Karl Marx werd geboren in 1818, inderdaad 200 jaar geleden. En niet in Karl Marxstadt, het huidige Chemnitz, maar in Trier ! Een van de redenen voor een bezoek aan de stad !
Trier werd gesticht door de Romeinen rond 15 of 16 voor Christus. Het is de oudste Duitse stad en werd zelfs het tweede Rome genoemd. Er woonden in de hoogdagen van de Romeinse bezetting 80.000 mensen ! Vandaag de dag is Trier een aangename stad aan de Moezel, met veel bezienswaardigheden en ongeveer 100.000 inwoners. Voor wie geïnteresseerd is in cultuur is de stad een bezoek waard, twee tot drie dagen zelfs. Trier ligt op het snijpunt van Duitsland, Frankrijk en Luxemburg en is dan ook makkelijk te bereiken vanuit de buurlanden. Er is veel toerisme, vooral grijze kopjes.
Het geboortehuis van Karl Marx bevindt zich aan de Brückenstrasse 10. Zijn vader was advocaat en bekeerde zich tot het protestantisme, wellicht om beroepsredenen. Als Karl een jaar oud is, verhuist het gezin naar de Simeonstrasse 8, maar dit huis is niet toegankelijk. Het gezin woonde dus niet in de Jodenbuurt, die ’s avonds werd afgesloten tot de volgende ochtend. Het waarom van dit getto is onduidelijk, misschien was de afwijkende godsdienst de reden. Of dat voorschrift nog bestond in de tijd van Marx, weet ik niet, het is voer voor historici. Het geboortehuis is een groot herenhuis, dat helemaal is omgevormd tot museum. Er is nogal wat te zien uit zijn tijd, vooral getuigenissen en foto’s uit landen wereldwijd, maar bijzonder weinig persoonlijke zaken. Hier en daar ligt er een brief of een krabbeltje van de denker en zijn schoonzoon heeft de trouwe canapé van zijn schoonvader laten overbrengen uit Londen. Deze zetel is dus getuige van de diepe gedachten, die vorm kregen in het hoofd van de filosoof. In de fraaie tuin staat een groot borstbeeld.
In die tuin speelt zich een klein tafereeltje af. De leider van een Japans toeristengroepje maant me aan me even te verwijderen uit het bereik van hun camera. Ik begrijp de boodschap echter verkeerd, bedoeling is dat ik met hun camera een groepsfoto neem. Nu ben ik in die materie niet zo ingevoerd, zodat de man me driemaal moet uitleggen dat ik tweemaal op dit knopje moet drukken. Van deze taak kwijt ik mij plichtsgetrouw. Dan is het mijn beurt : waar ze vandaan komen ? Het blijkt Osaka te zijn, waarop ik die stad de hemel in prijs omdat ik er mij vaagweg iets cultureels van kan herinneren. Nu maakt een oudere dame zich los uit de groep en biedt me een geschenk aan. Het is een mini-waaier, die ze even ontvouwt en weer terugplooit. Is me dat even boffen ! Multicultureel als ik ben bedank ik haar tweemaal, eenmaal door te buigen en eenmaal met een handkus, wat ze zo te zien niet meteen kan plaatsen. Er volgt dan ook geen applaus. Mijn echtgenote had het tafereel op afstand aanschouwd en heeft nuchtere commentaar. Die Japanners, wat hebben die met Marx ? Kijk, zover had ik niet doorgedacht maar ze zijn er wel en kopen de souvenirwinkel haast leeg. Even komt het in me op hen een kaartje van mijn boekblog te overhandigen, maar ik realiseer me tijdig dat de Japanse vertaling nog niet is gerealiseerd. Dat Karl Marx wereldwijd hot is, wordt nu wel duidelijk. De man in kwestie had het nooit kunnen bevroeden…
Het Rheinisches Landesmuseum presenteert een tijdelijke tentoonstelling over Karl Marx, zijn leven, zijn werk en zijn tijd (1)(2). Het museum belicht het leven van de grote denker met veelvuldige documentatie. Je kan ook een tijdsplan van zijn leven samenstellen, al lopen de data tijdens het bezoek enigszins dooreen. Ook is de tentoonstelling nogal donker en met smalle gangetjes, zodat het opstropping is bij elk groepsbezoek omdat de gidsen te veel tijd nemen voor te veel informatie, een bekende kwaal uit het gidsendom.
De chronologie van zijn leven ziet er zo uit :
1818 : geboorte, Karl is de zoon van de joodse advocaat Heinrich Marx en van Henriette Presburg. Hij is het derde van negen kinderen.
1835 : studie universiteit Bonn.
1836 : verloving met Jenny von Westphalen, overstap universiteit Berlijn.
1842 : redacteur Rheinische Zeitung in Keulen.
