herstel van nationale soevereiniteit en voor nationale grenscontroles. Aan de voorstanders van open grenzen zegt hij : zijn Polen, Bulgaren, Roemenen en Turken allen onbeperkt welgekomen buren in uw straat ? We plooien dus beter terug op onszelf en onze historische waarden en normen. Europa, dat was beschaving, die ons nu door de vingers aan het glijden is.

Ook hier heeft Scheffer commentaar. De argumentatie over democratie weegt weliswaar zwaar en moet niet onder de mat worden geveegd. Maar de schaal van de democratie is in historisch opzicht geen onveranderlijk gegeven. Scheffer citeert Abram de Swaan over identificatie in een uitdijende kring. Aanvankelijk voelde men zich verwant op grond van bloedverwantschap en nabuurschap in een agrarische gemeenschap, later met een stadstaat, een nationale staat, nu gaat de verwantschap al verder dan het eigen land en zelfs verder dan Europa : studenten zwermen uit om overal ter wereld te studeren bijvoorbeeld. Burgers reizen, sommigen vertrekken zelfs naar een ander land. Je hebt bijvoorbeeld vrienden in Portugal, Frankrijk en Nederland en je mailt internationaal. De herkenning, de nabuurschap beperkt zich al lang niet meer tot de kerktoren of het eigen land. Hier speelt met andere woorden nostalgie naar een voltooid verleden. Scheffer voorziet ook grote economische problemen en verarming bij het afschaffen van de euro. Ook dit is dus een defensieve reflex, in dit geval van terugplooien op jezelf, een vorm van isolationisme. Kortom : niet realistisch.

3.Herstel soevereiniteit natiestaat, aangevuld door een Europa met kerndoelen. Deze marsrichting wordt verdedigd door Luuk van Middelaar, voormalig medewerker van de eerste president van de Europese Raad Van Rompuy. De EU en de lidstaten zijn beide een gegeven, je kan geen van beide afschaffen. De beide hebben hun bestaansrecht. Wat ontbreekt is een klare bevoegdheidsafspraak. Wat behoort aan de natiestaat en wat aan de overkoepelende EU ? Hij suggereert dat de Europese Commissie  zich beperkt tot de regels voor de eengemaakte, interne markt. Grote kwesties zoals vluchtelingen, Oekraïne, eurocrisis, klimaat behoren toe aan de Europese Raad van staatshoofden en regeringsleiders.

De natiestaat dan moet worden geherwaardeerd in bevoegdheden en rol : het versterken van de verzorgingsstaat en de democratische rechtsstaat. En wat op een natuurlijke wijze aan de lidstaat toekomt, daarmee moet Europa zich niet bemoeien. Wat nationaal kan, moet nationaal blijven.

Van Middelaar pleit voor een nieuw Europees Verdrag, waarin die bevoegdheden zouden worden verankerd. Baanbrekend is wel dat hij met zijn voorstel breekt met de idee van een steeds hechter wordend Europa. Het wordt een gemengde orde, waarin spelregels voor de markt en politieke thema’s, die de natiestaat overstijgen, aan Europa toekomen.

Scheffer lijkt deze marsrichting genegen te zijn. Nochtans blijft van Middelaar vaag over de verdeling van concrete bevoegdheden : wat is voor de natiestaat en wat voor Europa ? Deze invuloefening ontbreekt. De indruk ontstaat dat van Middelaar orde op zaken in Brussel wil stellen, maar weinig idee heeft van wat Brussel terug moet geven aan de natiestaat. Waar eindigt de natiestaat en begint de EU ?

Dat is inderdaad het zeer grote punt ! Van Middelaar blijft met name de eengemaakte markt een evidentie vinden ! De burger is echter nooit in de gelegenheid gesteld zich uit te spreken over het ultraliberale concept van de eengemaakte markt. Het is er doorgesluisd in de Brusselse salons zonder enige inspraak of bevraging van de burger. Het had ingrijpende gevolgen, onder andere :

-een onafhankelijke Europese Centrale Bank, die geld drukt zonder dekking ten behoeve van speculatie en nieuwe bubbels op de beurs en in vastgoed en ten nadele van de gewone spaarder ! Deze bank bedient het speculatief kapitaal en zet de Europese burger een cynische neus. Geert Noels (7) : geloven de charlatans van de Europese Centrale Bank echt dat je banen schept door geld te drukken ? Waarom is er dan geen volledige werkgelegenheid in Venezuela en Zimbabwe ? Gaat men voor het klimaat hetzelfde doen ? Het lijkt op planeconomie onder liberale signatuur.

