Het was geen onrustwekkende verdwijning, zodat noch Child Focus noch de Cel Vermiste Personen werd ingeschakeld. Ze is ook teruggevonden, zij het dat haar vermissing erg lang duurde : van 1689 tot 2018 ! Haar naam : Michaelina Wautier. Ofschoon dood is ze vandaag de dag springlevend !
Michaelina Wautier was kunstschilder, maar vrouw en bijgevolg niet relevant. Haar kunst werd dan ook vergeten. Tot curator Katlijne Van der Stighelen in 1990 het depot Vlaamse Kunst van het Kunsthistorisches Museum in Wenen inspecteerde en daar een monumentaal doek aantrof, getiteld De Triomf van Bacchus, van een zekere Michaelina Wautier. Zo begon haar zoektocht naar deze vergeten schilder. Het resultaat van het opzoekingswerk is indrukwekkend. Ter gelegenheid van Antwerpen Barok 2018 werden nu de meeste van haar werken samengebracht en gepresenteerd in een overzichtstentoonstelling in het M.A.S. De werken komen uit Antwerpen, Amiens, Berlijn, Brussel, Cambrai, Den Haag, Haarlem, Leiden, Londen, Madrid, Parijs, Seattle en Wenen. Dit is dan ook een uitzonderlijke gelegenheid om kennis te maken met dame Wautier !
Michaelina Wautier leefde van 1604 tot 1689. Ze wordt geboren in Bergen – het Waalse Mons - in een welstellend gezin met 9 kinderen. Als zij 13 is overlijdt haar vader, op haar 24 ook haar moeder. Eenmaal volwassen vestigt ze zich met haar jongere broer Charles in Brussel. Ze blijft ongehuwd en schildert tot de leeftijd van 55 jaar, althans voor zover bekend. Van de periode daarna en tot haar dood op 85-jarige leeftijd is niets geweten. Haar persoonlijke achtergrond blijft dan ook vaag. Maar haar schilderijen spreken in haar plaats, zij kleden haar persoonlijkheid aan, zodat je van een grote artistieke madam kan spreken ! Hoe kan het dat zij zo onbekend bleef ? Ze was slachtoffer van mannelijke suprematie ! Dat was in haar tijd allerminst een misdrijf en nu, hm, voorzover bekend nog altijd niet…
In de 17° eeuw was het voor een vrouw bijzonder moeilijk de platgetreden paden van moeder en huisvrouw te verlaten, laat staan schilder te worden. Dat ze niet trouwt is haar artistiek geluk. Een collega trouwt wel en moet haar artistieke loopbaan inruilen voor de rol van echtgenote en moeder. Je kan veronderstellen dat ze bewust alleen is gebleven.
Het M.A.S. is een architecturale blikvanger op het Antwerpse Eilandje. Voor een keer – u weet dat ik geen hoge pet op heb van de hedendaagse architectuur in Antwerpen – is het een geslaagd gebouw, ja, eigentijds, mooi, zonder blufferig te doen. Als landmark had er best nog een verdieping of twee bovenop gemogen, maar dat is geen kritiek. De vaste collectie is echter geen hoogvlieger, eerder een samenraapsel van bestaande collecties uit diverse andere musea in de stad. Het uitzicht over de stad vanop het dak verdient een pluim en het peperdure sterrenrestaurant – met eigen lift - naar het schijnt ook. Vandaag echter is Michaelina de ster.
Ze valt met de deur in huis. Met een imponerend zelfportret ! Ze kijkt je pal in de ogen, achter de schildersezel, met penseel in de ene en palet in de andere hand, fijn gedecolleteerd, vrank en zelfverzekerd. Ze geeft als het ware haar visistekaartje af : Michaelina Wautier, kunstschilder. Ze is in elk geval een portretschilder. Haar figuren poseren of worden in natuurlijke houding op het doek gezet, het lijken wel foto’s, zo fijn en gedetailleerd in de penseelvoering. Het is uiteraard een open deur te stellen dat het geschilderd portret in haar tijd was wat de foto nu is, maar het is inderdaad ook zo, het is verbluffend. Het portret van de volkse meisjes Agnes en Dorothea is ontroerend realistisch, ze lijken weggelopen uit het leven van vandaag, zagen we er eentje niet op de tram ?! De opvoeding van Maria zien we hier voor de eerste keer afgebeeld, het kind Maria wordt door haar ouders goede raad gegeven, als het ware.
Er is meer dan portretten. Er zijn ook genrestukken, historiestukken, religieuze en mythologische thema’s.
