Het
is dagelijks in het nieuws : grensoverschrijdend gedrag. Recent de me too-beweging natuurlijk. Eerder ook
publieke figuren als Ruud Lubbers, Dominique Strauss-Kahn, Boris Becker en
Albert van Monaco. Recent nog Jan Fabre. Ook leerkrachten en katholieke
priesters belandden op het beklaagdenbankje.
Er
is een probleem en het komt naar boven door de emancipatie van de vrouw. De
macht van de man over de vrouw is gebroken, de vrouw manifesteert zich, ook bij
misbruik. Enkele cijfers (1) : 4 tot 13 % van de mannelijke hulpverleners
heeft seksueel geladen contacten met vrouwelijke patiënten/cliënten. Bij
psychiaters bezondigt 7 % mannen en 3 % vrouwen zich eraan. Bij
psychologen : 5 tot 10 % mannen, 0,5 tot 1 % vrouwen. Bij KNO-artsen en
gynaecologen : 4 %. Nu is het aantal mannelijke beroepsbeoefenaars in deze
sectoren hoger dan het aantal vrouwelijke, maar de statistische relevantie
daarvan is niet duidelijk. Wel duidelijk is het vermoeden dat mannen minder
snel aangifte doen, dus dat verklaart een deel van het verschil. We moeten er
niet omheen draaien, het lijkt toch vooral een probleem dat wordt veroorzaakt
door de man. Al kent de geschiedenis van politiek en zakenleven ook wel
vrouwelijke grensoverschrijders. Mata Hari is er een bekende
vertegenwoordigster van. En de Gooise
matras heeft in de rolbezetting zowel vrouwen als mannen.
Waarover
gaat het ? Welnu, dit is geen overbodige vraag ! Definitie en
omschrijving van problematisch gedrag is weliswaar veelvuldig gebeurd, maar het
aanvoelen blijft hoe dan ook subjectief, zodat een exacte omschrijving en ook
het bewijs lastig zijn. Grosso modo gaat het om onnodige aanrakingen, seksuele
toespelingen, aanranding en verkrachting. De grensgevallen zijn legio. Een
ex-collega sloot zijn berichten aan studentes steevast af met liefs, waar noch collega’s noch directie
graten in zagen. Op studentenfeestjes blijven plakken en de laatste
feestgangers met de auto thuis brengen levert sympathie op. Maar je hebt er als
docent uiteraard niets te zoeken en door taxi te spelen overschrijd je geen
regel maar wel een grens. Met mijn slecht karakter dacht ik wel eens :
sympathie kopen bij gebrek aan wetenschappelijke fond.
Er
zijn talloze regels uitgevaardigd. Er zijn beroepscodes, er is
verenigingstuchtrecht, er zijn procedures, klachtencommissies, tuchtcolleges,
richtlijnen en protocollen. En er is strafrecht. Uiteraard allemaal wenselijk.
Maar het plaatst de beroepsbeoefenaar ook in een risicovolle positie. Hoe juist
de toegenomen aandacht voor ongewenste intimiteiten ook is en banalisering
ervan ongewenst, waag ik het toch om enkele kanttekeningen te plaatsen. Dat op zich
is al haast verdacht maar illustreert tegelijk de verkramptheid over het
onderwerp. Als senior op weg naar een haast aseptische levensfase voel ik mij
vrijer dan ooit, dus ik trek het mij bij voorbaat niet aan.
Een
onschuldig voorbeeld. Aan de tramhalte in metrostation Groenplaats bots ik op
een oude bekende uit een gezamenlijk professioneel verleden. De man ziet er
zorgelijk uit. Ik vraag hoe het hem vergaat. Hij wordt emotioneel, zijn echtgenote
is enkele jaren geleden overleden, het valt niet mee. Ik pak zijn arm, knijp er
ook nog in en spreek begrijpende woorden : dat is het leven, zeggen de mensen, maar zo simpel ligt het niet, je
moet het zelf maar meemaken. Hij blikt dankbaar naar me op. Het is een
spontaan, emotioneel moment. Het punt is nu dat ik dergelijk gedrag ook bij
vrouwen in allerlei omstandigheden beoefen. Een buurvrouw die me met iets
geholpen heeft, een oudere dame die me de weg wijst, een jonge meid die me een
paar straten ver door Lissabon gidst, een kennis die ik wil bemoedigen, een
nichtje dat ik wil danken voor een fijne middag, ik raak ze spontaan even aan op
schouder of arm, het is een gewoonte, zo ben ik. Ik raak die mensen dus onnodig
aan, waarvoor in professionele brochures streng wordt gewaarschuwd. Je hebt nu
eenmaal meer en minder lijfelijke mensen, mag het ? Overigens houd ik van
een zekere galanterie tegenover sympathieke medemensen en dat is echt geen
bedrieglijk seksisme. Het is trouwens meer dan een karaktertrek. In zuidelijke
landen is men handtastelijker dan in noordelijke landen. In Frankrijk geef je
elkaar op het werk bij aankomst een hand en wordt ook gekust. De uitbater van
mijn Portugese minimercado reikt me
bij elk bezoek de hand en raakt me ook nog even aan op de arm. Heb ik het van
hem ?!
Ik
beken dat ik me de laatste tijd terughoudendheid opleg, het kan zo licht
verkeerd worden begrepen, al gaat er van mijn goed geklede verschijning op
rijpe leeftijd en met ouderwetse omgangsvormen geen gevaar uit. Dat geeft een
zekere vrijheid, ik houd mij onnodig in.