-verplichte aanbestedingen door natiestaten over heel Europa. Waarom mag een lidstaat zich niet beperken tot het eigen land ? De mislukte Europese aanbesteding, die resulteerde in de Fyra, door Nederland en België, illustreert het probleem : men kent die buitenlandse aanbieders onvoldoende en men gaat louter op de prijs af, klaar ! Een systeem dat kwaliteit en de eigen industrie uit de markt drukt, tenzij in lidstaten waar men deze verplichting slim omzeilt, Frankrijk bijvoorbeeld.

- geschillenbeslechtingsmechanismen, waardoor multinationals de natiestaten kunnen dagvaarden ten aanzien van strenge sociale en milieunormen, nota bene buiten de nationale rechtsorde om; fiscale gunstregimes voor multinationals en een wedijver tussen lidstaten om ze aan te trekken (zie Nederlandse poging tot afschaffing dividendbelasting).

-privatisering van alles en nog wat. Waarom moet er concurrentie zijn op het spoor en bij de post ? Je krijgt postbodes van twee verschillende firma’s aan je deur binnen het uur ! Zaken die op een haast natuurlijke manier des overheids zijn, zijn geprivatiseerd, niet ten bate van de burger, maar ten bate van geldgewin. Privatiseren valt steevast duurder uit voor tegelijk slechtere dienstverlening en neen, dit is geen goedkope slogan. De lidstaat moet het recht krijgen dit gedwongen systeem terug te draaien. Winstmaximalisering heeft het gewonnen van dienstverlening ! Gijs van Loef (8) : publiek is ondergeschikt gemaakt aan privaat, het behoort juist andersom te zijn ! Hij illustreert zijn stelling met het maatschappelijk failliet van de Nederlandse geprivatiseerde zorg, van huishoudelijke hulp tot ziekenhuizen, die zelfs letterlijk failliet gingen ! Antwerpen heeft haar stedelijke zorg omgedoopt tot zorgbedrijf ! Moet zorg een bedrijf zijn ?! Geprivatiseerde rusthuizen zijn onbetaalbaar geworden, ook in België. Elementaire dienstverlening en sociale zekerheid moeten niet rendabel zijn, maar deels worden gefinancierd door belastingen. Wat is anders nog het bestaansrecht van een natiestaat, die grote waarden van de Verlichting en mensenrechten in haar vaandel voert ?

Daarmee raak ik aan een essentieel punt van Europese bemoeienis, concreet de verhouding tussen privé en publiek. Herdefiniëring van deze relatie, dat zou pas een herwaardering van de natiestaat betekenen, anders dan wat interne Brusselse herschikkingen à la van Middelaar !

Hoe essentieel ook, deze bevraging zal hoogmoedig worden afgedaan als een gepassioneerd station, waar die mens zich nog mee bezig houdt ! Vraagje : zou het toenemend succes van de antisysteempartijen hier mee te maken kunnen hebben ?

Enkele kritische stemmen :

-Frank Furedi (9) : de huidige constructie is te technocratisch en dat staat haaks op democratie. Er moet meer respect komen voor de soevereiniteit van de natiestaat. De markten hoeven niet altijd alles voor het zeggen te hebben. Er is ook zoiets als het gevoel dat je je lot in eigen handen hebt. (...) Het populisme is een stroming die aspiraties van gewone mensen tot uitdrukking brengt. Historisch is populisme links. Ook vandaag is het populisme fundamenteel democratisch.(…) Er stonden in 2015 ineens een paar honderdduizend mensen in het centrum van Boedapest en die waren niet van plan hier asiel aan te vragen. De Hongaarse bevolking heeft dat toen ervaren als een soort invasie. Ze heeft problemen met de morele kolonialisering door de EU. De EU behoort een pluralistisch project te zijn, dat verschillende waarden aanvaardt : liberale, socialistische, christelijke. Die neerbuigende houding van Europa heeft hier veel kwaad bloed gezet.