1843 : Verschijningsverbod van de krant, huwelijk en vestiging Parijs.
1844 : vriendschap Friedrich Engels.
1845 : uitwijzing Frankrijk en uitwijking Brussel.
1848 : publicatie Manifest der Kommunistischen Partei, uitwijzing België, uitwijking Keulen. Heruitgever Neuen Rheinischen Zeitung.
1849 : Publicatieverbod van de krant, uitwijking naar Londen.
1851 : buitenlandcorrespondent New York Daily Tribune.
1859 : Publicatie Zur Kritik der politischen Ökonomie.
1863 : laatste bezoek aan Trier naar aanleiding overlijden van zijn moeder.
1964 : stichting Erste Internationale.
1867 : Publicatie Das Kapital, band 1.
1881 : overlijden echtgenote Jenny.
1883 : overlijden dochter Jenny, overlijden Karl Marx, publicatie door Friedrich Engels van Das Kapital, band 2 en 3.
Het leven van Karl Marx ging niet over rozen. Hij moest meerdere malen gedwongen een land verlaten, had permanente geldnood, werd geconfronteerd met de dood van 4 jonge kinderen, kon zijn politieke beweging niet echt van de grond krijgen, leefde en stierf als balling in Londen. Twee kinderen overleefden hem.
Politiek werd Karl Marx beïnvloed en geïnspireerd door de Franse revolutie van 1789 en door de Code Napoléon van 1804, die beschouwd wordt als het begin van de rechtsstaat. De beide samen markeren het einde van de overheersing door de bourgeoisie en door lokale machthebbers. Deze invloed bereikte ook Trier want de Fransen waren baas in het Rijnland van 1797 tot 1815, wanneer het Congres van Wenen de regio Trier toewijst aan Pruisen.
Pruisen is niet zo democratisch als de Franse revolutie. Ofschoon de Code Civil behouden blijft, hebben toch slechts 728 mannelijke inwoners van Trier op een totaal van 16.000 burgers stemrecht. In 1828 verblijven 6.000 soldaten in Trier op een bevolking van dan 14.000. Armoede en daarmee ontevredenheid nemen toe. Houtkap in het bos voor eigen gebruik wordt streng aan banden gelegd, een kwestie waarmee Marx’ vader als advocaat te maken krijgt en waartegen zoon Karl zich in publicaties hevig verzet. Mensen emigreren naar de Verenigde Staten en Brazilië. Prostitutie tiert welig, 80 % van de gevangenen zijn vrouwen, waarvan nog eens 80 % prostituees. In 1831 is een derde van de bevolking aangewezen op een of andere vorm van hulp. In 1832 vorderen 20.000 mensen in Hambach een Demokratische Nationalstaat in een Europese Volkenbond. Repressie is het gevolg.
Het is deze maatschappelijke achtergrond die Karl Marx vroegtijdig en definitief beïnvloed heeft. Zijn rechten- en filosofiestudie levert hem de inzichten en de woordenschat om zijn maatschappelijke kritiek onder woorden te brengen. Maar het is Friedrich Engels die zijn denken een andere kant zal uitsturen. Engels is de zoon van een textielbaron en als dusdanig ingevoerd in het zakenleven. Hij bezweert Marx zijn filosofische belangstelling aan te vullen met economische kennis. Tegenwoordig zou men zeggen : it’s the economy, stupid ! Het is niet slechts de staatsstructuur die de massa verknecht, maar vooral het opkomende kapitalisme door de beginnende industrialisatie, die werkloosheid en armoede tot gevolg heeft. Je kan stellen dat Engels de ideeën van Marx een beslissende wending geeft.
Een woord over echtgenote Jenny. Zij was afkomstig uit een burgerlijk gezin zonder grote welstand. De familie Marx was een bevriend gezin. Het voorgenomen huwelijk botste op weerstand omdat Marx Jood was. Jenny stond in Trier bekend als het mooiste meisje van de stad, Karl Marx had wat dat betreft zeker niet de ogen in de zak. Ze was vier jaar ouder dan haar man, volgde hem overal, steunde hem waar ze kon, schonk hem zeven kinderen, van wie er vier voortijdig overleden. Pikant is het sterke vermoeden dat Karl Marx ook nog de vader was van een kind van de huishoudster. Jenny bleef haar man levenslang trouw.
Karl Marx wordt herdacht in Trier. Er is een musical, getiteld : Come Back Karl Marx. In een winkeletalage staat een levensgrote, papieren Marx, wat de gids van een groepje toeristen verleidt om er een grapje over te vertellen, tot hilariteit van het gezelschap. Ze zijn niet mee met de idee van die come back.