Je
kan je voorstellen dat professionele hulpverleners, die per definitie met
intimiteit in contact komen – wat iets anders is dan in aanraking komen - , dat
zij geregeld in een bijzonder gevoelig en delicaat parket belanden. Leg het
achteraf maar uit. Het is niet simpel.
Nu
zijn er sectoren waarmee je geen consideratie moet hebben. De showbizz met
name, een uitgelezen terrein voor de beoefening van macht en misbruik. Het
misbruik in die sector, dat de laatste tijd spectaculair in het nieuws is
gekomen, moet aan de kaak worden gesteld, zeker. Maar anderzijds, het is een schijnwereld.
Ik heb die wereld nooit ernstig genomen, het is toch vooral gebakken lucht. Met
uitzondering van Pol Goosen, die Frank Bomans speelt in de zeepserie Thuis. Die man ontmoette ik een paar
keer in een ziekenhuis. Hij gebruikt zijn bekendheid in de ondersteuning van
kankerpatiënten en is ook nog stil actief in de strijd tegen
dierenmishandeling. Een meneer dus, voor zo’n man heb je respect. Maar al die
actrices, die klagen dat bloot nu eenmaal moet om hogerop te geraken, tja, dat
is van een grote naïviteit of schijnheiligheid. Die sector heeft seks in de
genen, dat weet je of behoor je te weten, net zoals onbegrensd winstbejag
synoniem is van de financiële sector. Dit is geen goedpraten, reacties als me too zijn inderdaad veel te laat gekomen,
maar die sectoren zuiveren met regels of moraal zal nooit lukken.
Fundamenteler
ligt het probleem in de dagelijkse man-vrouw-relaties. Elke man riskeert bij
seksueel contact de wraak van de vrouw, ze kan hem zonder meer beschuldigen.
Dat is het mannelijk risico. De vrouw loopt een ander risico : wil ze een kind
dan moet ze onveilig vrijen en de
partner dus volledig vertrouwen. Het maakt de relaties er gecompliceerder op.
Vroeger was de man vaak de baas, ook in seksueel opzicht en dat was duidelijk.
Nu ligt het gelukkig anders, maar het gevolg is meer onduidelijkheid en meer
risico. Als het alleen maar om de boodschap neen
is neen zou gaan, was het gemakkelijk, het ligt genuanceerder dan dat.
Misbruik kan van de beide kanten komen, je kan tegenwoordig als jongere niet
voorzichtig genoeg zijn. Een vriendin : mijn
zonen zijn ervoor beducht een meisje te zoenen ! Het kan zelfs een obsessie
worden : schrijfster Griet Op de Beeck ploegde via therapie misbruik door haar
vader naar boven, ofschoon ze zich daarvan nooit bewust was geweest. Het werd
beschouwd als voorbeeld van commercieel uitbuiten van je bekendheid.
Misbruik
is er altijd geweest maar het wordt vandaag de dag ook in de hand gewerkt door
het seksuele mediaklimaat. Media en reclame staan bol van seksisme. Vooral de
oeverloze publiciteit is ervan vergeven. Het is storend maar er wordt niet
tegen opgetreden. Nieuwkomers, die plots met onze versekste cultuur te maken
krijgen, moeten zich een hoedje schrikken, neen, daaraan moeten ze zich echt niet
aanpassen. Daaruit volgt een belangrijke les. Individueel gedrag omgeven met
regels is goed, maar het maatschappelijk faciliteren van seksualiteit als
consumptiegoed is de grote boosdoener. Op het Duitse kanaal van Eurosport zag
ik, in een korte pauze van een tenniswedstrijd, een publicitaire boodschap over
casual dating : 71 % kans op succes !
Media en reclamewereld hebben de macht om het ziekelijk versekste klimaat te
veranderen, ze kunnen en willen het niet. Zouden vrouwen aan de macht in die
sectoren het anders aanpakken, je mag hopen van wel.
Vrouwen
klagen over het nagefloten worden en voetbalsupporters zijn in dit en ander vrouwonvriendelijk
gedrag berucht. En als gezonde man kijk je wel eens om naar een imponerende
vrouwgestalte, wowh ! Wijlen een pater en vriend : kijken mag, bekijken niet ! Natuurlijk, het schijnheilige
Amerikaanse puritanisme moeten we ook niet, dat is weer van een ongeziene
onvolwassenheid. Verleiden, aantrekken en afstoten zijn ten slotte de jus in
het leven. Maar die media en die reclame, het is een zootje. Nochtans heb je
toezichtsinstanties, met name voor reclame, maar je hoort er nooit wat van. Het
is zoals destijds met het toezicht op de banken, ook nooit wat van gehoord.
Schaf ze af of verplicht ze om hun job te doen !
Ten
slotte nog een taalaspect. Grensoverschrijdend gedrag is een wollig begrip. Je
hebt immers landsgrenzen, wettelijke grenzen, persoonlijke grenzen,
maatschappelijke grenzen, relationele grenzen, tolerantiegrenzen voor alcohol, medische
grenswaarden, open grenzenpolitiek… Beter is het te spreken van ongewenste
intimiteiten. Er zijn immers ook andere vormen van grensoverschrijdend
gedrag : pesten, discrimineren, fysiek geweld, verbale agressie…
Taal
wordt in en door de media onbelangrijk geacht, dat is het niet.
Noot :
(1):Het
mag niet, het mag nooit, brochure www.igz.nl, 1998.
Herman
van Schoten, Schoten, België, 13/09/2018.
Alle rechten voorbehouden :
vanschotenherman@gmail.com
Geen opmerkingen:
Een reactie posten