-Bert Koenders (10) : lidstaten moeten zelf zorgen voor voorzieningen die inwoners belangrijk vinden, zoals zorg, goed onderwijs, een degelijk pensioen en een fatsoenlijk vangnet voor mensen die het moeilijk hebben. Wel moet er dan worden gezorgd dat gelijk werk in Europa ook gelijk betaald wordt, zodat onze vrachtwagenchauffeurs, loodgieters en stukadoors een eerlijke kans krijgen.(…) Zo'n Europa bestaat uit sterke landen, waarin de democratie geworteld is. De lidstaten moeten terug in de schijnwerpers. Ook bij acute problemen moet het initiatief weer veel meer bij de Europese landen zelf liggen. In zo'n Europa kunnen we onszelf als burgers weer herkennen.  

-Margrethe Vestager (11)(uittredend commissaris concurrentie en nota bene liberale partijgenoot van meer-Europa-Guy Verhofstadt) : we moeten af van het etiket populisme. Mensen kunnen voor die partijen met legitieme motieven stemmen (…). Meer samen doen betekent niet noodzakelijk meer Europa. De lidstaten zijn erg verschillend. Het is niet nodig van de Europese Commissie een federale regering te maken.

-Ivan Krastev (12): Europa moet een balans vinden tussen het benadrukken van rechten en waarden, maar dat mag nooit ontaarden in een situatie waarin het Westen gaat hameren op westerse waarden. Zodra West-Europa zich opstelt als een leraar voor een schoolklas riskeert het de studenten tegen zich in het harnas te jagen. In Midden- en Oost-Europa is er een meerderheid tegen het legaliseren van het homohuwelijk. Dat is een realiteit. Het homohuwelijk is ook geen Europese waarde, al doen sommigen alsof het dat zou moeten zijn. En die kun je niet simpelweg erdoor drukken door normen en culturele waarden die dominant zijn in het Westen op te leggen. Niet elke plek, niet elke uithoek van deze unie hoeft hetzelfde niveau van liberalisme te bereiken.

Gemeenschappelijk aan deze auteurs is het streven naar evenwicht tussen de soevereiniteit van de natiestaat en het overkoepelende Europa. Dit betekent echter niet het afslanken van de EU tot een vrije markt, zoals de Britten altijd wilden en – helaas – in hun spoor ook de Nederlanders : snel profijt op de korte baan, klaar. Je zou een bevoegdheidsverdeling kunnen afspreken : alles komt toe aan de bevoegdheidssfeer van de natiestaat, behalve wat expliciet aan Europa wordt toebedeeld. Dat zou kunnen zijn :

-een actieve toekomstpolitiek : een Europees facebook, google, gps (reeds in de steigers), vliegtuigindustrie (Airbus), een Europese computerindustrie, een Europees verkeersreglement…

-een buitenlandpolitiek, gericht op vrede en samenwerking met grote buur Rusland, zodat onze fruitboeren niet met de gebakken peren blijven zitten, dwingende afspraken met Afrikaanse regimes over vluchtelingen, een meer onafhankelijke positie tegenover de geopolitiek uit de VS, echt efficiënte bewaking buitengrenzen, in samenwerking met elk van de lidstaten, beperken Schengenakkoord over vrij verkeer.

-controle over de Europese Centrale Bank opnieuw overnemen, om te vermijden dat die bank zich exclusief ten dienste stelt van het speculatief kapitaal en van de lidstaten met overmatige schuldenlast door de rente kunstmatig te drukken.

-frontale strijd met de open-grenzen-fanatici, die traditie, geschiedenis, sociale zekerheid, waarden en normen willen wegvagen tot een leeg blad overblijft, waarop alle toevallige inwoners van het moment – Europeanen èn nieuwkomers – naar hartelust hun manier van leven kunnen bijschrijven. Op die partijen, met name Ecolo, past een cordon politique, geen cordon sanitaire, zo onbeschoft en ondemocratisch ben ik niet.