Is er dan sprake van een come back ? Er is inderdaad een zekere gelijkenis van de maatschappelijke situatie toen met die van nu. Vandaag de dag zijn het de digitalisering van diensten en de robotisering van de productie, die arbeid uitstoten. De globalisering slaat alles plat en dwingt tot afbouw van de verzorgingsstaat. Vandaag de dag staat de middenklasse onder druk, de kloof tussen rijk en arm groeit opnieuw en er ontwikkelt zich een nieuw proletariaat van nieuwkomers, die niet mee kunnen in de hoogontwikkelde samenleving en aangewezen zijn op de kleinste en slechts betaalde banen. In die zin herhaalt de geschiedenis zich, zij het op een veel hoger niveau van algemene welstand, ook dat is een belangrijk feit, waardoor de vergelijking misschien wat geforceerd is. Nochtans, deze gelijkenissen en met name de problemen van de globalisering brengen actuele maatschappijcritici, filosofen en linkse economen ertoe te verklaren dat de ideeën van Marx springlevend zijn. Enkele namen : Piketty, Varoufakis, Raworth, Monbiot.
Hoe dan ook, het is een dag marxistische indoctrinatie, je blijft er niet ongevoelig voor : arbeids- en dienstprestaties zijn koopwaar geworden, geld maakt geld, de bevrijding van de arbeidersklasse moet het werk zijn van de arbeidsklasse zelf, religie is de opium van het volk. Je zou voor minder het hotel binnen marcheren met een spandoek : das Geschäft gehört die Mitarbeiter !
Na een copieuse maaltijd kom je tot bezinning. Marx zei : de filosofen hebben de wereld slechts verschillend geïnterpreteerd; het komt erop aan haar te veranderen. Welnu, geïnspireerd door een voortreffelijke fles Spätburgunder, dien ik hem van betaald antwoord : de kapitalisten hebben dat perfect begrepen door van ons allen consumenten te maken.
Het is niet al Karl Marx wat de klok slaat natuurlijk, Trier is ook een zomers uitje. Je drinkt een glas op het royale terras van Theo met pal zicht op de Porta Nigra, waar het goed toeven is, al willen de wespen mee eten en drinken. Je rijdt een dagje over en weer naar Oberwesel aan de Rijn, waar de wijnboer woont met zijn onvolprezen rode Frühburgunder (€ 7) en de droge Riesling (€ 5,50). Je rust uit op het terras van je kamer in het degelijke hotel Eurener Hof, waar je uitstekend eet in een van de drie restaurants met de veel te grote borden, maar waar gelukkig blijkt dat je ook een halve portie kan krijgen. De keuken is uiteraard Duits, maar naar eigen zeggen neu interpretiert. Je oefent je Duits op het personeel, dat professioneel vriendelijk is, maar niet echt openstaat voor toenadering, zodat ik me daarvan onthoud, al bekent een receptionist spontaan dat hij afkomstig is van Bernkastel, maar nu gescheiden is. Je flaneert door de stad en je stelt vast dat het broodje bratwurst op zijn retour is, er is nog 1 aanbieder pal aan de Hauptmarkt. Vermeldenswaard is ook nog een wijnhuis, waar je een heel assortiment Moezelwijnen kan kopen maar ook per glas kan nuttigen, in een aangename tuin (3).
Trier heeft een ruim aanbod aan winkels van Duitse ketens, die je bij ons niet vindt, maar uiteraard ook van internationale ketens. Eten kan je overal, maar de kwaliteit is navenant commercieel, toch maar goed uitkijken. Zo nuttigde mijn echtgenote een best eetbaar Thais bord van gesneden eend maar moest ik het stellen met een bol Vietnamese soep van te veel noedels, harde kipstukjes en warm water uit de kraan. Italiaanse restaurants zijn er dan weer volop. Een uitbaatster, die ik complimenteerde om de uitgebreide kaart en haar echte Italiaanse keuken, waarschuwde me voor niet Italiaanse Italianen. Je moet buiten op de kaart kijken wie de Inhaber is, als dat geen Italiaanse naam is, dan is het nep.
Trier noodt ook tot een ritje over de Moezel. De rivier heeft een lengte van 544 km. van Frankrijk tot de monding in de Rijn in Koblenz. Op het traject Metz-Koblenz liggen 18 sluizen. Onze uitstap betreft een tochtje over Moezel en Saar tot in Saarburg, een soort Monschau-achtig dorp. Het is een gemoedelijke tocht tussen glooiende heuvels, minder steil dan aan de Rijn en evenmin afgeboord met drukke verkeerswegen en spoorwegen. De Moezel kronkelt dusdanig veel, dat men de doorgaande wegen meer het binnenland in heeft gelegd.
