Translate

103. WANNEER ZIJ LANGSKOMT…

De winkelwandelstraat van Praia da Vitória op het Azoreneiland Terceira - als derde ontdekt - hangt vol poëzie, korte verzen van lokale dichters. De eveneens op het vasteland van Portugal vermaarde dichteres Natália Correia is er een van : 

                                      ik ben van de Azoren
                                      en behoor tot datgene
                                      wat kan worden gezegd
                                      in basalt en bloemen.

Dat is de essentie van dit eiland, inderdaad. 

Praia da Vitória is de tweede stad van het eiland, lokaal groot geworden door de Amerikaanse basis, die nog steeds voor werk en welvaart zorgt, al is de weifelende Amerikaanse politiek ter zake al een aantal jaren een bron van onzekerheid en onrust. Het is een klein, erg rustig en gemoedelijk stadje, je komt hier vanzelf helemaal tot rust. Als het dagelijks vliegtuig uit Lissabon die rust verstoort, kijk je even naar boven, dan naar je horloge en je constateert : op tijd ! Maar als je hier een week bent, wil je de rest van het eiland ook wel zien en zeker de hoofdstad : Angra do Heroísmo, een druk stadje, dat geregeld wordt geteisterd door kleine en soms een grote aardbeving, de laatste in de nieuwjaarsnacht van 1979-1980, toen er 60 doden te betreuren vielen en 12.000 mensen dakloos werden. 

Angra do Heroísmois een lieflijke baai met lieflijke huizen, allemaal klein en schoon, met voor de deur het schiereiland Monte Brasil, hoog en groen. Het is mooi, zeker, een prentkaart, erkend als werelderfgoed, maar toch niet echt begeesterend, eerder kabouterachtig, al is dat uiteraard slechts een persoonlijke impressie. Haar heroïsche naam vraagt om een verklaring. Welnu, die naam gaat terug op haar weerbaarheid gedurende de driejarige oorlog in de 19° eeuw tussen de liberale koning Dom Pedro IV en zijn absolutistische broer Miguel. Na de overwinning van de liberalen schonk Don Pedro de stad de naam Angra(= baai of bocht) do Heroísmo, op voorstel van de schrijver Almeida Garrett – op zijn beurt bekend van de winkelstraat in hartje Lissabon, tegenwoordig Chiado genoemd. En het toenmalig dorp Praia mocht Vitória aan haar naam toevoegen. De stad Angra do Heroísmo herbergt tevens het stoffelijk overschot van Paulo da Gama, de oudere broer van Vasco da Gama en kapitein op de São Rafael. Hij werd hier in 1499 bijgezet op de terugreis van India. 

Het toerismebureau zit in de Rua Direita. De bediende springt meteen recht. Ik stel mijn vraag : in welke straat en in welk huis verbleef de dichter Fernando Pessoa, toen hij hier zijn beroemde gedicht “Wanneer zij langskomt” schreef ? De man grijpt naar de kin en denkt na : geen frequent gestelde vraag, geen frequent gestelde vraag. Nu grijpt de grote behaarde hand de telefoon. Ik weet het, ik weet hetmaar waar was het ook weer, ik bel even rond, maar weet u, het is overal middagpauze. Plots maakt hij aanstalten om het pand te verlaten. Heeft u vijf minuten, zeg maar aan de klanten dat ze even wachten,vertrouwt hij ons toe terwijl hij al naar de uitgang beent. Ik roep hem nog na : komt u zo terug ? Ja, ben zo terug, roept hij en weg is hij. (ik ben zo terug is een gedrukte standaardtekst die men overal in Portugal aantreft op gesloten winkeldeuren, als de uitbater even weg moet, een boodschap doen, naar de garage of de mercado of gewoon een gebakje gaan eten.) Mijn argwaan is gewekt door die middagpauze want die kan makkelijk twee uur duren, vandaar. Hij verschijnt inderdaad bijzonder snel en licht geagiteerd terug ten tonele en toont het adres op een plattegrond. 

Het betreft de eerste verdieping van een pand in de buurt, Rua da Palha 26, een lange rechte straat met aaneen gebouwde huizen, niets bijzonders. Er hangt een herinneringsbord. De dichter verbleef hier in 1902 in het huis van de familie van zijn moeder, die van hier afkomstig was. We nemen enkele foto’s en daarmee is een kinderlijke wens vervuld. Hier schreef Pessoa het gedicht over zijn geliefde Ophelia, voor wie zijn hart sloeg en misschien ook wel brak : 

          WANNEER ZIJ LANGSKOMT
                                      
          Wanneer ik mij aan het raam zet,
           langs de ruiten, opgeschrikt door de sneeuw,
           zie ik het zoete beeld van haar,
           wanneer zij langskomt...langskomt...langskomt...

           Het verdriet wierp me haar sluier toe :
           minder een wezen van deze wereld
           en meer een engel in de hemel.

            Wanneer ik me aan het raam zet,
            langs de ruiten, opgeschrikt door de sneeuw,
            verbeeld ik mij het beeld te zien van haar,
            die niet meer langskomt...niet langskomt...


Het gedicht is eenvoudig en eerlijk. Jammer dat het rijm en het metrum in mijn vrije vertaling verloren zijn gegaan. Maar hier zat hij dus, achter dat raam op de eerste verdieping, de grote dichter, vervuld van zijn genie en desondanks toch een mens van vlees en bloed, hunkerend naar de tederheid van een welbepaalde vrouw, weemoedig uitkijkend naar haar, die wellicht zijn verafgode Ophelia was. Aan haar schreef hij zovele brieven en hij kreeg ook antwoord. Ze werden gebundeld en pronken in mijn boekenkast : Cartas de Amor de Fernando Pessoa e Ofélia Queiroz. Het zijn intieme brieven, je voelt je af en toe een gluurder. De liefde was wederkerig en groot. Maar uiteindelijk verzaakte hij aan haar voor zijn hogere roeping : de dichtkunst. Het heeft hem zijn hele leven achtervolgd. Zijn voortdurende verhuizingen in Lissabon worden doorgaans verklaard door geldgebrek. Ik voor mij vermoed ook onrust. Een vrouw kan een man betoveren, zin geven aan zijn lege leven. Als je daar dan om een hoger doel afstand van neemt, dan is dat een offer. Maar, is er een hoger goed in het leven dan een geliefde vrouw ? Je kan van alles nastreven in het leven : succes, geld, prestige, een positie, de realisatie van een idee, van een ideologie. En eens op pensioen vaststellen dat je je vrouw niet meer kent en je de kinderen niet hebt zien opgroeien. Mannen vergooien het belangrijkste voor een fictief hoger doel, dat zich in hun hersenen heeft vastgezet. Die hersenkwab is nog niet geïdentificeerd, anders zou je hem chirurgisch kunnen laten verwijderen… 

Pessoa was onrust. Hij verbeeldde zich dat de muze geen concurrentie dult. Misschien had hij pijnlijk ongelijk. Een vrouw naast je kan net rust en inspiratie geven en de grillige muze uitdagen, zodat die meer haar best doet om gestaag inspiratie af te geven. 

Dat bedenk ik mij allemaal in deze lange, rechte, troosteloze straat zonder winkel of uitspanning. 

Opmerkelijk is overigens de sneeuw, want het sneeuwt hier zelden en dan is het een gebeurtenis. 

Herman van Schoten, Praia da Vitória, Terceira, Açores, Portugal, 07/09/2014.

alle rechten voorbehouden : vanschotenherman@gmail.com.

Geen opmerkingen:

Een reactie posten