-promotie van de idee Europa, zoals bepleit door Guérot (13) : we kunnen geen democratisch Europa verwezenlijken, als we niet oefenen. Europees burger zijn, dat moet je oefenen zoals alles : zwemmen, fietsen of pianospelen. Welnu, laten we eens een invuloefening doen ! Je stelt vast dat Europa niet de eerste reflex is van de burger, noch van de politicus. De idee Europa promoten is nochtans niet moeilijk. Je zou kunnen denken aan Europese sportcompetities met Europees volkslied (en dus zonder Rusland of Turkije e.d.), van Europese muzikale competities, van Erasmus-beurzen om de lidstaten te leren kennen, van toeristische promotie van de lidstaten, van tv-feuilletons en -programma’s uit de lidstaten ipv standaard altijd weer uit de VS, van het bevorderen van meertaligheid enz. En president Macron zou zijn Europese liefde concreet kunnen maken door Straatsburg op te geven en de Franse zetel in de Veiligheidsraad door te geven aan de E.U.

Ik heb mijn huiswerk gedaan. Maar op welke partij zal ik nu stemmen ?

In Vlaanderen is er geen debat over Europa, je weet niet echt wat de partijen willen, weten ze het zelf wel ? Men houdt zich gedeisd en is vooral bezig met het vormen van machtsblokken : christendemocraten, socialisten, liberalen, anti-systeempartijen. Recente evolutie : het nieuwe blok van liberale partijen plus de Renaissance-beweging van president Macron. Zij willen een wig drijven in de traditionele overheersing van christendemocraten en socialisten, die de postjes graag opnieuw onderling verdelen. Concreet betekent dat wir-schaffen-das-Merkel (dat wordt gefluisterd) en meer-Europa-Timmermans…

Bij gebrek aan visies moet je noodgedwongen het tactische spel meespelen. Wordt het een tactische stem op de liberale fractie om de macht van christendemocraten en socialisten te breken ? Wordt het een tactische stem op de antisysteempartijen om de Brusselse regenten extra onder druk te zetten ? Of wordt het een stem op een nieuwkomer, die nog niet is gekortwiekt door de partijdiscipline, een onbeschreven blad, met een Vlaamse overtuiging, met een sterk karakter, met waarachtigheid ? Hm, blijft er dan nog iemand over ? Assita Kanko !

Uiteraard is dit geen stemadvies, ik ben ten slotte geen bisschop.

Noten :

(1):Goucha, M. en Frexes, S., Quanto ganham os eurodeputados ?, Expresso Portugal, 12/05/2019.
(2):Vos, H., Het gaat niet goed met de E.U., VRT-gesprek, 31/12/2016.
(3):Heirbaut, R., Greep de EU haar laatste kans ?, VRT NWS, 13/05/2019.
(4):Krouwel, A., Wat voor Europeaan bent u ?, Trouw, 08/05/2019.
(5):Scheffer, P., De vorm van vrijheid, De Bezige Bij, 2018.
(6):Hendriks, E., Onze mooie principes vereisen harde grenzen, De Morgen, 27/04/2019.
(7):Noels, G., Moderne monetaire charlatans, De Tijd, 30/03/2019.
(8):Loef, G. van, Waarom zorg in Nederland juist niet tot de beste behoort, De Volkskrant, 02/05/2019.
(9):Furedi, F., interview, De Morgen, 11/05/2019.
(10): Koenders, B., Beste Donald, de EU heeft wel een toekomst, Algemeen Dagblad, 27/01.2017.
(11):Vestager, M., Ik wil niet meer Europa, De Tijd, 27/04/2019.
(12): Krastev, I., Nationalisme kan een bevrijdende kracht zijn, De Groene Amsterdammer, 25/04/2019.
(13):Guérot, U., De nieuwe burgeroorlog, Atlas Contact, 2018.

Herman van Schoten, Schoten, België, 15/05/2019.
Alle rechten voorbehouden : vanschotenherman@gmail.com.

Geen opmerkingen:

Een reactie posten