Trier is niet het monopolie van Karl Marx, de Romeinen hebben hier wat klaargemaakt ! In hetzelfde Landesmuseum vind je prachtige mozaïeken uit Romeinse villa’s, groot en goed bewaard. Toch is veel verdwenen. De befaamde Porta Nigra dankt haar overleven aan het feit dat er twee Rooms-katholieke kerken in werden ondergebracht. De poort is het restant van een Romeinse stadsmuur van 6,5 km.
Er zijn drie Romeinse thermen, waarvan de Kaiserthermen de grootste zijn. Het zijn ruïnes van een groot badhuis. Je moet er wel voor betalen. Ik zeg : wir sind zwei belgische arbeitslose Rentner en dat lokt niet slechts een gulle lach uit, maar ook een flinke korting. Indrukwekkend is het uitgebreide ondergrondse gedeelte, waarin je kan ronddwalen. Het moet vernuftig zijn geweest, de technische realisatie van koude, lauwe en warme baden. De thermen hadden in de oudheid een centrale sociale en maatschappelijke functie, je ontmoette er vrienden en kennissen maar ook iedereen die er professioneel toe deed. Merkwaardig is de eeuwenlange relatieve onbekendheid van de thermen. Er werd tegenaan en overheen gebouwd en pas na de bombardementen in de tweede wereldoorlog werd duidelijk hoe uitgestrekt het thermengebied wel niet is.
Aan de Viehmarkt liggen ook nog thermen. Er is een groot glazen gebouw overheen gebouwd, ter bescherming. Maar het neemt wel de illusie weg, het valt gewoon tegen, je bent in een half uur klaar. Van de Barbarathermen schiet dan weer weinig over. Ze liggen midden in het stadscentrum, maar bezoek kan niet, je kan er slechts van buitenaf een blik op werpen. Al die badhuizen, ja, de steden toen waren wellicht vuil en stoffig en de huizen hadden wellicht geen badinstallatie, maar toch, de omvang wijst toch op een echt grote stad voor die tijd.
Er is nog meer Romeins : de Römerbrücke en het amfitheater, waarvan haast niets is overgebleven en dat even buiten het directe centrum ligt. Er konden 25.000 toeschouwers in, om te genieten van gladiatorengevechten.
In latere eeuwen werd er ook gebouwd, in totaal andere stijl uiteraard. De Dom is een machtige Romaanse kerk, groot en luchtig en sereen. Dat is opmerkelijk omdat Romaanse kerken doorgaans klein en donker zijn. Er tegenaan gebouwd bevindt zich de gotische Liebfrauenkirche, klein, met grote en kleurrijke glasramen, deels eigentijds (gebombardeerd ?) Gotiek neigt al naar hemelse jubel en trots, zij het nog ingehouden. Het neerhangende orgel doet dan weer bombastisch aan, ik noem het Deutsche Romantik, dat je ook in Beieren ziet,al zal ik er misschien volledig naast zitten. Hier in Trier zie je duidelijk dat religieus keurslijf van afhankelijkheid en aanbidding van een Hoger Wezen in vooral romaanse en gotische architectuur. Later zal de Renaissance de mens bevrijden uit de gevangenis van religie en hiernamaals en ideaalvormen presenteren, zoals het volmaakte lichaam en de gulden snede. De barok zal daarop een uitbundig, pathetisch vervolg zijn met meer levensechte mensen, genre Rubens. Ook hiervan zijn in Trier getuigenissen te vinden zijn, met name de St. Paulinuskerk. Even verderop staat nog de Basilica van Constantijn. Het is compleet anders, een grote, lege, stille ruimte, die noodt tot bezinning, in gebruik als evangelische kerk. Aan de buitenkant is nog Romeins metselwerk te zien.
Trier is een cultuurstad, die altijd al op de agenda stond. We kunnen op onze Europakaart alweer een prikker bij zetten ! De stad is zeer de moeite en ook anderen zijn die mening toegedaan. Zo zal het Nederlandse vorstenpaar Willem-Alexander en Maxima de stad met een bezoek vereren op 10 en 11 oktober 2018. Op hun agenda staan de Porta Nigra, de Dom, de Liebfrauenkirche èn, jawel, de Marx-tentoonstelling. De binnenstad zal hermetisch worden afgesloten, u bent verwittigd.
Noot :
(1): tentoonstelling Karl Marx in Rheinisches Landesmuseum : tot 21/10/2018.
(2): Bouvier, B. en Auts, R., Karl Marx, 1818-1883. Leben. Werk. Zeit, uitgever : Theiss. Uitstekend naslagwerk naar aanleiding van deze tentoonstelling.
(3):das Weinhaus, rechtover geboortehuis Karl Marx.
Herman van Schoten, Schoten, België, 16/09/2018.
Alle rechten voorbehouden : vanschotenherman@gmail.com.
Geen opmerkingen:
Een reactie posten