Het monumentale werk Triomf van Bacchus toont een tiental naakte mannen, die hulde brengen aan de wijngod. Maar wie zie je daar rechts achteraan rechtop en met bescheiden ontblote borst in je camera blikken ? Het is Michaelina zelf, althans, dat wordt gedacht en ze lijkt inderdaad sprekend op haar zelfportret. Hoe kon zij die mannelijke anatomie bestuderen, als vrouw ?! Vermoed wordt dat zij toegang had tot het atelier van haar broer, hoe zou zij anders aan naaktmodellen komen, zeker als je weet dat vrouwen pas aan het einde van de 19° eeuw toegang kregen tot de Academie, in aparte klassen ?! Het is dus dit schilderij uit Wenen, dat de curator op het spoor zette van de onbekende 17°eeuwse meester. Het parcours van dit schilderij is intussen bekend. Aartshertog Leopold Willem, Oostenrijks landvoogd in Brussel van 1647 tot 1656, kocht 4 doeken en nam die mee bij zijn terugkeer naar Wenen. Ze staan ook alle vier vermeld in de catalogus van het Weense museum. Eén schilderij is enigszins gedocumenteerd : original von Jungfraw Magdalena Woutiers von Mons oder Berghen, Henegaw in Niderlandt.
Wautier was een tijdgenote van Rubens en Van Dyck. Rubens was ouder maar het is niet uitgesloten dat ze elkaar gekend hebben, zoniet persoonlijk, dan toch het werk. Deze veronderstelling wordt gestaafd door het feit dat het houtwerk van de achterkant van een schilderij uit Antwerpen komt en door het feit dat een ander broer in de Scheldestad woonde. Welnu, de portretten van Michaelina Wautier halen het niveau van die van Rubens – portret Helena Fourment ! - , althans volgens de curator en die geloof je graag. Met de naaktfiguren ligt het anders en ik moet er even mijn mening over kwijt. Die van Rubens zijn voluptueus, de vleespartijen laten niet zelden lillend vlees zien, het zijn volle maar niet bepaald mooie lichamen, rubensiaans zoals men zegt. Welnu, Michaelina is veel meer ingetogen. Ze beeldt de anatomie trefzeker uit, maar legt het er allemaal niet zo vingerdik op, het is ingehouden, fijner, althans naar mijn zeer bescheiden aanvoelen. De naaktfiguren van Michaelina zouden bijna foto’s uit het echte leven kunnen zijn, terwijl Rubens zijn inspiratie lijkt te halen bij bodybuilders en extreem gezette vrouwen, al klinkt dat natuurlijk wel erg oneerbiedig. Ik wil maar zeggen : geef mij maar Michaelina !
De zeepbelblazende jongens zijn ook weer zo natuurlijk weergegeven en zo gedetailleerd, dat je haast vermoedt dat ze eerst een foto heeft genomen om het daarna op doek vast te leggen ! Ook de bloemstukken zijn in detail en realistisch weergegeven. Op twee bloemstukpanelen prijkt een Antwerps handje, nog een aanwijzing voor haar connectie met deze stad van Brabo en Antigoon.
Het aantal geëxposeerde stukken is beperkt, 22 in totaal. Er worden nog enkele werken vermist en met zekerheid bevinden er zich nog andere in privébezit. Daarom deed het Rubenshuis een internationale oproep om zich te melden. Minstens vijf schilderijen zijn bekend maar verdwenen, te weten de reeks Vijf Zintuigen en Guirlande met Vlinder. Vlak voor de opening van deze tentoonstelling dook nog een doek op, voorstellende twee jongens met een ei ; de ene jongen houdt het ei vast terwijl zijn vriendje ernaar reikt. De titel : Ieder zijn meug. De tentoonstelling wordt aangevuld met enkele werken van haar broer en van enkele andere schilders.
Ten slotte liggen nog enkele boeken ter inzage, met name over vrouwenemancipatie, uit de 17° eeuw ! Wellicht heeft zij deze werken gelezen, ze was in maatschappelijke zin ongetwijfeld een vrijgevochten vrouw, die, als het zo uitkwam, zich graag tegen haar broer aanschurkte om toch maar naar buiten te kunnen komen.
Ten slotte liggen nog enkele boeken ter inzage, met name over vrouwenemancipatie, uit de 17° eeuw ! Wellicht heeft zij deze werken gelezen, ze was in maatschappelijke zin ongetwijfeld een vrijgevochten vrouw, die, als het zo uitkwam, zich graag tegen haar broer aanschurkte om toch maar naar buiten te kunnen komen.
Michaelina Wautier is op slag een grote naam voor de schilderkunst uit de 17° eeuw. Ze heeft ook persoonlijkheid en lijkt maatschappelijk geëngageerd. Je ziet ze, met een beetje fantasie, al voor je, in het begin van de 20°eeuw, als suffragette bijvoorbeeld, of in onze tijd als feministe, wie weet. Al komt ze aristocratisch over, zowel in zelfportret als qua afkomst. Als ze nu leefde, hoe zou haar schilderkunst er dan uitgezien hebben ?
Vooral de portretten blijven bij. Ze komen als het ware naar je toe, alsof ze zich voorstellen, je bent betrokken partij ! Michaelina spreekt je persoonlijk aan, zowel als kunstenaar als vrouw. Dan is je dag goed.
P.S. Nog tot 2 september 2018.
P.S. Nog tot 2 september 2018.
Herman van Schoten, Schoten, België, 23/08/2018.
Alle rechten voorbehouden : vanschotenherman@gmail.com.
Geen opmerkingen:
Een reactie posten